Қазақстан Республикасындағы энергетика саласындағы мемлекеттік басқару және реттеу ерекшеліктері: мүмкіндіктер мен тәуекелдер

Қазіргі уақытта ел экономикасының тұрақты дамуы мен өсуі сапалы энергиямен жабдықтауға және энергетика секторының дамуына тікелей байланысты. Бүгінгі таңда халық пен өнеркәсіп толығымен энергиямен жабдықтауға тәуелді. Мемлекеттің энергетика саласын дамытуға жеткіліксіз көңіл бөлуі экономиканың басым секторларының дамуына кедергі болуы мүмкін. Келешекте елдің әлеуметтік-экономикалық дамуы салдарынан электр энергияға деген сұраныс артатыны белгілі. Энергетика саласының тиімділігін одан әрі арттыру мақсатында соңғы жылдары үкімет саланы қайта құрылымдаудың бірнеше бағдарламаларын іске асырған болатын. Алайда бұл атқарылған ықпалдар түпкілікті нәтиже бермегені анық. Үкімет алдағы уақытта энергетика секторына инвестиция тарту үшін бірқатар реформаларды, соның ішінде баға, құқықтық және энергетикалық кәсіпорындарды реформалау сұрақтарын қарастыруы қажет. Мақаланың мақсаты – энергетика саласындағы мемлекеттік реттеуді, яғни тұтынушылар мен мемлекеттің барлық деңгейдегі мүдделерін ескере отырып, саланың тұрақты дамуын талдау. Энергетика кешенін реттеу мемлекет үшін стратегиялық сипатқа ие болғандықтан тақырып қазіргі уақытта өзекті. Осы уақытқа дейін үкімет жасақтаған мемлекеттік басқару құрылымдары және басқару жүйесі туралы тақырыптар отандық жұмыстарда көрініс тапқан. Осыған орай, мақала елдегі энергиямен жабдықтау жүйесіндегі мемлекеттік басқару және реттеу тетіктеріне жан-жақты зерттеe және егжей-тегжейлі талдау жасалды. Жұмыста еліміздегі энергиямен жабдықтау жүйесінің мемлекеттік басқару элементтері және эволюциясы қарастырылып, АҚШ, Норвегия, Ұлыбритания, Қытай, Ресей Федерациясы елдеріндегі энергетика саласының мемлекеттік басқару жүйелеріне салыстыру жүргізілді. Мақалада SWOT және ғылыми талдау арқылы елдің энергетикалық секторын басқарудағы тәуекелдер қарастырылады.

1. Ловягина В., Белов А. Методы государственного регулирования энергетики в РФ // Экономика. Профессия. Бизнес. – 2019. – № 2. – С. 87–89.

2. Электроэнергетика Казахстана: ключевые факторы. URL: https://www.kegoc.kz/en/electric-power/elektroenergetika-kazakhstana/ (дата обращения: 14.01.2023)

3. Movkebayeva G., Aktymbayeva A., Tyurina Y., Baikadamov N., Beketova K., Troyanskaya M., Smagulova S., Imangaliyeva I. Energy security and sustainability in Eurasian Economic Union in the terms of economic growth: The case of Kazakhstan’s energy sector up to 2040 perspectives // International Journal of Energy Economics and Policy. 2020. No. 10(2). P. 497–503. URL: https://doi.org/10.32479/ijeep.9073.

4. Dagoumas A., Koltsaklis N. Zonal pricing in Kazakhstan power system with a unit commitment model // International Journal of Energy Economics and Policy. 2020. No. 10(3). Р. 24–36. URL: https://doi.org/10.32479/ijeep.9022.

5. Сындарлы қоғамдық диалог – Қазақстанның тұрақтылығы мен өркендеуінің негізі. URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1900002019 (өтініш берілген күн: 14.01.2023)

6. Казахстан погружается во тьму: на решение проблем нужны миллиарды. URL: https://www.korem.kz/rus/press-centr/novosti_otrasli/?cid=0&rid=9085 (дата обращения: 14.01.2023)

7. Transmission and distribution losses by country // Statista. URL: https://www.statista.com/statistics/246481/transmission-and-distribution-losses-in-selected-countries (дата обращения: 14.01.2023)

8. Голубчикова В. Назаначение государственного регулирования в современной рыночной экономике // Вестник университета. – 2016. – № 5. – С. 70–71.

9. Костицына К., Костицына А. Зарубежный опыт реформирования энергетики. Европейский союз // Вестник Удмуртского университета. – 2012. – № 3. – С. 47–52.

10. The power market and prices. URL: www.regjeringen.no/en/topics/energy/the-electricity-grid/thepower-market-and-prices/id2076000/ (өтініш берілген күн: 14.01.2023)

11. Pun-Lee Lam. Energy in China: Development and Prospectsз // China Perspectives. 2005. No. 3. URL: https://doi.org/10.4000/chinaperspectives.2783.

12. Николаева А. Мировой опыт реформирования электроэнергетики в формате топливноэнергетического комплекса // Записки Горного института. – 2009. – С. 251–255.

13. Черныш Ю. Мировой опыт реформирования электроэнергетики // Управление экономическими системами: электроннный научный журнал. – 2013.

14. Довбенко М., Осик Ю. Современные экономические теории в трудах Нобелиантов . – Москва: Академия Естествознания, 2011. – С. 305.

15. Sanusi Y.A., Ohadugha C.B., Martins V.I., Olaide S.A. Analysis of energy governance in Southern Africa // Polityka Energetyczna – Energy Policy Journal. 2022. No. 25(4). С. 73–94. URL: https://doi.org/10.33223/epj/155790.

16. Smagulova S., Yermukhanbetova A., Nurgaliyeva K., Sariya B., Baimukasheva Z., Manap A., Koyshinova G., Akimbekova А. The impact of energy production on the introduction of ICT and the growth of AIC in Kazakhstan // Polityka Energetyczna – Energy Policy Journal. 2023. No. 13(1). Р. 477–488. URL: https://doi.org/10.32479/ijeep.13765.

17. Dyussembekova G., Bayandina G., Zakirova D., Sartova R., Kalmenova M. The electric energy sector of Kazakhstan: State and vision for the country taking into account the International Trends // Polityka Energetyczna – Energy Policy Journal. 2019. No. 9(3). Р. 179–186. URL: https://doi.org/10.32479/ijeep.7741.

18. Sadykova K., Zhakupov A., Baymukhanov T., Turchekenova R., Medebaeva A. Questions of cost and pricing in the conditions of the functioning of the electricity market of Kazakhstan // Polityka Energetyczna – Energy Policy Journal. 2022. No. 25(4). С. 27–38. URL: https://doi.org/10.33223/epj/154809.

19. Қасым-Жомарт Тоқаев электр энергетикасы саласын дамыту мәселелері жөнінде кеңес өткізді // Akorda.kz. URL: https://www.akorda.kz/kz/kasym-zhomart-tokaev-elektr-energetikasy-salasyn-damytumaseleleri-zhoninde-kenes-otkizdi-2641239 (өтініш берілген күн: 14.01.2023)

20. Қазақстан Республикасының электр энергетикасы туралы заңы. 9.07.2004 жыл. № 588. URL: https://www.adilet.zan.kz/kaz/docs/Z040000588. (өтініш берілген күн: 14.01.2023)