Қазақстан қалдықтары саласындағы экологиялық кәсіпкерлікті дамытуға арналған инновациялық бизнес-модельдер

Қазіргі жағдайда әлемнің дамыған елдерінің көпшілігі табиғи ресурстардың сарқылуына және халықтың денсаулығына кері әсерін тигізетін экологиялық жағдайдың нашарлауына әкелетін сызықтық экономикалық модельден алшақтады. Олар инновациялық технологияларды пайдалануға негізделген «жасыл» өсім стратегиясын таңдады. Өндіріс және тұтыну қалдықтарын басқару Қазақстан Республикасының (ҚР) «жасыл экономикаға» көшу тұжырымдамасын іске асырудың негізгі бағыттарының бірі болатынына қарамастан, республикада қатты тұрмыстық қалдықтар (ҚТҚ) саласында тиімді өндеу жүйесі жасалмаған, бұл көптеген мәселелерді тудырады. Зерттеудің мақсаты экономиканы «жасылдандыру» мақсатында Қазақстанда ҚТҚ-ны қайта өңдеу және қайта пайдалану бойынша инновациялық бизнес модельдерін пайдалану мүмкіндіктерін табу. Мақаланың теориялық маңыздылығы айналмалы экономиканың мәнін, принциптері мен модельдерін анықтау негізінде қалдықтар саласындағы экологиялық кәсіпкерліктің белсенді даму қажеттілігімен негізделеді. Тәжірибелік маңыздылығы – тұрмыстық қалдықтардың түзілу және қайта өңдеу жағдайын талдау негізінде ҚТҚ секторының мәселелері мен оларды шешудің негізгі жолдары, сонымен қатар осы саладағы айналым экономика жолындағы кедергілері анықталуында. Зерттеу барысында Қазақстандағы ҚТҚ секторы экологиялық кәсіпкерлікті дамытудың перспективалық тауашасы және «жасыл» бизнес айтарлықтай тиімді деген қорытындыға келді. Эко кәсіпкерлікті дамыту үшін дөңгелек экономиканың қағидаттары мен бизнес-модельдерін пайдалану, кәсіпкерлік қызмет үшін қолайлы жағдайлар жасау ұсынылады

1. Указ Президента Республики Казахстан от 30 мая 2013 года № 577 «О Концепции по переходу Республики Казахстан к «зеленой экономике» URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/U1300000577 (дата обращения: 11.06.2023)

2. Детальный обзор компании Waste Management. URL: https://smart-lab.ru/blog/657949.php (дата обращения: 18.06.2023)

3. Circular Advantage. Innovative Business Models and Technologies to Create Value in a World without Limits to Growth. 2014. URL: https://sharingcitiesalliance.knowledgeowl.com/help/circular-advantage-innovative-business-models-and-technologies-to-create-value-in-a-world-without-limits-to-growth (accessed: 21.06.2023)

4. Havas J. The Ellen MacArthur Foundation Releases New Tool to Measure Businesses’ Circularity / Foodtank. URL: https://foodtank.com/news/2020/04/the-ellen-macarthur-foundation-releases-new-tool-tomeasure-businesses-circularity/ (accessed: 22.06.2023)

5. Stahel W. Circular economy: a new relationship with our goods and materials would save resources and energy and create local jobs, explains // Nature. 2016. Vol. 531. No. 7595. P. 435–438.

6. Warren K. Circular economy study identifies 3 million jobs across Europe / WRAP’s study. 2015. URL: https://www.wrap.org.uk/content/circular-economy-study-identifies-3-million-jobs-across-europe (accessed: 22.07.2023)

7. Rappa M. Business Models On The Web. URL: https://digitalenterprise.org/wp-content/uploads/2023/02/models.pdf (accessed: 27.07.2023)

8. Timmers P. Business Models for Electronic Markets // Electronic Markets. 1998. Vol. 8. No. 2. P. 3–8.

9. Остервальдер А. Построение бизнес-моделей: настольная книга стратега и новатора / А. Остервальдер, И. Пинье; пер. с англ. М. Кульнева. 3-е изд. – М.: Альпина Паблишер; Сколково: Московская школа упр., 2013. – 287 c.

10. Сливотски А. Миграция ценности. Что будет с вашим бизнесом послезавтра? М.: Манн, Иванов и Фербер, 2006. – 432 с.

