Қазақстан республикасында тққ азайтуға бағытталған саясатты шартты құн әдісін (CV) пайдалану арқылы экономикалық бағалау

Қалдықтардың, соның ішінде тамақ қалдықтарының көбеюі қазіргі заманның негізгі экологиялық проблемаларының бірі болып табылады. Жыл сайын біздің планетамыз қалдықтармен көбірек жабылып, полигондар астында үлкен аумақ қалыптасады. Сондықтан да соңғы кездері дүние жүзінің ғалымдары қалдықтарды тиімді азайту жолдарын іздестіруде. Азық-түлік (органикалық) қалдықтарымен күресудің дәлелденген құралдарының бірі қордаландыру болып табылады. Қуантарлығы сол, тамақ қалдықтарын өңдеудің бұл әдісі Қазақстанда да белсенді түрде қолданылуда. Дегенмен, осыған қарамастан, статистика азық-түлік қалдықтарын қайта өңдеу әлі де баяу қарқынмен дамып келе жатқанын көрсетеді. Өңделген қалдықтардың жалпы көлемінің тек 3% тамақ қалдықтарына тиесілі. Экологиялық бағдарламалардың тиімділігін арттыру үшін ғалымдар экологиялық пайданың ақшалай құнын анықтау CV әдісін қолдануды ұсынады. Сонымен қатар, тамақ қалдықтарына қатысты тұрмыстық мінез-құлықты зерттеу де мемлекеттік экологиялық бағдарламалардың тиімділігіне қол жеткізудің құрамдас бөлігі болып табылады. Бұл зерттеу нәтижелері қазақстандықтардың экологиялық бастаманы қолдауға және егер бұл ақша тамақ қалдықтарын қайта өңдеумен айналысатын кәсіпорындарды құруға жұмсалса, коммуналдық қызметтерге 10 теңге артық төлеуге дайын екендіктерін көрсетті. Бұл сома жылына 600 млн. тг құрайтын болады. Регрессиялық талдау нәтижелері экологиялық бастамаларды қолдауда жас және экологиялық таза өмір салтын жүргізу маңыздылығын көрсетті. Бұл зерттеудің нәтижелерін алдын ала деректер деп есептеп, іріктеме көлемін масштабтау бойынша жұмысты жалғастырып жатқанымызға қарамастан, таңдалған талдау әдісі осы саладағы басқа зерттеушілерді қызықтыруы мүмкін деп есептейміз.

1. Продовольственная и сельскохозяйственная организация объединенных наций. URL: https://www.fao.org/ (дата обращения: 21.04.2023)

2. Ardra S., Barua M. Halving food waste generation by 2030: The challenges and strategies of monitoring UN sustainable development goal target 12.3. // Journal of Cleaner Production. 2022. No. 380. URL: https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2022.135042

3. Экологический центр ЦУР. URL: https://csd-center.kz/ (дата обращения: 15.09.2023)

4. Аушарипова Д.Е., Кулумбетова Л.Б., Танкова Э. Инновационные бизнес-модели для развития экологического предпринимательства в сфере отходов Казахстана // Научный журнал «Вестник университета «Туран». – 2023. – № 4(100).

5. Бюро национальной статистики агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан. URL: https://www.stat.gov.kz/ (дата обращения: 18.02.2024)

6. Министерствo экологии и природных ресурсов РК. URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/ecogeo (дата обращения: 25.01.2024)

7. Бектурова А.Г. Проблемы совершенствования экологического законодательства Республики Казахстан в области управления отходами производства и потребления // Диссертация на соискание ученой степени PhD, КазНУ им.аль-Фараби. – 2018.

8. Бекежанов Д. Проблемы и перспективы утилизации твердых бытовых отходов в Республике Казахстан // Вестник КазНУ. – 2017. – № 1(81).

9. Булекова А.А., Габдуллина С. Проблема утилизации ТБО // Вестник ЗКУ. – 2021. – № 1(81).

10. Schreiner J.A., Latacz-Lohmann U. Farmers’ valuation of incentives to produce genetically modified organism-free milk: Insights from a discrete choice experiment in Germany // Journal of Dairy Science. 2015. No. 98(11). P. 7498–7509. URL: https://doi.org/10.3168/jds.2015-9515

11. Zhidebekkyzy A., Moldabekova A. Pro-Environmental Behavior and Household Waste Sorting in Kazakhstan: an Empirical Analysis // Eurasian Journal of Economic and Business Studies. 2023. No. 67(1). URL: https://doi:10.47703/ejebs.v1i67.186.

12. Atinkut H.B., Yan T., Arega Y., Raza M.H. Farmers’ willingness-to-pay for eco-friendly agricultural waste management in Ethiopia: а contingent valuation // Journal of Cleaner Production. 2020. No. 261. URL: https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2020.121211.

13. Китайбекова С.О., Токтасынов Ж.Н., Сарсекова Д.Н. Экономическая оценка услуг лесных экосистем в национальном парке «Бурабай» с использованием метода условной оценки // Многопрофильный научный журнал «3i: intellect, idea, innovation – интеллект, идея, инновация» Костанайского регионального университета имени А. Байтұрсынұлы. – 2023. – № 2. URL: https://doi.org/10.52269/22266070_2023_2_112

14. Mogas J., Riera P., Bennett J. A comparison of contingent valuation and choice modelling with second-order interactions // Journal of Forest Economics. 2006. No. 12(1). Р. 5–30. URL: https://doi.org/10.1016/j.jfe.2005.11.001

15. Haab T., Lewis L., Whitehead J. State of the Art of Contingent Valuation // Oxford Research Encyclopedia of Environmental Science. 2020. URL: https://doi.org/10.1093/

16. Perni Á., Barreiro-Hurlé J., Martínez-Paz J.M. Contingent valuation estimates for environmental goods: validity and reliability // Ecological Economics. 2021. No. 189. URL: https://doi.org/10.1016/j.ecolecon.2021.107144

17. Brown T.C. Introduction to Stated Preference Methods. 2003, pp. 99–110. URL: https://doi.org/10.1007/978-94-007-0826-6_4

18. Endara P., Wiedmann M., Adalja A. Consumer willingness to pay for shelf life of high-temperature, short-time-pasteurized fluid milk: implications for smart labeling and food waste reduction // Journal of Dairy Science. 2022. No. 106(9). URL: https://doi.org/10.3168/jds.2022-22968

19. Wu Y., Zhang N., Wang J., Sun, Z. An integrated crop-vermiculture system for treating organic waste on fields // European Journal of Soil Biology. 2012. No. 51. P. 8–14. URL: https://doi.org/10.1016/j.ejsobi.2012.03.005

20. Pramanik S.K., Suja F.B., Zain S., Pramanik B.K. Journal for Bioresource Technology Reports. 2019. URL: https://doi.org/10.1016/j.chemosphere.2022.135907