Жоғары оқу орындарындағы адами капиталды басқарудағы шетелдік тәжірибе: американдық үлгі

Білікті мамандарды даярлау мәселелері соңғы жылдары әсіресе өзекті бола бастады, өйткені әлемдегі соңғы үрдістерге байланысты жоғары оқу орындарына қойылатын талаптар айтарлықтай өсті. Университеттер бүгінде тек білім беру орталықтары ғана емес, сонымен бірге олар әлеуметтік мәселелерді шешуге көбірек қатысады. Жоғары оқу орындары өмір сүру деңгейін көтеруге, материалдық әл-ауқатты жақсартуға, мансаптық перспективаға, мемлекеттің экономикалық өсуі мен әл-ауқатының артуына тікелей әсер етеді. Кез келген экономиканың, әсіресе инновациялық экономиканың негізгі базалық құндылығы болып табылатын адами капиталды қалыптастыруда, дамытуда жоғары оқу орындары басты рөл атқарады. Бұл мақаланың мақсаты – адами капиталды қалыптастыру мен дамытудың шетелдік тәжірибесін зерттеу, негізгі тенденцияларын анықтау, АҚШ университеттерінің мысалында статистикалық деректерді зерттеу. Американдық университеттерді таңдау бірқатар факторлармен, атап айтқанда, американдық университеттердің көпшілігінің әлемдік рейтингте жетекші орындарды иеленуімен байланысты. Негізгі бастапқы деректер ретінде АҚШ Білім Министрлігінің жылдық есептерінде, ғылыми журналдарда ұсынылған материалдар алынды. Авторлар студенттер мен оқытушылар құрайтын стартаптар саны, олардың нарықтағы табыстары және олардың қызмет ауқымы сияқты көрсеткіштер бойынша статистикалық мәліметтерге шолу жасалды. Американың жоғары білім беру жүйесін талдау негізінде жоғары оқу орындарында адами капиталды басқарудың ерекшеліктері туралы мақалада ұсынылған тұжырымдар басқа жоғары білім беру жүйелерінің дамуына оң әсерін тигізуі мүмкін.

1. Becker G. Human capital. URL: http://www.econlib.org/library/Enc/HumanCapital.html (accessed 14.03.2021)

2. Schultz T.W. Investment in Human Capital // The American Economic Review. 1961. Vol. 51. Pр. 12–24.

3. Education. International student mobility in tertiary education. Inbound internationally mobile students by continent of origin. (n.d.). UNESCO Institute for Statistics [UIS.Stat.]. URL: http://data.uis.unesco.org/index.aspx?queryid=169 (accessed: 15.03.2022)

4. Roser M., Ortiz-Ospina E. (n.d.) Tertiary Education. Enrollment in tertiary education. Gross enrollment ratio in tertiary education. URL: https://ourworldindata.org/tertiary-education#enrollment-in-tertiary-education (accessed: 10.03.2022)

5. Illinois State Board of Education 2021 Annual Report. URL: https://www.isbe.net/Documents/2021-Annual-Report.pdf (accessed: 18.03.2022)

6. Добрынин А.И. Человеческий капитал в транзитивной экономике: формирование, оценка, эффективность использования / А.И. Добрынин, С.А. Дятлов, Е.Д. Цыренова. – СПб.: Наука, 1999. – 309 с.

7. QS World University Rankings 2021. URL: https://www.topuniversities.com/university-rankings/world-university-rankings/2021(accessed: 14.03.2021)

8. National Science Foundation. URL: https://ncsesdata.nsf.gov/herd/2018/ (accessed: 20.03.2022)

9. Tamenova S., Baizyldayeva U., Nurmukhanova G., Razakova D., Turgumbayeva A., Yeralina E., Seitbatkalova A., Zhakhanova Z., Sekerbayeva A. National report GUESSS Kazakhstan – 2021. Almaty: Turan University. 2022. URL: https://www.guesssurvey.org/resources/nat_2021/GUESSS_Report_2021_Kazakhstan.pdf

10. Stansbury M. 5 major trends in higher education’s use of social media. 2015. URL: https://www.ecampusnews.com/top-news/trends-social-media-620/

11. Study projects dramatic growth for global higher education through 2040. ICEF Monitor. URL: https://monitor.icef.com/2018/10/study-projects-dramatic-growth-global-higher-education-2040/

12. NCES. Annual Earnings by Educational Attainment. A report by The National Center for Education Statistics. 2021. URL: https://nces.ed.gov/programs/coe/indicator/cba

13. Valero A., Reenen J.V. The economic impact of universities: Evidence from across the globe // Economics of Education Review, 2019, no. 68, pp. 53–67. URL: https://doi.org/10.1016/j.econedurev.2018.09.001

14. Кожахметов А.Б. Общественное доверие и социальный капитал: новые возможности для развития гражданского общества и страны // Сборник материалов международной онлайн-конференции на тему «Общественное доверие и социальный капитал». – Алматы, 2020.

15. Маралбаева Ш.М., Никифорова Н.В., Хан И.Г. Основные парадигмы предпринимательского образования: казахстанский и международный опыт // Вестник КазНацЖенПУ. – 2020. – № 4(84). – С. 126–140.

16. OECD. Education at a Glance 2020: OECD Indicators, OECD Publishing. Paris. 2020. URL: https://doi.org/10.1787/69096873-en.