Экономиканың цифрлық транформация жағдайындағы адам капиталына инвестициялардың тиімділігін бағалау

Мақалада «адами капиталға инвестициялар» ұғымы қарастырылған, адам капиталының негізгі компоненттерінің теориялық және аспаптық түсіндірмесі ұсынылған. Адами капиталға инвестициялардың тиімділігін сипаттайтын қолданыстағы бағалау әдістері мен көрсеткіштері жинақталған. Сондай-ақ, адами капиталға салынған инвестициялардың тиімділігін бағалаудың қолданыстағы әдістемелік аспектілеріне жан- жақты және сыни талдау жасалды. Білім кәсіптік ерекшеліктер түріндегі меншік және қызметкердің еңбек өнімділігінің артуына негізделген өзіндік құн ретінде қарастырылады, бұл сәйкесінше жалақының өсуімен ерекшеленеді. Макроэкономикалық деңгейде білім беруге инвестициялардың экономикалық тиімділігін бағалау әдістемесін құру білім беруге мемлекеттік инвестициялар мен елдегі орташа жалақыны салыстыруға негізделген. Орташа жалақы білім саласына салынған инвестиция тиімділігінің тиімді көрсеткіші ретінде қарастырылады. Өсіп келе жатқан ұрпақты тәрбиелеуге жұмсалатын қаржы жақын болашақта мемлекет халқының білім дәрежесін, өз кезегінде оның әлемдік қауымдастықтағы бәсекелестік артықшылығын анықтайды. Білімге салынған инвестицияның тиімділігін бағалаудың ұсынылып отырған моделі қарапайым және ыңғайлы, ол компанияның өнімділігі мен адам капиталының шығындарын байланыстыруға қабілетті. Мақалада ҚР білімі мен ғылымын дамытудың 2020–2025 жж. арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыруға инвестициялардың тиімділігін бағалау нәтижелері көрсетілген. Қазақстан бойынша статистикалық мәліметтерді талдау жұмысшылардың еңбегіне ақы төлеу мен білім саласына инвестиция көлемі арасында тығыз байланыстың бар екенін де көрсетеді. Мақаланың теориялық және практикалық өзектілігі бар, өйткені ол «Цифрлық Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасының «Адами капиталды дамыту» бағытымен байланысты және тақырып сұранысқа ие болып табылады.

1. Аникина Е.А., Чечина В.И. Оценка эффективности инвестиций в образование в России с позиции индивида. URL: https://core.ac.uk/download/pdf/

2. Бавина П.А., Круглова Л.Г. Ресурсный и кадровый подходы в формировании кадровой политики организации // Экономика и бизнес: теория и практика. – 2016. – № 1. – С. 21 – 23.

3. Буханова С.М., Дорошенко Ю.А. Количественная оценка эффективности социальных инвестиций из государственного бюджета и инвестора // Экономический анализ: теория и практика. – 2006. – № 7. – С. 11–16.

4. Ваганян О.Г. Управление формированием и развитием интеллектуального капитала коммерческих организаций. Дисс. канд. экон. наук. – Москва, 2008.

5. Добрынин А.И., Дятлов С.А., Цыренова Е.Д. Человеческий капитал в транзитивной экономике: формирование, оценка, эффективность использования. – СПб.: Наука, 1999. – 178 с.

6. Кончакова, Л.Н., Чугунова С.В. Человеческий капитал и инвестиции в человеческий капитал предприятия // Актуальные проблемы авиации и космонавтики. – 2017. – № 3(13). – C. 48–50.

7. Лукашевич В.В. Эффективности инвестиции в человеческий капитал // Полиграфист и издатель. – 2002. – № 6. – С. 18–22.

8. Мажиева В.С. Инвестиции в человеческий капитал как фактор экономического развития предприятия // Молодой ученый. – 2018. – № 24. – С. 141–143.

9. Макконел К.Р., Брю С.Л. Экономикс: принципы, проблемы и политика. – М: Республика, 1992. – 400 с.

