Орталық Азия елдеріндегі шетелдік тікелей инвестицияларды анықтайтын факторлар

Бұл зерттеудің негізгі мақсаты – Орталық Азияның бес еліне: Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Түркіменстан және Өзбекстанға тікелей шетелдік инвестиция ТШИ ағынын анықтайтын факторларды зерттеу. Мақалада 1995-2021 жж. аралығын қамтитын эмпирикалық талдау жасалды. Эмпирикалық талдауда динамикалық панельдік деректерді талдау әдістері қолданылды. Модель – экономикалық тұрғыдан бір-біріне жақын Орталық Азия елдеріндегі ТШИ-ға әсер етуі ықтимал бес түрлі айнымалыны пайдалану арқылы жасалды. Құрылған модель Ареллано және Бонд [1] ұсынған жалпыланған сәттер әдісімен (Generalized Moments Method-GMM) талданды. GMM бағалау әдісінің нәтижелері бойынша ТШИ-дің артта қалған құны, экономикалық өсім, нақты тиімді айырбас бағамы, макроэкономикалық тұрақтылықтың айнымалылары статистикалық тұрғыдан маңызды және тәуелді айнымалыны түсіндіреді. Екінші жағынан, инфрақұрылымның айнымалысы тікелей шетелдік инвестицияларға әсер етпейді. Зерттеуде Орталық Азияның дамушы елдері, соның ішінде Қазақстан да қарастырылады. Бұл зерттеудің нәтижелері Орталық Азия елдеріне тікелей шетелдік инвестицияларды анықтайтын факторларды түсіну үшін маңызды болып табылады. Өткен кезеңдегі инвестициялардың табысы кейінгі жылдары шетелдік инвестициялар ағынының артуына ықпал ететін болады. Орталық Азия елдерінің экономикалық өсімі ТШИ-ға әсер етудің маңызды факторы болып табылады. Жылдам дамып келе жатқан экономикалар ТШИ-ды көбірек тартады. Сондықтан Орталық Азия елдеріне ТШИ көлемін ұлғайту үшін инфляция, жеткіліксіз инфрақұрылым, валюта бағамының тұрақсыздығы сияқты макроэкономикалық мәселелерді жою арқылы инвестициялық климат құру үшін қолайлы қадамдар жасау қажет.

1. Arellano M., Bond S. Some tests of specification for panel data: Monte Carlo evidence and an application to employment equations // The Review Of Economic Studies. 1991. No. 58(2). P. 277–297.

2. Syzdykova A. OrtaAsya Ülkelerinde Enerji Tüketimi Ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Panel Veri Analizi // Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 2018. No. 20(1). P. 87–99.

3. World Development Indicators. World Bank. URL: https://data.worldbank.org/products/wdi (date of application: 25.05.2021)

4. Галеева Г.М. Инвестиционное сотрудничество как фактор развития мировой экономики // Национальные экономические системы в контексте формирования глобального экономического пространства. – 2019. – № 5. – С. 420–424.

5. Ноздрев С.В. Азия: процессы региональной экономической интеграции // Восточная Азия: факты и аналитика. – 2020. – № 1. – С. 34–46.

6. Ashurov S. et al. The determinants of foreign direct investment in Central Asian region: A case study of Tajikistan, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Turkmenistan and Uzbekistan (A quantitative analysis using GMM) // Russian. 2020. No. 6. P. 162–177.

7. Paul J., Jadhav P. Institutional determinants of foreign direct investment inflows: evidence from emerging markets // International Journal of Emerging Markets. 2019. No. 5. P. 6–23.

8. Ullah I., Khan M.A. Institutional quality and foreign direct investment inflows: evidence from Asian countries // Journal of Economic Studies. 2017. No. 6. P. 1030–1050.

9. Adhikary B.K. Factors influencing foreign direct investment in South Asian economies: A comparative analysis // South Asian Journal of Business Studies. 2017. No. 6. P. 8–37.

10. Bolwijn R., Casella B., Rigo D. An FDI-driven approach to measuring the scale and economic impact of BEPS // Transnational Corporations Journal. 2018. V. 25. No. 2. P. 1030–1050.

11. Tuncay O., Kaparova E. The Determiners of Foreign Direct Investments: Case of Central Asian Republics // Turkish Studies-Economics, Finance, Politics. 2020. V. 15. No 2. P. 959–974.

12. Hakan A. Ashurov E. H., Khatir A. Doğrudan Yabancı Yatırımlar ve Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişki: Orta Asya Ülkeleri Örneği // Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 2020. No. 43. P. 391–402.

13. Чувахина Л.Г. Китайские прямые иностранные инвестиции в странах постсоветского пространства // Горизонты экономики. – 2019. – № 6. – С. 51–60.

14. Hsiao C. Analysis of panel data // Cambridge university press, 4th Edition, 2022. P. 500.

15. Baltagi B.H., Baltagi B.H. Econometric analysis of panel data. Chichester: John Wiley & Sons, 2021. V. 4. No. 1. P. 187–228.

16. Pesaran M.H. General diagnostic tests for cross-sectional dependence in panels // Empirical Economics. 2021. V. 60. No. 1. P. 13–50.