Майлы дақылдарды өндіруші және жүзеге асырушы кәсіпорынның қызметін бағалаудың және болжаудың экономикалық және статистикалық әдістері

Қазақстанның азық-түлік қауіпсіздігін нығайту және азық-түлік өнімдерін көбейту еліміздің экономикалық саясатының басым бағыттарының бірі болып табылады. Өңдеу өнеркәсібі елдің азық-түлік қауіпсіздігінің құрамдас бөлігі бола отырып, жалпы агроөнеркәсіп кешенінің маңызды бөліктерінің бірі болып табылады. Өңдеу өнеркәсібі халықты сапалы азық-түлік өнімдерімен қамтамасыз етіп, жұмыспен қамтамасыз етіп, өнімді өткізуден түсетін кірісті қамтамасыз етеді. Демек, кәсіпорынның қызметін бағалау мен болжаудың экономикалық-статистикалық әдістері арқылы оның сапалы дамуына және тиімділігін арттыруға ерекше назар аудару қажет. Зерттеу Қостанай облысының аудандарында микродеңгейде жүргізілді. Бұған облыстағы дәнді бұршақ және майлы дақылдар өндірумен, майлы дақылдарды өңдеумен және дайын өнімді өткізумен айналысатын бірқатар типтік шаруашылықтар тартылды. Мақалада майлы зығыр дақылын сатудан түскен қаражаттың өзгеруін бағалаудың экономикалық-статистикалық әдістері, сондай-ақ сатудан түскен кірістің 2026 жылға дейін өзгеруін болжау қарастырылады. Жұмыста зерттеудің бірнеше жаңа аспектілері, соның ішінде мемлекеттік субсидияларға және нарықтық сұранысқа бейімделу, компанияның өмірлік циклінің кезеңінің сипаттамасы, статистикалық талдауды қолдану және егжей-тегжейлі экономикалық салдарлар мен компанияның қаржылық жағдайының әдістемелік есебі қарастырылған. Мақалада келесі зерттеу әдістері қолданылды: динамикалық сериялардың статистикалық әдісі, ақша түсімдерінің динамикасының аралық деңгейі, бағалар мен базалық шамалар бойынша абсолютті өсім, есепке алынбаған факторлардың әсері, өсу мен өсу қарқыны тізбекті және негізді түрде қарастырылды. Нәтижесінде, бұл зерттеулер майлы зығыр дақылын сатудан түскен ақша қаражаттарының өзгеруінің тұрақсыздығын көрсетті.

1. Об утверждении перечня социально значимых продовольственных товаров. URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/P100000145 (дата обращения: 26.10.2023)

2. Каштякова Е., Батьо В., Дубенева Д. Конкурентоспособность на мировом рынке масличных семян // Вестник КазНУ. Серия экономическая. – 2023. – № 2. – С. 3–13.

3. Женсхан Д., Альпеисова Ш.Е., Шайкенова Н.Т. Оптимизация деятельности предприятий по переработке продуктов питания в Казахстане // Вестник ЕНУ им. Л.Н. Гумилева. Серия экономичекая. – 2022. – № 4. – С. 65–72.

4. Абилдаев С.Т., Искакова Г.К., Шалдарбеков К.Б. Оценка экспорта сельскохозяйственной продукции Казахстана в Китай: состояние и перспективы развития // Вестник ЕНУ им. Л.Н. Гумилева. Серия экономичекая. – 2023. – № 3. – С. 122–137.

5. Юксел К., Нурсой М., Жумаксанова К.М. Оценка эффективности агропромышленного комплекса в экономике страны // Вестник университета «Туран». – 2023. – № 1(97). – С. 196–211.

6. Kurakova O. Methodological aspects of applying mathematical modeling in making managerial decisions // Web of Conferences. 2023, рр. 389–402.

7. Barbero J., Zofío J.L. The measurement of profit, profitability, cost and revenue efficiency through data envelopment analysis: A comparison of models using Benchmarking Economic Efficiency.jl // Socio-Economic Planning Sciences. 2023, no. 89, рр. 282–295.

8. Taoumi H., Lahrech K. Economic, environmental and social efficiency and effectiveness development in the sustainable crop agricultural sector: A systematic in-depth analysis review // Science of the Total Environment. 2023, рр. 901–912.

9. Hadidi M., Aghababaei F., McClements D.J. Sunflower meal/cake as a sustainable protein source for global food demand: Towards a zero-hunger world // Food Hydrocolloids. 2023, рр. 147–156.

10. Shim Y.Y., Kim J.H., Cho J.Y., Reaney M.J.T. Health benefits of flaxseed and its peptides (linusorbs) // Critical Reviews in Food Science and Nutrition. 2022, рр. 105–118.

11. Bobo G., Nicolau-lapeña I., Aguiló-aguayo I. Conventional Oils and Oilseeds: Composition and Nutritional Importance // Oil and Oilseed Processing: Opportunities and Challenges. 2021, pp. 23–40.

12. Karpov G.G., Porsev I.N., Karpova M.V., Roznina N.V., Lapina E.N., Poverenova E.M. Efficiency of cultivation of oil flax varieties in the conditions of the southern Trans-Urals // IOP Conference Series: Earth and Environmental Science. 2021, рр. 659–672.

13. Жайлаубаева Ш.Д., Кажиева Ж.Х., Мухамадиева А.А. Масложировая промышленность Восточно-Казахстанской области: резервы роста // Проблемы агрорынка. – 2023. – № 3. – С. 149–158.

14. Мисник О.В., Кучукова Н.К., Алибекова А.Б. Состояние развития малого и среднего предпринимательства в сельском хозяйстве Казахстана // Вестник ЕНУ им. Л.Н. Гумилева. Серия экономичекая. – 2023. – № 3. – С. 55–66.

15. Сиксибаева Г.Т., Укибаева Г.К., Азатбек Т.А. Оценка состояния сельского хозяйства Казахстана за период реализации Государственной программы агропромышленного комплекса Республики Казахстан на 2017–2021 годы // Вестник ЕНУ им. Л.Н. Гумилева. Серия экономичекая. – 2023. – № 1. – С. 11–24.

16. Канашаев Д.Е., Саханова Г.Б., Есболова А.Е. Математические методы оценки инновационной активности предприятий овровой промышленности // Вестник университета «Туран». – 2022. – № 3(95). – С. 235–246.

17. Омарова А.И., Ибраева Л.М., Аманиязова Г.Д., Тасқинбайқызы. Оценка финансового потенциала компании// Вестник ниверситета «Туран». – 2023. – № 2(98). – С. 11–25.

18. Справочно-информационная система. Зерновой союз Казахстана. URL: https://www.grainunion.kz/ru/info-system (дата обращения: 26.10.2023)