PESTEL-талдау факторларын қолдану арқылы кешенді әдістеме негізінде халықтың өмір сүру деңгейі мен сапасын зерттеу: Балқаш моноқаласының мысалы

Өмір сүру деңгейі мен сапасы мәселелерін зерттеу әрқашан мемлекеттік бағдарламалардың, ғылыми қоғамдастығының теориялық және практикалық зерттеулерінің басты назарында. Осы зерттеулердің аясында қала дамуының әлеуметтік-экономикалық жағдайын диагностикалау маңызды болды, мұнда негізгі белгілер болып халықтың өмір сүру деңгейі мен сапасының көрсеткіштері қарастырылды. Сол себепті бұл сұрақтар бойынша білімді тереңдету – оны қалалық елді мекендердің әртүрлі типтеріне қолдануға мүмкіндік береді, әсіресе маркетингтік зерттеулерді қажет ететін шағын және моноқалалар үшін. Бұл мақалада халықтың өмір сүру деңгейі мен сапасы авторлармен әзірленген кешенді әдістеменің арқасында объективті және субъективті көрсеткіштердің негізінде зерттелді. Әрі қарай авторлармен ұсынылған кешенді әдістеме статистикалық ақпараттарды зерттеумен, эксперттік сауалнаманы өткізумен және Балхаш моноқаласының мысалында халықтан сауалнама алу арқылы тестілеуден өткізілді. Зерттеудің нәтижелері қала өмірінің жайлылығына әсер ететін PESTLE-талдауының негізгі факторларын бағалау негізінде алынды. Зерттеу жүргізу барысында Балхаш моноқаласының өмір сүру деңгейіне соңғы он жылда (2013–2023 жж. аралығы) жоғары деңгейде әсер еткен фактор – экономикалық фактор екендігі анықталды. Қазіргі кезеңде (2023ж.) халықтың өмір сүру сапасымен қанағаттануын талдау – оның деңгейіне саяси, әлеуметтік, технологиялық және экологиялық факторларының параметрлері әсер ететінін көрсетті. Жүргізілген талдау болашақта Балхаш моноқаласының өмір сүру деңгейіне жақын арада әсер ететін негізгі факторларды анықтайтын эксперттік бағалауды жүргізуге мүкіндік берді. Тоғыспалы зерттеу әдісінің талдау нәтижелері тиімді менеджмент үшін ресурстарды бөлу саласында және осы жердің халқына арналған жайлы қалалық өмір сүру ортасын қалыптастыру мақсатында қолданылуы мүмкін.

1. Tesfazghi E.S., Martinez J.A., Verplanke J.J. Variability of Quality of Life at Small Scales: Addis Ababa, Kirkos Sub-City, Social Indicators Research. 2010, no. 98, pp. 73–88. URL: https://doi.org/10.1007/s11205-009-9518-6

2. Васильева О.В. Измерение качества жизни населения: субъективный и объективный подходы // Векторы благополучия: экономика и социум. – 2021. – № 4(43). – С. 65–80.

3. Han J., Liang H., Hara K., Uwasu M., Dong L. Quality of life in China's largest city, Shanghai: A 20- year subjective and objective composite assessment // Journal of Cleaner Production. 2016, no. 1(173), pp. 135–142. URL: https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2016.10.097

4. McCrea R., Shyy TK., Stimson R. What is the Strength of the Link Between Objective and Subjective Indicators of Urban Quality of Life? // Applied Research in Quality of Life. 2006, no. 1, pp. 79–96. URL: https://doi.org/10.1007/s11482-006-9002-2

5. Tesfazghi E.S., Martinez J.A., Verplanke J.J. Variability of Quality of Life at Small Scales: Addis Ababa, Kirkos Sub-City, Social Indicators Research. 2010, no. 98, pp. 73 88. URL: https://doi.org/10.1007/s11205-009-9518-6

6. Пыстогова Е.А. Факторы качества жизни населения регионов России: социальное картирование // Уровень жизни населения регионов России. – 2016. – № 3(12). – С. 137–146.

7. Martinez J. Mapping Dynamic Indicators of Quality of Life: a Case in Rosario, Argentina, Applied Research Quality Life. 2018, no. 14, pp. 777–798. URL: https://doi.org/10.1007/s11482-018-9617-0

8. Wajid M.A., Aasim Z., Nagarajan D., Talea M. N., Lathamaheswari D., Kavikumar J. PESTEL Analysis to Identify Key Barriers to Smart Cities Development in India // Neutrosophic Sets and Systems. 2021, no. 1(42), pp. 39 48. URL: https://digitalrepository.unm.edu/nss_journal/vol42/iss1/3

9. Maricic M. Assessing the quality of life in the European Union: The European Index of Life Satisfaction (EILS) // Statistical Journal of the IAOS. 2019, no. 2(35), pp. 261–267. URL: https://doi.org/10.3233/sji-180481

10. Ibrahim M.F., Chung S.W. Quality of Life of Residents Living near Industrial Estates in Singapore // Social Indicators Research. 2003, no. 2(61), pp. 203–225. URL: https://doi.org/10.1023/A:1021305620042

11. Marans R.W., Kweon BS. The Quality of Life in Metro Detroit at the Beginning of the Millennium // Part of the Social Indicators Research Series book series (SINS). 2011, vol. 45, pp. 163–183. URL: https://doi.org/10.1007/978-94-007-1742-8_7

