Қазақстан Республикасының ұлттық төлем жүйесін реформациялауды

Мақалада ұлттық төлем жүйесінің тәуекелдерін бағалаудың теориялық, әдістемелік және практикалық аспектілері қарастырылған. Дүние жүзінде өсіп келе жатқан нарықтық инфрақұрылымға, технологиялық өзгерістерге және жаһандық және ұлттық құқықтық-нормативтік ортаның дамуына, өндіріс көлемінің ұлғаюына және сәйкесінше шаруашылық жүргізуші субъектілердің, оның ішінде жеке тұлғалар мен материалдық өндіріс саласындағы кәсіпорындардың операциялары санының артуына байланысты, сондай-ақ қаржылық қызмет көрсету саласындағы технологиялардың дамуы ұлттық төлем жүйелерін нарықтың сын- қатерлеріне тұрақты түрде дамыту және бейімдеу және өз уақытының талаптарына сай келетін неғұрлым заманауи және ыңғайлы қызметтерге трансформациялау қажеттілігі туындайды. Мемлекеттің, қаржы нарығының, жеке тұлғалардың және шаруашылық жүргізуші субъектілердің ақша қаражаттарын қауіпсіз және тиімді аударудағы қажеттіліктерін қанағаттандыратын төлем жүйесінің болуы кез келген дамыған елдің ұлттық инфрақұрылымының маңызды элементі болып табылады. Барлық уақытта төлем жүйелерін ұйымдастыруға, реттеуге және нарықтық сұранысқа қойылатын жаңа талаптарға сай болу үшін бұл салада дер кезінде реформалар жүргізу талап етілді. Осы жылдар ішінде төлем жүйелері жаңа төлем әдістері, платформалар мен интерфейстердің пайда болуына байланысты бірқатар елеулі өзгерістерге ұшырады. Бұл ақпараттық-коммуникациялық технологиялар саласындағы қарқынды дамумен, сондай-ақ клиенттерден – қаржылық қызметтерді тұтынушылардан күту мен сұраныстың артуына байланысты. Соңғы уақытқа дейін бөлшек сегментте төлемдерді жүзеге асыруға мүмкіндік беретін қызметтерді құру және дамыту қызметі бөлшек клиенттердің операцияларына қызмет көрсетуді қамтитын банк қауымдастығына жүктелді. Алайда, соңғы жылдары жылдам, кепілдендірілген және арзан төлемдерді жүзеге асыру үшін банкаралық қызметті ұйымдастыру қажеттілігіне байланысты, көбірек орталық банктер банкаралық бөлшек төлемдерге арналған өздерінің төлем жүйелерін енгізумен айналысуда.

1. Савинская Н.А. Национальная платежная система России: проблемы и перспективы развития / Н.А. Савинская и др.; под ред. д-ра экон. наук, проф. Н.А. Савинской, д-ра экон. наук, проф. Г.Н. Белоглазовой. – СПб.: Изд-во СПбГУЭФ, 2011. – 131 с.

2. Банковское дело и финансирование инвестиций. Т. 1. Теория и концепции. Ч. 1 / ред. Н. Брук. – Ин-т Экон. развития Всемирного Банка, 1995. – 244 с.

3. Коробов Ю.И., Рубин Ю.Б., Солдаткин В.И. Банковский портфель-2. – М.: «СОМИНТЕК», 2011. – 752 с.

4. Эдвин Дж. Долан. Деньги, банковское дело и денежно-кредитная политика. – СПб.: «Санкт-Петербург ОРКЕСТР», 2001. – 496 с.

5. Angelakis E., Azhar E.I., Bibi F., Yasir M., Al-Ghamdi A.K., Ashshi A.M., Elshemi A.G., Raoult D. Paper money and coins as potential vectors of transmissible disease // Future Microbiol, 2014, no. 9(2), pp. 249–261.

6. Chen S.C., Chung K.C., Tsai M.Y. How to achieve sustainable development of mobile payment through customer satisfaction – the SOR model // Sustainability, 2019, no. 11(22), p. 6314.

7. Choi H., Park J., Kim J., Jung Y. Consumer preferences of attributes of mobile payment services in South Korea // Telemat Inform, 2020, no. 51, p. 101397.

8. Роуз П. Банковский менеджмент. – М.: «Дело Лтд.», 2003, 341 с.

9. Committee on Payment and Settlement Systems (CPSS). Payment systems in Kazakhstan. URL: https://www.bis.org/cpmi/publ/d57.pdf

10. Morten Linnemann Bech, Jenny Hancock, Wei Zhang. BIS Quarterly Review. Fast retail payment systems. March 2020. URL: https://www.bis.org/publ/qtrpdf/r_qt2003x.htm

11. Сейткасимов Г.С. Банковское дело. – Алматы: Қаржы-қаражат, 2007. – С. 178

12. Банковское дело: учеб. пособие / С.Б. Макыш, А.А. Ильяс. – Алматы: Қазақ университеті, 2006. – 190 с.

13. Holti Banka. Fast Payment Systems: Preliminary Analysis of Global Developments. April 2021. URL: https://thedocs.worldbank.org/en/doc/8f85b06f02562c802e97d9ec9d413b0e-0350012021/original/Fast-Payment-Preview-April21.pdf

14. Badev Anton, Lauren Clark, Daniel Ebanks, Jeffrey Marquardt, David Mills. Fedwire Funds Service: Payments, Balances, and Available Liquidity // Finance and Economics Discussion Series 2021-070. Washington: Board of Governors of the Federal Reserve System. 2021. URL: https://doi.org/10.17016/FEDS.2021.070

15. Central Bank of Egypt. RTGS Snapshot. URL: https://www.cbe.org.eg/en/PaymentSystems/Pages/SnapshotRTGS.aspx

16. Committee on Payment and Settlement Systems (CPSS). Payment systems in Kazakhstan. URL: https://www.bis.org/cpmi/publ/d57.pdf

17. Deutsche Bundesbank. Monthly Report April 2002. RTGSplus – successfully established. URL: https://www.bundesbank.de/resource/blob/706198/1cca20426476b86b8c663d3ddae6afa4/mL/2002-04-rtgsplus-data.pdf

18. Ebaclearing. EURO1 overview. URL: https://www.ebaclearing.eu/services/euro1/overview/

19. Банковское дело: современная система кредитования: учеб. пособие / О.И. Лаврушин, О.Н. Афанасьева, С.Л. Корниенко. Финансовая академия при Правительстве РФ. – 3-е изд., доп. – М.: КНОРУС, 2007. – 264 с.