10. Мясоедов С.П., Мартиросян Э.Г., Сергеева А.А. Инвестиции в человеческий капитал как фактор роста его стоимости в государственных корпорациях // Управленческое консультирование. – 2017. – № 1. – С. 172–177.

11. Нуреев Р.М. Экономика развития: модели становления рыночной экономики. Учебник. – М.: Норма, 2008. – 219 с.

12. Об утверждении Государственной программы развития образования и науки Республики Казахстан на 2020–2025 годы. Постановление Правительства Республики Казахстан от 27 декабря 2019 года № 988. URL: https://primeminister.kz/assets/media/gosudarstvennaya-programma-razvitiya

13. Бюро национальной статистика Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан (за периоды 2009–2022 гг.). URL: https://www.stat.gov.kz/

14. Фриман И.М., Ковальчук К.Ф. Управление инвестициями в развитие человеческого капитала как фактора повышения конкурентоспособности промышленного предприятия // Проблеми економіки. – 2011. – № 3. – С. 71–74.

15. Цапенко И.В. Инвестиции в человеческий капитал и методы оценки их эффективности. Дисс. канд. экон. наук. – Ростов-на-Дону, 2005. – 201 с.

16. Юнусова Г.Р. Человеческий капитал в развитии экономики региона: высококачественное высшее образование как инвестиции в человеческий капитал // Государственное управление. Электронный вестник. – 2021. – № 88. – С. 190–203.

17. Becker G.S. Human capital: A Theoretical and Empical Analisis with Special Reference to Education. N.-Y.: Columbia University Press. 1975. 201 p.

18. Bowman M., Schultz Т. Denison and the Contribution of Education to National Income Growth // Journal of Political Economy. 1964. P. 454.

19. Drábek J., Lorincová S., Javorčíková J. Investing in human capital as a key factor for the development of enterprises // Issues of Human Resource Management. 2017. No. 1(1). P. 54–78.

20. Fitz-enz J. The ROI of Human Capital: Measuring the Economic Value of Employee Performance. AMACOM. 2009. P. 336.

21. Fonarova T., Chernyak V. System basis for studying the interaction of national and individual human capital // Baltic Journal of Economic Studies. 2017. No. 3. P. 265–270.

22. Guliyeva A., Chunikhina N., Abdulova A. Investing in human capital and assimilation of economic development // Terra Economicus. 2019. No. 17(1). P. 64–76.

23. Hilorme T., Perevozova I., Shpak L., Mokhnenko A., Korovchuk Yu. Human Capital Cost Accounting in the Company Management System // Academy of Accounting and Financial Studies Journal. 2019. No. 23(2).

24. Kendrick J.W. The Formation and Stocks of Total Capital. Publisher: NBER. 1976. P. 28. URL: https://www.nber.org/system/files/chapters/c3803/c3803.pdf

25. Kis S., Malynovska G., Petrenko V.P., Yatsiuk O. Matriх of Personality Intelligent Characteristics as an Instrument for its Development Management // Advances in Economics, Business and Management Research. 2019. Vol. 95. P. 330–334.

26. Larin S.N., Khrustalev E.Yu., Noakk N.V. Transformation of the intellectual capital structure and a growth in the significance of its components – human capital and intellectual property – in today’s economy // National Interests Priorities and Security. 2020. Vol. 16(4). P. 745–758.

27. Mincer J. Investment in Human Capital and Personal Income Distribution // Journal of Political Economy. 1958. Vol. 66. No. 4. Р. 281–302.

28. Phillips J.J., Phillips P.P., Hodges T.K. Make Training Evaluation Work. Publisher: ASTD Press. 2005. P. 312.

29. Saksiriruthai S. Human Capital as a Determinant of Long-Term Economic Growth / Research Anthology on Preparing School Administrators to Lead Quality Education Programs. 2021. P. 1518–1533.

30. Snitko Y., Zavhorodnia Y. Human capital and its role in the fourth industrial revolution. Pryazovskyi Economic Herald. 2021.