Қазақстанда киноа кластерін қалыптастырудың ұйымдастыру-экономикалық аспекті

Киноа – салыстырмалы түрде аз танымал, бірегей шөп тәрізді өсімдік, ол көптеген экономикалық мәселелерді шешуге көмектеседі, атап айтатын болсақ, елдің азық-түлік қауіпсіздігі мәселелерін шешу, ауыл шаруашылығы өндірісінің форматын кеңейту, киноаны ұлттық экономиканың әртүрлі салаларында пайдалану. Мақаланы жазу кезінде аналитикалық, статистикалық, монографиялық, позитивті және нормативтік зерттеу әдістері қолданылды. Авторлармен келесідей мақсатты анықталды: елімізде киноаны өсірудің маңыздылығын ашу, оның әртүрлі салаларда дамуының артықшылықтары мен пайдасын көрсету, сонымен қатар мақаланың негізгі идеясы - қысқа мерзімде нақты нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік беретін киноа кластерін дамыту болып табылады. Ол ұзақ мерзімді болашақта да қызығушылық тудырады. Дәнді дақыл ретінде киноа күрделі агроэкологиялық жағдайларда өте оңай тамыр алады. Қазақстан Республикасында ауыл шаруашылығына қолайлы жерлерден басқа құрғақ аймақтар, сондай-ақ сортаңдау аймақтар бар, сәйкесінше олар төмен ауыспалы егіс айналымын береді. Сондықтан авторлар аймақты дамыту және одан әр түрлі өнімдер шығару мақсатында Арал өңірінде Қазақстан жағынан киноа өсіру және өңдеу кластерін орналастыруды ұсынып отыр. Бұл ұсыныс ірі инновациялық жобаларды жүзеге асырудың ұйымдастырушылық және қаржылық мәселелерін шешуге көмектеседі. Мақалада ұсынылған кластер ғылыми, қаржы институттарымен және мемлекеттік органдармен тығыз байланыста жұмыс істейтін кәсіпорындардың бірлестігі болып табылады. Кластерді дамыту барлық ресурстарды неғұрлым толық пайдалануға, «жасыл экономиканың» мүмкіндіктерін ашуға, ресурстарды ұтымды пайдалануға, технологиялар трансфертіне және бәсекеге қабілетті өнім өндіруді қамтамасыз етуге мүмкіндік беруі тиіс.

1. Об утверждении Плана обеспечения продовольственной безопасности Республики Казахстан на 2022–2024 годы // Постановление Правительства РК. № 178. URL:https://adilet.zan.kz/rus/docs/P2200000178. (дата обращения: 27.11.2023)

2. Токаев К.-Ж. Нужно кардинально решить вопрос обеспечения продовольственной безопасности страны // Nur.Kz. Политика и Экономика. URL: https://www.nur.kz/politics/kazakhstan-economy/1950488-tokaev-nuzhno-kardinalno-reshit-vopros-obespecheniya-prodovolstvennoy-bezopasnosti-strany/ (дата обращения: 20.11.2023)

3. Filho A.M., Pirozi M.R., Da Silva Borges J.T. Quinoa: nutritional, functional and antinutritional aspects // Critical Reviews in Food Science and Nutrition. 2017. Vol. 57. No. 8. P. 1618–1630.

4. Баюми Ахмед Адель Ахмед Сайед. Разработка технологии низкокалорийных мясных рубленых полуфабрикатов с использованием растительного сырья (тигровых орехов и киноа) / Дис. ... канд. техн. наук: 05.18.045. – М., 2021. – 177 с.

5. Tang Y., Tsao R. Phytochemicals in quinoa and amaranth grains and their antioxidant, anti‐inflammatory, and potential health beneficial effects: a review // Molecular Nutrition & Food Research. 2017. Vol. 61. № 7. P. 1–16.

