Орталық Азия елдерінің инвестициялық тартымдылығы: бағалау факторлары мен критерийлері

Айқын геосаяси тенденциялар жағдайында тікелей шетелдік инвестициялар ұлттық экономикалардың дамуында маңызды рөл атқарады. Жұмыстың мақсаты – Орталық Азия мемлекеттерінің: Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан елдерінің инвестициялық тартымдылық деңгейін талдау және олардың әлеуетін арттыру бойынша жүйелі зерттеу жүргізу, бағалау әдістемесі бойынша ұсыныстар беру. 3 елдің де негізгі сыртқы инвесторлары ЕуроОдақ елдері, Түркия, Қытай, Ресей. Бұл мемлекеттер әлемдік экономикада сауда және тауар айналымы үшін құрлықтық магистраль рөлінде аса маңызды стратегиялық аймақтар және негізгі шикізат көзін экспорттайтын Еуразияның негізгі өндірушілерінің бірі. Инвестициялық тартымдылықты анықтау кезінде негізгі факторлар дүниетану нәтижелерімен дәлелденді және факторлық-баллдық шкала бойынша мемлекеттер арасындағы көшбасшы анықталды. Зерттеу аясында П. Самуэльсонның акселератор принципінің әрекетін тексеруге арналған гипотезаның дұрыстығы тексерілді. Орталық Азия мемлекеттерінің дамуының тарихи шарттарында ЖІӨ-нің өсуіне шетелдік инвестициялардың өсуі арқылы қол жеткізуге болады, бұл ЖІӨ-нің өсуіне ықпал етеді. Жүргізілген корреляциялық-регрессиялық талдау инвестицияларды мемлекеттік басқаруға қатысты ұсыныстарды негіздеуге және елдердің тиісті факторларға тәуелділігін көрсетуге мүмкіндік берді. Әдістемелік негіз факторларды объективті бағалауға және рейтингтік критерийлерді негіздеуге мүмкіндік беретін статистикалық мәліметтерді және олардың арасындағы тәуелділіктерді салыстыру және түсіндіру әдістері, зерттеулерге сыни шолу болды. Зерттелетін елдердің ішкі нарығын сегменттеу арқылы шетелдік инвесторлардың инвестициялық секторларды қарастыруын топтастыру әрбір сектордағы мемлекеттердің басым бағыттарын анықтауға, одан әрі инвестициялық зерттеулер мен сараптамаларды нақтылауға мүмкіндік берді. Зерттеу нәтижелерінің маңыздылығы инвестициялық мемлекеттік концепцияларды одан әрі дамыту мүмкіндігімен, анықталған тапшылық аймақтарға инвестицияларды ұлғайту тетіктерін қосумен анықталады.

1. Экономика Центральной Азии // Brif research group. URL: https://www.brif.kz/ekonomika-centralnojazii/ (қаралған күні: 09.04.2023)

2. Статистические данные Казахстана. Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан. URL: https://stat.gov.kz/search (қаралған күні: 18.03.2023)

3. Swinnen D., Burkitbayeva J., Schierhorn S., Prishchepov F., Müller A.V. Production Potential in the “Bread Baskets” of Eastern Europe and Central Asia // Global Food Security. 2017. No. 14. P. 38–53. DOI: 10.1016/j.gfs.2017.03.005

4. On measures to radically improve the investment climate in the Republic of Uzbekistan. Decree of the President of Uzbekistan No. UP-5495. URL: https://lex.uz/docs/4598482 (қаралған күні: 25.03.2023)

5. Приток инвестиций в Казахстан побил 10-летний рекорд // TENGRI NEWS. URL: https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/pritok-investitsiy-v-kazahstan-pobil-10-letniy-rekord-496067/ (қаралған күні: 29.04.2023).

