Қазақстандағы STEM студенттерінің кәсіби траекториялары мен таңдауларына гендерлік стереотиптердің әсері

Ғылымды, технологияны, инженерия мен математиканы біріктіретін STEM әйелдердің ерлермен бәсекелесуге жеткілікті мүмкіндіктері жоқ, сонымен бірге мансаптық өсу жолында гендерлік стереотиптермен бетпебет келетін, негізінен ер адамдар басым сала болып саналады. STEM ландшафтының өзгеруіне қарамастан, әйелдер әлі де осы салаларда аз және өз мамандықтарында сенімсіз жетістіктерге жетуде. Бұл әйелдердің мансаптық ұмтылыстарын да, әлеуетті мүмкіндіктерін де айтарлықтай шектейтін гендерлік стереотиптердің басым болуына байланысты. Сонымен қатар, гендерлік стереотиптер Орталық Азия елдерінде тәуелсіздік алғаннан кейін күшейген дәстүрлендіру процестерінің нәтижесінде үнемі жанып отырады. Мақаланың мақсаты – Қазақстанда орын алып жатқан гендерлік стереотиптердің «ер» деп саналатын салалардағы қыздардың мансаптық ұмтылысына және STEM-ге қатысты білім беру бағдарламаларын таңдауына қалай әсер ететінін анықтау. Бүкіл әлемде STEM саласындағы гендерлік стереотиптердің әйелдерге әсерін зерттейтін көптеген ғылыми еңбектер бар болса да, олар көбінесе сапалы және/немесе репрезентативті емес сандық зерттеу жобаларымен шектеледі. Орталық Азияның басқа елдерінен ерекшеленетін Қазақстанның әлеуметтікмәдени жағдайын зерттеуге ерекше көңіл бөлінеді. Сандық сауалнама жүргізу STEM Қазақстандағы ерлер мен әйелдердің гендерлік стереотиптерін тереңірек түсінуге мүмкіндік берді. Респонденттердің (N=1425) сауалнамасының нәтижелерін талдаудың қорытындылары зерттеушілерді, мұғалімдерді, жұмыс берушілерді, саясаткерлерді және ҮЕҰ өкілдерін, сондай-ақ гендерлік теңдікті ілгерілетуге мүдделі кез келген адамды қызықтыруы мүмкін.

1. Global gender gap report 2020 // World Economic Forum. URL: https://www.weforum.org/reports/gender-gap-2020-report-100-years-pay-equality (accessed: 04.09.2023)

2. Strategy for gender equality in the Republic of Kazakhstan for 2006–2016. URL: https://www.akorda.kz (accessed: 28.06.2023)

3. Food and Agriculture Organization of the United Nations. URL: https://www.fao.org/faolex/results/details/en/c/LEX-FAOC192054/ (accessed: 28.06.2023)

4. United Nations. Beijing Declaration. URL: https://www.un.org/womenwatch/daw/beijing/platform/declar.htm (accessed: 28.06.2023)

5. Kazakhstan – OECD Eurasia regional platform. OECD. URL: https://www.oecd.org/eurasia/countries/kazakhstan/ (accessed: 28.06.2023)

6. World Economic Forum. The global gender gap report 2017. URL: https://www.weforum.org/reports/the-global-gender-gap-report-2017 (accessed: 28.06.2023)

7. Durrani N., CohenMiller A., Kataeva Z., Bekzhanova Z., Seitkhadyrova A., Badanova A. The fearful khan and the delightful beauties: the construction of gender in secondary school textbooks in Kazakhstan // International Journal of Educational Development. 2022. No. 88. P. 102–109.

8. Adkins L. Community and economy: a retraditionalization of gender? // Theory, Culture & Society. 1999. No. 1(16). C. 119–139.

9. Adilet. On approval of the concept of family and gender policies in the Republic of Kazakhstan until 2030. URL: https://adilet.zan.kz/eng/docs/U1600000384 (accessed: 28.06.2023)

10. Official Website of the International Trade Administration. Kazakhstan – education services and technologies // International Trade Administration. Trade.gov. URL: https://www.trade.gov/countrycommercial-guides/kazakhstan-education-services-and-technologies (accessed: 28.06.2023)

11. Government of the Republic of Kazakhstan. KZ Education // Bureau of National Statistics of the Agency for Strategic planning and reforms of the Republic of Kazakhstan. URL: https://gender.stat.gov.kz/ru/category/8 (accessed: 28.06.2023).