12. Shen Y., Zhang X., Zhu H., Yin Z., Drianda R.P. Living in a Chinese Industrial New Town: A Case Study of Chenglingji New Port Area // Land. 2023, no. 4(12), pp. 1–19. URL: https://doi.org/10.3390/land12040790

13. Torlone J.G. The Evolution of the City of Timmins: A Single-Industry Community. Theses and Dissertations (Comprehensive). 1979. URL: https://scholars.wlu.ca/etd/1565

14. Gardiner A., Donaldson R. The Socio-economic Wellbeing of Small Mining Towns in the Northern Cape // Part of the Geo Journal Library book series (URPGS) / In: Donaldson R. (eds) Socio-Spatial Small Town Dynamics in South Africa. 2023, pp. 145–167. URL: https://doi.org/10.1007/978-3-031-37142-4_7

15. Nesteruk D.N., Kozirev M.M., Daneykin Y.V., Ivanova O.P., Trifonov V.A. Predictive models for the development of a single-industry town // Project Management in the Regions of Russia. 2019, vol. 77, pp. 8–15. URL: https://doi.org/10.15405/epsbs.2019.12.05.2

16. Бердников В.А., Вахтина М.А. Моногорода: за и против // Вестник Кемеровского государственного университета. Серия: Политические, социологические и экономические науки. – 2017. – № 4. – С. 23–28.

17. Жанбаев Р.А., Отызбаева К.Ж., Жанбаева Л.А., Карбетова З.Р., Темирбаева Г.Р. Анализ научного потенциала и возможности повышения качества жизни в моногородах на примере городов Аркалык, Рудный и Жезказган Республики Казахстан // Уголь. – 2021. – № 11. – С. 38–44. URL: http://dx.doi.org/10.18796/0041-5790-2021-11-38-44

18. Кайгородцев А.А. Проблемы социально-экономического развития моногородов Казахстана // Россия: тенденции и перспективы развития. – 2021. – № 16(2). – С. 852–854.

19. Темирбаева Г.Р., Абильдина А.Ш., Жанбаев Р.А., Кулубеков М.Т. Проблемы повышения качества жизни в моногородах в условиях кризисных явлений в экономике // Вестник Казахского университета экономики, финансов и международной торговли. – 2020. – № 4(41). – С. 8–16.

20. Нурланова Н.К., Днишев Ф.М., Альжанова Ф.Г., Сатпаева З.Т. Отчет о научно-исследовательской работе «Рейтинговая оценка устойчивости экономики и социальной среды городов Казахстана» по теме «Исследование основных вызовов устойчивого развития городов Казахстана» // РГКП ИЭ МОН РК. – 2020. – С. 1–50. URL: https://view.officeapps.live.com/op/view.aspx?src=https%3A%2F%2Fwww.ncste.kz%2Fassets%2Freport_files%2F2020%2FAP08955816-OT-20%2Fru_64564__1066777_1606732036.docx&wdOrigin=BROWSELINK (дата обращения: 10.07.2023)

21. Węziak- Białowolska D. Quality of life in cities Empirical evidence in comparative European perspective, сities. 2016, no. 58, pp. 87–96. URL: https://doi.org/10.1016/j.cities.2016.05.016

22. Моногорода Восточного Казахстана: ситуация, проблемы, решения. URL: https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/migration/kz/7841d2d412225cb0db7801e72e12627c1d45da6a5c75e539e294428e3d3d9833.pdf (дата обращения: 10.07.2023)

23. Коробкова Н.А. PEST-анализ как инструмент оценки влияния внешней среды на реализацию потенциала территории // Мир науки. Педагогика и психология. – 2014. – № 3. – С. 1–9.

24. Плучевская Э.В., Кондратьева А.А. Применение PESTEL-анализа для оптимизации систем управления на предприятиях на примере рынка недвижимости // Известия Томского политехнического университета. – 2012. – № 6(321). – С. 85–90.

25. Clark G., Moonen T., Nunley J. The Story of Your City: Europe and its Urban Development, 1970 to 2020, City, transformed. 2018, pp. 1–52. URL: https://www.eib.org/attachments/general/city_transformed_the_story_of_your_city_en.pdf (дата обращения: 10.07.2023)

26. Доля населения, имеющего доходы ниже величины прожиточного минимума (уровень бедности) по регионам за 2009–2022 гг. URL: https://stat.gov.kz/ru/industries/labor-and-income/stat-life/publications/5916/ (дата обращения: 04.09.2023)

27. Основные социально-экономические показатели по районам, городам и многогородам. URL: https://old.stat.gov.kz/region/256619/dynamic (дата обращения: 04.09.2023)

28. В Казахстане вырос прожиточный минимум. URL: https://alau.kz/v-kazahstane-vyros-prozhitochnyj-minimum/ (дата обращения: 11.09.2023)

29. Национальный рейтинг. Качество жизни в городах. URL: https://economy.kz/documents/news/news_inst/2023/March2023/2_week/Rating_life_city_RUS.pdf (дата обращения: 12.09.2023)

30. В курортную зону под Балхашом хотят вложить девять млрд тенге. URL: https://kz.kursiv.media/2019-06-22/v-kurortnuyu-zonu-pod-balkhashom-khotyat-vlozhit-devyat-mlrd-tenge/ (дата обращения: 12.09.2023)