6. Samuelson P.A. Maximum Principle in Analytical Economics // The American Economic Review. 1972. Vol. 62. No. 3. P. 249–262. URL: https://ideas.repec.org/a/aea/aecrev/v62y1972i3p249-62.html (қаралған күні: 03.03.2023)

7. Auty R., De Soysa I. Energy, Wealth and Governance in the Caucasus and Central Asia. URL: https://www.routledge.com/Energy-Wealth-and-Governance-in-the-Caucasus-and-Central-Asia-Lessons/AutySoysa/p/book/9780415405775 (қаралған күні: 27.04.2023)

8. Wegerich K. Water resources in Central Asia: Regional stability or patchy make-up? // Central Asian Survey. 2011. No. 30(2). Р. 275–290. DOI: 10.1080/02634937.2011.565231

9. Abuova A., Wonchan R. Factors affecting the choice of equity – based mode by foreign firms entering Kazakhstan // Journal of eastern European and central Asian research. 2018. Vol. 10. No. 2. Р. 264–280. DOI: 10.15549/jeecar.v5i2.233 p 34-52

10. Penev S. Investment climate and foreign direct investment trends in the South Caucasus and Central Asia // SEE Journal. 2014. Р. 161. DOI: 10.2478/v10033-007-0013-1

11. Yerkin N., Nazym S., Gulmira S. Governance and internalisation in social policy: definition, concepts and causes // Journal of Legal, Ethical and Regulatory Issues. 2019. No. 22(1). Р.1–5. URL: https://www.abacademies.org/articles/governance-and-internalisation-in-social-policy-definition-concepts-andcauses-7962.html

12. Омарова А.К. Организация финансирования инвестиций. – Алматы, 2020. – 165 с. ISBN 978-601-04-4413-3

13. Хрусталев Б.Б., Горбунов В.Н., Мурсалимова Н.Н., Асяев И.Ю. Факторы инвестиционного климата региона // Современные проблемы науки и образования. – 2015. – № 2(1). URL: https://scienceeducation.ru/ru/article/view?id=20330 (қаралған күні: 02.06.2023)

14. Кат С.А., Литвинюк Т. Ответственное инвестирование как фактор устойчивого развития. – 2021. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/otvetstvennoe-investirovanie-kak-faktor-ustoychivogo-razvitiya (қаралған күні: 25.04.2023)

15. Дрябина Е.В. Влияние инфляции на инвестиции с разными сроками службы. Лаборатория проблем инфляции и экономического роста. кафедра Математической экономики и эконометрики. – 2022. URL: https://www.hse.ru/data/285/127/1237/Dryabina.pdf (қаралған күні: 25.04.2023)

16. Петрушина О.М., Кондрашова И.В., Лебединский Ю.А. Влияние иностранных инвестиций на внешнеэкономическую деятельность (на примере Калужской области). – 2019. DOI: 10.18411/lj-05-2019-96

17. Клюкин И.Н. Определение факторов, оказывающих влияние на инвестиционную привлекательность промышленного предприятия // Инновации и инвестиции. – 2018. – № 8. – С. 32–35.

18. Павлова Е.А., Смирнова Л.А. Влияние факторов внешней среды на формирование инновационного потенциала предприятия // FUNDAMENTAL RESEARCH. – 2015. – № 5. – С. 640–644.

19. Аветисян А.Г. Инвестиционная привлекательность страны: анализ основных. – 2020. DOI: 10.26794/2587-5671-2020-24-4-58-74

20. Бондарева И.А., Квилинский А.С., Мешков А.В. Характеристика факторов формирования инвестиционного климата региона в современных социально-экономических условиях. – 2016. – № 2(29). – С. 120–134. DOI: 17072/1994–9960–2016–2–120–134

21. Ashurov S., Abdullah Othman A.H., Rosman R., Haron R. The determinants of foreign direct investment in Central Asian region: A case study of Tajikistan, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Turkmenistan and Uzbekistan (A quantitative analysis using GMM). 2020. DOI: 10.32609/j.ruje.6.48556

22. Демеуов Н., Аяпбекова А. Факторы, влияющие на приток прямых иностранных инвестиций на примере стран АСЕАН+3. – 2022. DOI: 10.52123/1994-2370-2022-944

23. Статистические данные Узбекистана. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI PREZIDENTI HUZURIDAGI STATISTIKA AGENTLIGI. – 2023. URL: https://stat.uz/uz/ (қаралған күні: 29.03.2023)

24. Статистические данные Узбекистана. Национальный статистический комитет Кыргызской Республики. – 2023. URL: http://www.stat.kg/ru/ (қаралған күні: 29.03.2023)