12. Казинформ. Казахстанские женщины бесплатно обучатся IT-профессиям. URL: https://www.inform.kz/ru/kazahstanskie-zhenschiny-besplatno-obuchatsya-it-professiyam_a4074069 (дата обращения: 28.06.2023)

13. UNESCO. Gender Equality in and through Education in Central Asia. Unesdoc.unesco. org. URL: https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000377910 (accessed: 28.06.2023)

14. Atakhanova Z., Howie P. Women in Kazakhstan’s Energy Industries: Implications for Energy Transition // Energies. 2022. No. 15(13). Р. 45–49.

15. OECD. Gender Policy Delivery in Kazakhstan // OECD Public Governance Reviews, OECD Publishing, Paris. URL: https://www.oecd-ilibrary.org/governance/gender-policy-delivery-in-kazakhstan_9789264280359en (accessed: 28.06.2023)

16. U.S. Bureau of Labor Statistics. Employment in STEM occupations. U.S. Bureau of Labor Statistics. URL: https://www.bls.gov/emp/tables/stem-employment.htm (accessed: 28.06.2023)

17. Ornes S. The STEM gender gap // Sage CQ Library. URL: https://cqpress.sagepub.com/cqresearcher/report/stem-gender-gap-cqresrre20180907 (accessed: 04.09.2023)

18. Ахмадов A. Женщины Казахстана: численность, средний возраст и профессии // Tengrinews. kz. URL: https://tengrinews.kz/curious/jenschinyi-kazahstana-chislennost-sredniy-vozrast-professii-492991/ (дата обращения: 28.06.2023)

19. Rossi S., Xenidou-Dervou I., Simsek E., Artemenko C., Daroczy G., Nuerk H.-C., Cipora K. Mathematics-gender stereotype endorsement influences mathematics anxiety, self-concept, and performance differently in men and women // Annals of the New York Academy of Sciences. 2021. Р. 1–44.

20. Master A. Gender stereotypes influence children’s stem motivation // Child Development Perspectives. 2021. No. 15(3). Р. 203–210.

21. CohenMiller A., Sandygulova A., Izekenova Z., Saniyazova A. Gender Equity in STEM Higher Education in Kazakhstan. Gender equity in Stem in higher education: International perspectives on policy, Institutional Culture, and individual choice. Routledge. 2021. Р. 140–157.

22. CohenMiller A., Saniyazova A., Sandygulova A., Izekenova Z. Gender Equity in STEM Higher Education in Kazakhstan. Gender equity in Stem in higher education: International perspectives on policy, Institutional Culture, and individual choice. Routledge. 2021. P. 140–157. URL: http://10.4324/9781003053217-15 (accessed: 28.06.2023)

23. Kang J. Gender and STEM career aspiration // In International Encyclopedia of Education. (4th ed.) 2023. Р. 344–348. URL: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/B9780128186305130246. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-818630-5.13024-6 (accessed: 28.06.2023)

24. Dumitru O.D., Thorson K.R., West T.V. Investigating gender differences among tutors and students during stem peer tutoring: Women are as behaviorally engaged as men but experience more negative affect // Contemporary Educational Psychology. 2022. No. 70. С. 102–106.

25. Burgess S., Hauberg D., Rangvid B., Sievertsen H. The importance of external assessments: High school math and gender gaps in STEM degrees // Economics of Education Review. 2022. No. 88. Р. 102–108.

26. Almukhambetova A., Kuzhabekova A. Negotiating conflicting discourses. female students’ experiences in STEM majors in an international university in Central Asia // International Journal of Science Education. 2021. No. 43(4). Р. 570–593.

27. Hallinen J. STEM. Encyclopedia Britannica. URL: https://www.britannica.com/topic/STEM-education (accessed: 28.06.2023)

28. Almukhambetova A., Kuzhabekova A. Factors affecting the decision of female students to enroll in undergraduate science, Technology, Engineering and Mathematics Majors in Kazakhstan // International Journal of Science Education. 2020. No. 42(6). Р. 934–954.

29. Lin C., Deemer E.D. Stereotype threat and career goals among women in STEM: Mediating and moderating roles of perfectionism // Journal of Career Development. 2019. No. 48(5). Р. 569–583.