Абай шыңы антропотопонимінің құпиясы

Қазақстанның альпинизм және туризм тарихында бірнеше «жыртылған беттер» бар. Оның «жарыққа шықпау» себебі, біздің ойымызша, өткен ғасырдың 20-60 жж. біздің еліміздің туризмі мен альпинизмінің тарихи өткені туралы терең зерттеулер болмағандығымен байланысты. Осыған байланысты топонимика - географиялық атаулар, атап айтқанда таулар туралы ғылымға тиісті көңіл бөлінбеді. Әсіресе, Ала-құла таулар ретінде белгілі Іле Алатауының жекелеген шыңдары мен асуларының атауларын түсіндіруде проблемалар ерекше байқалады. Абай шыңы топонимінің этимологиясы ұзақ уақыт бойы құпия болып келді. Мұнда қандай құпия болуы мүмкін, сұрайсыз ба? Қазақ ағартушысы Абай Құнанбаевтың есімі танымал. Оны бүкіл әлем біледі. Алайда, Алматы альпинистерінен көптеген қала тұрғындарына жақсы көрінетін үш басты әдемі шыңға кім және қашан көтерілгені жекелеген кітап авторларында ғана емес, Қазақстанның бірқатар энциклопедияларында да дәл көрсетілмеген. Сонымен, бұл шыңға алғашқы кім көтерілді? Жауап біржақты - әрине, Г.И. Белоглазов - біздің 20-30 жж. жетісулік тауға өрмелеуші. Бірақ онымен бірге топта қашан және кім болды? Альпинизм тарихын зерттеушілерден ешкім бұл сұрақты қойған жоқ. Бүгінгі таңда оған жауапты автор тапты. Осы мақалада шыңның антропотопонимінің құпиясының кілті қалай табылғандығы талқыланады.

антропотопоним, этимология, учебный поход, перевал, вершина, географический объект, первовосхождение, антропотопоним, этимология, жаттығу жорығы, асу, шың, географиялық объект, бірінші бағындыру, anthropotoponym, etymology, educational hike, pass, peak, geographic object, the first ascent

1. Краткая энциклопедии Казахской ССР. Т. 2. Природа. - Алма-Ата, 1990.

2. Проскурин В.Н. Альпинисты штурмуют Алатау (Алма-Атинские дворики). - Алматы: Искандер, 2000. - С. 16.

3. Степанова В.И. По Заилийскому Алатау. - Алма-Ата, 1981. - С. 133.

4. Энциклопедии «Алма-Ата». Главная редакция Казахской советской энциклопедии. - Алма-Ата, 1983. - С. 75.

5. Рототаев П.С. Краткий словарь горных названий Кабардино-Балкарии. - Нальчик: Книжное издательство «Эльбрус», 1969. - 100 с.

6. Кораблев В.А. Он был первым // Вестник университета «Туран». - 2018. - № 3(79) - С. 122-129.

7. Белоглазов Г.И. Горные походы. Воспоминания. - М., 1990.