Білім беру жүйесіндегі азаматтық бірегейліктің қалыптасу ерекшеліктері

Қазіргі қоғамда жаһандану мен мәдениетаралық өзара іс-қимылдың белсенді процестері байқалады. Бұл жағдайда жеке және әлеуметтік, этностық, діни және басқа деңгейлердегі бірегейлік мәселесі маңызды. Оның ішінде қазіргі кезеңде азаматтық бірегейлікті қалыптастыру, нығайту мәселесі мемлекеттердің күн тәртібінде тұрған мәселелердің бірі. Азаматтық бірегейлік құрылымының элементтері әр кезеңде өзгеріске ұшырап отырады және әр мемлекетте өзіндік сипатқа ие болады. Дегенмен де әр кезеңде барлығына ортақ болып азаматтыққа қатысты сезім, мемлекеттің мүшесі болуына оң немесе теріс көзқараста болу, ортақ игілікке бағытталған істер сияқты компоненттер табылады. Азаматтық бірегейлікті қалыптастыруға және нығайту сонымен қатар басқа да факторлар әсер ететінін ескерген жөн. Мысалы, тіл, әлеуметтік орта, мәдениет, білім беру жүйесі, БАҚ, отбасы, құқықтық база (заңдар, ережелер және т.б.), мемлекетткегі жағдай, моральдық нормалар және т.б. Олардың әсер ету деңгейі қоғамның ерекшелігіне байланысты. Білім беру жүйесі азаматтық бірегейлікті қалыптастырудың бір факторы ретінде ғылымда зерттеуді талап етеді. Өйткені, қазіргі заманғысын-қатерлер мемлекеттер өмірінің саяси, экономикалық, мәдени және басқа салаларын тұрақсыздандыруға бағытталғанын ескерсек, бұл жағдайда ең қорғалмаған топтардың бірі – жастар екенін естен шығармаған жөн. Мақалада қазіргі кезеңде білім беру жүйесінің азаматтық бірегейлікті қалыптастыруға тигізетін әсері қарастылған. Сонымен қатар жоғарғы оқу орындарындағы білім алып отырған жастардың азаматтық бірегейлік сезімдерінің ерекшеліктері анықталған. Адамның жас кезінде әлеуметтену үрдісі тез әрі тиімді өтетінін ескере отырып, азаматтық бірегейліктің қалыптасуын адамның жас кезінен бастау қажеттігін естен шығармаған жөн. Бұл отбасынан кейін бірінші кезекте оқу орындарындағы тәрбие мен қағидаттарды бойға сіңдіруден басталады. Осы орайда мақаланың негізгі мақсаты жастардың азаматтық бірегейлігін қалыптастыру процесінде оқу орындарындағы білім берудің рөлі мен маңыздылығын айқындау болып табылады.

1. Иконникова А.Ю. Контент-анализ в исследовании гражданской идентичности как уровня личной культуры // Психология и педагогика: методика и проблемы практического применения. – 2012. – № 28. – С. 34–38.

2. Hemer K.M., Reason R.D. Student Civic Outcomes in Higher Education // Research on Student Civic Outcomes in Service Learning: Conceptual Frameworks and Methods. 2023, 368 p

3. Мещанова Л.Н., Козинская О.Ю. Формирование гражданской идентичности студентов // Современные наукоемкие технологии. – 2021. – № 4. – С. 189–193.

4. Федеральный закон «Об образовании в Российской Федерации» от 29 декабря 2012 года № 273- ФЗ. URL: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=31312381 (дата обращения: 13.11.2023)

5. В Саратове презентовали учебник «Гражданская идентичность мусульман России». URL: https://dumrf.ru/regions/64/regnews/19509 (дата обращения: 13.11.2023)

6. Дашковский П.К., Шершнёва Е.А. Национальная и гражданская идентичность: рабочая программа учебной дисциплины // Народы и религии евразии. – 2018. – № 16(3). – С. 130–145.

7. Андреева Г.М. Психология социального познания / Издание второе, перераб. и доп – М.: Аспект Пресс, 2000. – 288 с.

8. Камаева М.П. Исследование этнической и гражданской идентичности студентов вуза // Этническая культура. – 2022. – № 3. – С. 51–55.

9. Бакина А.В., Бакина А.В. Гражданская идентичность старшеклассников // Современные проблемы науки и образования. – 2014. – № 6. – С. 76–79

10. Martini M., Rollero C., Rizzo M., Di Carlo S., De Piccoli N., Fedi A. Educating Youth to Civic Engagement for Social Justice: Evaluation of a Secondary School Project // Behavioral Sciences. 2023, no. 13(8), pp. 650–651.

11. Kuş Z., Mert H. Citizenship education through high school history in Turkey // Citizenship, Social and Economics Education. 2023, no. 22(2), pp. 85–99.

12. Sautereau A., Faas D. Comparing national identity discourses in history, geography and civic education curricula: The case of France and Ireland // European Educational Research Journal. 2023, no. 22(4), pp. 555– 571.

13. Sant E. Different approaches to teaching civic and national identity // Who’s Afraid of Political Education? Policy Press. 2023, рр. 96–111.

14. Хунагов Р.Д., Жаде З.А. Система образования как институт формирования гражданской идентичности молодежи // Власть. – 2015. – № 22(12). – C. 5–9.

15. Мямешева Г.Х., Киндикбаева К.К.. Образование как фактор формирования идентичности молодежи // Вестник КазНУ. Серия «Философия, Культурология, Политология». – 2016. – № 2/2(56). – С. 45–47.

16. Керимов А.А. Политическое образование как фактор формирования гражданской идентичности // Сборник материалов Всероссийской научной конференции «Индустриальное развитие региона и мира: история и современность». – Екатеринбург: Изд-во УМЦ УПИ, 2019. – С. 64–70.

17. Макеев О. Самоопределение и формирование гражданской идентичности личности как задача развития подросткового возраста. URL: https://mokeevo.edu.yar.ru/rip/seminari/27.02.12/grazhdanskaya_identichnost.pdf (дата обращения: 09.11.2023)

18. Бугайчук Т.В., Тарханова И.Ю. Роль образования в формировании гражданина // Современные проблемы науки и образования. – 2014. – № 3. – С. 51–55.