11. Сооляттэ А.Ю. Бизнес-модели компаний: определение, эволюция, классификация. URL: https://mkozloff.files.wordpress.com/2010/02/business_models_finexpert_09.pdf (дата обращения: 20.08.2023)

12. Шингарев А.В. Построение бизнес-модели корпорации, ориентированной на развитие. – 2002. URL: http://www.aup.ru/books/m74/3.htm (дата обращения: 27.08.2023)

13. Котельников В.Ю. Новые бизнес-модели для новой эпохи быстрых перемен, движимых инновациями. – М.: Эксмо, 2007. – 96 с.

14. Antikainen М., Valkokari K. A Framework for Sustainable Circular Business Model Innovation // Technology Innovation Management Review. July 2016. Vol. 6. Issue 7. URL: https://www.researchgate.net/publication/326313064_A_Framework_for_Sustainable_Circular_Business_Model_Innovation (accessed: 29.08.2023)

15. Межов С.И. Понятие бизнес-модели: сущность, типология и основные принципы построения. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/ponyatie-biznes-modeli-suschnost-tipologiya-i-osnovnye-printsipy-postroeniya (дата обращения: 29.08.2023)

16. Bocken N., Short S. Towards a sufficiency-driven business model: experiences and opportunities // Environ. Innovat. Soc. Trans. 2016. No. 18. P. 41–61.

17. Lorek S., Spangenberg J. Sustainable consumption within a sustainable economy beyond green growth and green economies // J. Clean. Prod. 2014. No. 63. P. 33–44.

18. Luis Alberto López Ruiz, Xavier Roca Ramón, Santiago Gassó Domingo. The circular economy in the construction and demolition waste sector A review and an integrative model approach // Journal of Cleaner Production. 2020. Vol. 248. P. 119238. URL: https://www.sciencedirect.com/journal/journal-of-cleaner-production. (accessed: 9.09.2023)

19. Воротников А., Лыжин Д., Ипатова Н. Система обращения с отходами как составная часть циркулярной экономики. URL: https://vestnik.astu.org/temp/d8623b9b73cdd31145d90c2696a70be6.pdf/ (дата обращения: 15.09.2023)

20. Нурбеков Ж.И. Обзор образования и переработки коммунальных отходов в РК за период 2009 2021 годы. URL: https://kaz-waste.kz/upload/Обзор%20ТБО%2012.05.pdf (дата обращения: 23.09.2023)

21. Об обращении с коммунальными отходами в Республике Казахстан. Статистика окружающей среды // Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планирования и реформам Республики Казахстан. – 2022. URL: https://stat.gov.kz/ru/industries/environment/stat-eco/ (дата обращения: 26.09.2023)

22. Сколько мусора производит в среднем каждый казахстанец. URL: https://ru.sputnik.kz/20230506/skolko-musora-proizvodit-v-srednem-kazhdyy-kazakhstanets-34625634.html (дата обращения: 26.09.2023)

23. Зарубежный опыт: как устроены раздельный сбор и переработка отходов в Германии. URL: https://recyclemag.ru/article/zarubezhnii-opit-ustroeni-razdelnii-pererabotka-othodov-germanii (дата обращения: 28.09.2023)

24. Германия стала лидером по переработке отходов в Евросоюзе. URL: https://kp.ua/life/606198-hermanyia-stala-lyderom-po-pererabotke-otkhodov-v-evrosouize (дата обращения: 28.09.2023)

25. Почему Казахстан сортирует и перерабатывает лишь четверть своего мусора? URL: https://inbusiness.kz/ru/news/pochemu-kazahstan-sortiruet-i-pererabatyvaet-lish-chetvert-svoego-musora (дата обращения: 28.09.2023)

26. Дубовая. М. «Собирать и перерабатывать мусор дорого и невыгодно». Почему Казахстан на 175-м месте в мире по ресайклингу. URL: https://informburo.kz/novosti/sobirat-i-pererabatyvat-musor-dorogo-i-nevygodno-pocemu-kazaxstan-na-175-m-meste-v-mire-po-resaiklingu (дата обращения: 28.09.2023)

27. Успехи Германии в утилизации отходов: миф или реальность? URL: https://www.dw.com/ru/a-43999716 (дата обращения: 30.09.2023)

28. От отходов на улицах до глубокой сортировки: мировой опыт борьбы с мусором. URL: https://tass.ru/spec/mirovoi_musor (дата обращения: 30.09.2023)

29. Institute for Local Self-Reliance. The Concepts of Extended Producer Responsibility and Product Stewardship. URL: https://ilsr.org/the-concepts-of-extended-producer-responsibility-and-product-stewardship/ (accessed: 30.09.2023)