Қазақстандағы құрылыс саласының бухгалтерлік есебін ұйымдастырудағы ерекшеліктері

Мақалада Қазақстандағы құрылыс саласындағы бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың ерекшеліктері жан-жақты қарастырылады. Құрылыс қызметі өзіне тән өндірістік және қаржылық күрделілігімен сипатталады. Бұл салада ұзақмерзімді жобалардың болуы, күрделі келісімшарттық қатынастар, мердігерлік және қосалқы мердігерлік құрылымдардың өзара әрекеттестігі бухгалтерлік есеп жүйесіне ерекше талаптар қояды. Зерттеудің негізгі мақсаты – құрылыс ұйымдарының есеп саясатын халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына (ХҚЕС), соның ішінде IFRS 15-ке сәйкестік тұрғысынан талдау және табыстар мен шығындарды танудың ерекшеліктерін анықтау. Зерттеу барысында теориялық талдау, салыстырмалы әдіс, нормативтік-құқықтық актілерді жүйелеу және практикалық мысалдарды талдау тәсілдері қолданылды. Авторлар құрылыс ұйымдарында қолданылатын есеп әдістерін, шығындарды калькуляциялау тәсілдерін, болашақ кезең шығындарын есепке алу механизмдерін және құрылыс объектілерінің өзіндік құнын анықтау тәртібін саралады. Сонымен қатар, өндірістік және құрылыс ұйымдары арасындағы есепке алу тәсілдеріндегі айырмашылықтарға салыстырмалы талдау жүргізілді. Зерттеу нәтижесінде тапсырыстық әдістің құрылыс саласына бейімділігі дәлелденіп, тәжірибеде жиі кездесетін есептік жағдайларға түсініктеме берілді. Жұмыстың ғылыми жаңалығы – құрылыс саласындағы есеп саясатының ХҚЕС талаптарымен үйлесімділігін бағалай отырып, нақты ұсыныстар беруімен ерекшеленеді. Алынған нәтижелер құрылыс ұйымдары үшін есепті ұйымдастыруды жетілдіруге бағытталған практикалық негіз болып табылады.

1. Қазақстан Республикасының 15 жылға дейінгі Ұлттық даму жоспарын бекіту және Қазақстан Республикасы Президентінің кейбір жарлықтарының күші жойылды деп тану туралы / Қазақстан Республикасы Президентінің 2018 жылғы 2025 ақпандағы № 636 Жарлығы (02.02.2022 жылғы жағдай бойынша өзгерістермен). URL: https://online.zakon.kz/ (өтініш берілген күн: 17.10.2022)

2. Бейсенбаева А.К. Құрылыстағы бухгалтерлік есеп. Оқу құралы. – Алматы: «NURPRESS» баспасы, 2013. – 184 б.

3. Нуркашева Н.С., Жумабаева М.Д, Андыбаева Г.Т. Құрылыстағы кірісті есепке алудың заманауи эдістері // Central Asian Economic Revieew KazEU habarsysy. 2020, no. 6, p. 276. URL: https://caer.narxoz.kz/jour/article/view/276

4. Kevin C.R. Lam, Heibatollah Sami, Jun Yao, Yiwei Yao. Mandatory IFRS Adoption and Earnings Management The Role of Culture. 2023. URL: https://doi.org/10.1016/j.intaccaudtax.2023.100527

5. Ibarrondo-Dávila M.P., López-Alonso M., Rubio-Gámez M.C. Managerial accounting for safety management. The case of a Spanish construction company. 2015. URL: https://doi.org/10.1016/j.ssci.2015.05.014

6. Pardis Pishdad-Bozorgi, Jong Han Yoon. Transformational approach to subcontractor selection using blockchain-enabled smart contract as trust-enhancing technology. 2022. URL:https://doi.org/10.1016/j.autcon.2022.104538

7. Рұқсаттар және хабарламалар туралы // Қазақстан Республикасының 2014 жылғы 16 мамырдағы № 202-V Заңы. URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z1400000202

8. Қазақстан Республикасындағы сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі туралы // Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 16 шілдедегі № 242 Заңы. URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z010000242_ (өтініш берілген күн: 17.10.2022)

9. Құрылыс-монтаж жұмыстарына лицензия беру // Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің 2020 жылғы 1 сәуірдегі № 175 бұйрығымен бекітілген. URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V1000006678 (өтініш берілген күн: 17.10.2022)

10. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі // Қазақстан Республикасының 1994 жылғы 27 желтоқсандағы N 268-XIII Кодексі. URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/K940001000

11. Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарты (IAS) 15 «Сатып алушылармен шарттар бойынша түсім» (түзетумен) (2018 жылғы жағдай бойынша). URL: https://online.zakon.kz/ (өтініш берілген күн: 17.10.2022)

12. Международный стандарт финансовой отчетности (IAS) 8 «Учетная политика, изменения в бухгалтерских оценках и ошибки». URL: https://online.zakon.kz/ (дата обращения: 17.10.2022)

13. Рахманов К. Особенности бухгалтерского учета в строительстве в 2022 году // Информационная система «Параграф». URL: https://online.zakon.kz/ (дата обращения 15.09.2022 г.)

14. Об утверждении Типового плана счетов бухгалтерского учета // Приказ Министра финансов Республики Казахстан от 23 мая 2007 года N 185. URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/V070004771_

15. Международный стандарт финансовой отчетности (IAS) 2 «Запасы». URL: https://online.zakon.kz/ (дата обращения 17.10.2022)

16. Кайдарова C., Зубку В., Калденбергер А. Корреспонденция счетов типовых операций (по состоянию на 2020 г.). URL: http://online.zakon.kz

17. Об утверждении Национального стандарта финансовой отчетности // Приказ Министра финансов Республики Казахстан от 31 января 2013 года № 50. URL: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=31335042&pos=176;-40#pos=176;-40