6. Asher A., Galili, S., Whitney T., Rubinovich, L. The Potential of Quinoa (Chenopodium quinoa) cultivation in israel as a dual-purpose crop for grain production and livestock feed // Scientia Horticulturae. 2020. Vol. 272. Р. 109534.

7. Меркулова Н.Ю., Наливайко Д.С., Тохириён Б. Исследование химического состава семян киноа в связи с функциональным назначением // Инновационные технологии в пищевой промышленности и общественном питании: Материалы Всероссийской научно-практической конференции, приуроченной к юбилею заслуженного деятеля науки РФ В.М. Позняковского. – М., 2017. – С. 150–154.

8. Nanduri K.R., Hirich A., Salehi M., Saadat S., Jacobsen S.E. Quinoa: A New Crop for Harsh Environments // Sabkha Ecosystems. Switzerland. 2019. Р. 301–333.

9. Gomez Cahuata J.F., Rosas-Quina Y.E., Pachari Vera E. Cañihua (Chenopodium pallidicaule Aellen) a promising superfood in food industry: a review // Nutrition & Food Science. 2022. Vol. 52. No. 6 Р. 917–928. URL: https://doi.org/10.1108/NFS-09-2021-0277

10. Егорова С.В., Утюшева Е.М., Козлетинова М.М., Ростегаев Р.С. Киноа – растительный продукт будущего // Advanced science: Сборник статей III Международной научно-практической конференции. – 2018. – С. 138–141.

11. Nosi C., Zollo L., Rialt R., Ciappe C. Sustainable consumption in organic food buying behavior: the case of quinoa // British Food Journal. 2020. Vol. 122. No. 3. Р. 976–994. URL: https://doi.org/10.1108/BFJ-09-2019-0745

12. Li G., Zhu F. Molecular structure of quinoa starch // Carbohydrate Polymers. 2017. Vol. 158. P. 124– 132. URL: https://doi.org/10.1016/j.carbpol.2016.12.001

13. Орлова Т.В. Сапонины квиноа (chenopodium quinoa willd): строение, очистка, биоактивная роль и применение в пищевой промышленности, обзор // Ползуновский вестник. – 2020. – № 3. – С. 16–23. URL: doi: 10.25712/ASTU.2072-8921.2020.03.003

14. Крупа киноа для космонавтов // Строим дом. URL: https://stroyboks.ru/interesno/krupa-kinoadlya-kosmonavtov.html. (дата обращения: 21.10.2023)

15. Исматова Ш.Н., Исабаев И.Б., Эргашева Х.Б. Альтернативные источники сырья для производства кормовых продуктов // Universum: Технические науки. Электронный научный журнал. – 2019. – № 12(69). – С. 18–23.

16. Алтухов А.И. Зерновые источники альтернативного топлива // Вестник Орловского государственного аграрного университета. – 2007. – № 2. – Т. 2. – С. 4–9.

17. Исанова Г.Т., Абудуваи Ц., Мамутов Ж.У., Калдыбаев А.А., Сапаров Г.А., Базарбаева Т.А. Отраслевые проблемы освоения засушливых земель засоленные почвы и определение провинции соленакопления на территории Казахстана // Аридные экосистемы. – 2017. – Т. 23. – No. 4(73). – С. 35–43.

18. Terletskaya N.V., Erbay M., Zorbekova A.N., Prokofieva M.Y., Saidova L.T., Mamirova A. Influence of osmotic, salt, and combined stress on morphophysiological parameters of chenopodium quinoa photosynthetic organs // Agriculture. 2023. Vol. 13. No. 1. Р. 1–17. URL: https://doi.org/10.3390/agriculture13010001

19. Uses of Quinoa 2022 // FAO. URL: https://www.fao.org/quinoa (дата обращения: 20.10.2023)

20. Борбасова З.Н., Гельмле А.М. Кластерный потенциал развития зерновой отрасли Казахстана // Экономика региона. – 2011. – № 4. – С. 262–267. URL: http://www.cfin.ru/manage-ment/strategy.