Орталық Азия және Орталық Еуропадағы гендерлік стереотиптердің салыстырмалы талдауы

Гендерлік теңсіздікке қарсы күреске қарамастан, бұл мәселе өтпелі экономикасы бар елдерде әлі де өзекті болып табылады және одан әрі күш салуды талап етеді. Адамдардың санасында қалыптасқан дәстүрлі гендерлік стереотиптер барлық салалардағы гендерлік теңдікке кедергі келтіреді. Сонымен бірге, гендерлік біржақтылықтың экономика мен қоғам үшін салдары жеткілікті зерттелмеген. Зерттеудің мақсаты – Орталық Еуропа мен Орталық Азия елдеріндегі ерлер мен әйелдер арасындағы міндеттердің дәстүрлі бөлінуіне қатысты гендерлік стереотиптерді салыстыру. Еуропалық қайта құру және даму банкі (European Bank for Reconstruction and Development) Дүниежүзілік банкпен (World Bank) бірлесіп жүргізген «Өтпелі кезеңдегі өмір сауалнамасы» (Life in Transition Survey) жобасы бойынша қайталама ақпараттың регрессиялық-корреляциялық талдауының нәтижелерімен расталған екі гипотеза ұсынылды. Зерттеу нәтижелері гендерлік теңсіздік бойынша зерттеулер пулына ықпал етеді және трансформациялық экономикасы бар мемлекеттерде әлеуметтік саясатты түзету бойынша ұсыныстар әзірлейді. Зерттеу әдіснамасы жалпы ғылыми әдістерді (позитивті және нормативтік тәсілдер) және қолданбалы әдістерді (сандық талдау) қамтиды. Орталық Азиядан үш мың төрт жүз бес (3405) респонденттің және Орталық Еуропадан үш мың төрт жүз алпыс төрт (3464) респонденттің жауаптары негізінде айнымалылар арасындағы корреляцияны бағалау үшін статистикалық процестер жиынтығын пайдалана отырып, регрессиялық талдау жүргізілді. Зерттеу нәтижелері Орталық Еуропадағы әйел респонденттердің Орталық Азиядан келген қатысушыларға қарағанда гендерлік стереотиптері әлсіз екенін көрсетті. Зерттеу нәтижелері Орталық Азиядағы жұмыспен қамтудың өсуін қамтамасыз ету, осал жұмыспен қамтуды азайту және лайықты жұмыс мүмкіндіктерін жақсарту мәселелеріне ықпал етеді.

1. UN. 2020 Gender Social Norms Index (GSNI). URL: https://hdr.undp.org/content/2020-gender-social-norms-index-gsni (accessed: 05.11.2022)

2. Life in transition survey (LiTS III). European Bank for Reconstruction and Development (EBRD). URL: https://www.ebrd.com/work-with-us/procurement/pn-45629.html (accessed: 06.11.2022)

3. UN. Human development report 2021–2022 // Human Development Reports. URL: https://hdr.undp.org/content/human-development-report-2021-22 (accessed: 11.11.2022)

4. Hermes J. On Stereotypes, Media and Redressing Gendered Social Inequality // Contemporary Readings in Law & Social Justice. 2011. No. 2(2). P. 181–187.

5. Fatehkia M., Kashyap R., Weber I. Using Facebook ad data to track the global digital gender gap // World Development. 2018. No. 107. P. 189–209. doi.org/10.1016/j.worlddev.2018.03.007

6. Mariscal J., Mayne G., Aneja U., Sorgner A. Bridging the Gender Digital Gap // Economics. 2019. No. 13(1). C. 2–12. doi.org/10.5018/economics-ejournal.ja.2019-9

7. Eagly A., Koenig A. The Vicious Cycle Linking Stereotypes and Social Roles // Current Directions in Psychological Science. 2021. No. 30(4). P. 343–350.

8. Verdugo-Castro S., García-Holgado A., Sánchez-Gómez M.C. The gender gap in Higher Stem Studies: A systematic literature review // Heliyon. 2022. No. 8(8). P. 1–14. URL: https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2022.e10300

9. Gligor D., Bozkurt S., Welch E., Gligor N. An exploration of the impact of gender on customer engagement // Journal of Marketing Communications. 2022. P. 1–24.

10. Mendonça J., Reis A. Exploring the mechanisms of gender effects in user innovation // Technological Forecasting and Social Change. 2020. No. 155. doi.org/10.1016/j.techfore.2020.119988

11. Kuzhabekova A., Janenova S., Almukhambetova A. Analyzing the Experiences of Female Leaders in Civil Service in Kazakhstan: Trapped between Economic Pressure to Earn and Traditional Family Role Expectations // International Journal of Public Administration. 2022. No. 41(15). P. 1290–1301. doi: 10.1080/01900692.2017.1387142

12. Fabris A. et al. Gender stereotype reinforcement: Measuring the gender bias conveyed by ranking algorithms // Information Processing & Management. 2020. No. 6(57). doi.org/10.1016/j.ipm.2020.102377

13. Ahn J., Kim J., Sung Y. The effect of gender stereotypes on artificial intelligence recommendations // Journal of Business Research. 2022. No. 141. P. 50–59. doi.org/10.1016/j.jbusres.2021.12.007

14. Meho L. The gender gap in highly prestigious international research awards, 2001–2020 // Quantitative Science Studies. 2021. No. 2(3). P. 976–989. doi.org/10.1162/qss_a_00148

15. Ilie C., Monfort A., Fornes G., Cardoza G. Promoting female entrepreneurship: The impact of gender gap beliefs and perceptions // SAGE Open. 2021. No. 11(2). doi.org/10.1177/21582440211018468

16. Teelken C., Taminiau Y., Rosenmöller C. Career mobility from associate to full professor in academia: micro-political practices and implicit gender stereotypes // Studies in Higher Education. 2019. No. 46(4). P. 836–850. doi.org/10.1080/03075079.2019.1655725

17. Ólafsdóttir Ó.T. Equality between Women and Men. In International Human Rights Monitoring Mechanisms. Brill. Nijhoff. 2021. P. 607–615. doi.org/10.1163/9789004478886_042

18. Medina-Claros S., García-Pardo F., Pérez-Moreno S., Bárcena-Martín E. Economic gender gap: Which countries are falling behind? // Panoeconomicus. 2021. No. 68(2). C. 213–230. doi.org/10.2298/pan2102213m

19. Evans D.K., Akmal M., Jakiela P. Gender gaps in education: The long view // IZA Journal of Development and Migration. 2021. No. 1(12).

20. Francesconi M., Parey M. Early gender gaps among university graduates // SSRN Electronic Journal. 2018. doi.org/10.2139/ssrn.3137492

21. Merten J. Culture, gender and the recognition of the basic emotions // Psychologia. 2005. No. 4(48). P. 306–316. doi.org/10.2117/psysoc.2005.306