Корпоративтік ақпараттық жүйелерде эксперттік жүйелерді әзірлеу әдістері: кәсіпорынның экономикалық тұрақтылығын арттыру

Бұл зерттеу корпоративтік ақпараттық жүйелерге интеграцияланған эксперттік жүйелердің кәсіпорынның экономикалық тұрақтылығына әсерін тереңірек талдауға арналған. Қазіргі заманғы бизнес-ортада эксперттік жүйелердің рөлі айтарлықтай өсіп келеді, өйткені олар кәсіпорындарға стратегиялық шешімдер қабылдауда, тәуекелдерді басқаруда және операциялық тиімділікті арттыруда құнды құрал ретінде қызмет етеді. Бұл мақалада нейрологиялық желілер, анық емес логика, ұжымдық интеллект және Байес желілері сияқты заманауи әдістердің қолданылуы қарастырылады, олардың әрқайсысының тиімділігі мен шектеулері салыстырмалы талдау арқылы бағаланады. Зерттеу барысында Python және R заманауи бағдарламалау тілдерінде жасалған машиналық оқыту құралдары қолданылды, соның ішінде scikit-learn мен TensorFlow кітапханалары ерекше нәтиже көрсетті. Сонымен қатар, салалық сарапшылардың пікірлері мен нақты кәсіпорын деректері негізінде жүйелердің тиімділігі нақты өлшемдермен бағаланды. Авторлар эксперттік жүйелерді енгізу тек ірі кәсіпорындар үшін ғана емес, орта және шағын бизнес үшін де қолжетімді екенін атап өтеді. Бұл зерттеу КАЖ пен ЭЖ синергиясын зерттеуге арналған аймақтық және халықаралық ғылыми жұмыстарға қосқан үлес ретінде қарастырылуы мүмкін. Зерттеу нәтижелері эксперттік жүйелердің кәсіпорындардың қаржылық көрсеткіштеріне айтарлықтай оң әсер ететінін көрсетеді, соның ішінде ағымдық өтімділіктің 20%-ға, таза пайданың 23%-ға өсуі, шығындардың 12%-ға азаюы және қарыздық жүктеменің 25%-ға төмендеуі байқалды. Сонымен қатар, мақалада Қазақстан контекстінде эксперттік жүйелерді енгізудің ерекшеліктері мен мүмкіндіктері талқыланады, цифрлық трансформация процесін жеделдетуге ықпал ететін практикалық ұсыныстар ұсынылады. Сондай-ақ, зерттеу цифрлық экожүйеде деректерге негізделген басқару мәдениетін қалыптастырудың маңыздылығын көрсетеді.

1. Jackson P. Introduction to Expert Systems. 3rd ed. Addison-Wesley, 1999. P. 455–458.

2. Durkin J. Expert Systems: Design and Development. Prentice Hall, 1994. P. 714–719.

3. Negnevitsky M. Artificial Intelligence: A Guide to Intelligent Systems. 2nd ed. Pearson Education, 2005. 394 p.

4. Сәтбаев Қ. Қазақстандық кәсіпорындардың цифрлық трансформациясы. Астана: Технополиграф, 2021. – Б. 216–219.

5. URL: https://elibrary.kz/download/transformatsiya_kasiporyn_satpayev (өтініш берілген күн: 16.06.2025)

6. Luger G.F. Artificial Intelligence: Structures and Strategies for Complex Problem Solving. 6th ed. Pearson, 2009. 754 p.

7. Bonabeau E., Dorigo M., Theraulaz G. Swarm Intelligence: From Natural to Artificial Systems. Oxford University Press, 1999. 307 p.

8. Kennedy J., Eberhart R. Swarm Intelligence. Morgan Kaufmann, 2001. P. 512–515.

9. Pearl J. Probabilistic Reasoning in Intelligent Systems: Networks of Plausible Inference. Morgan Kaufmann, 1988. P. 552–556.

10. URL: https://www.sciencedirect.com/book/9780080514893/probabilistic-reasoning-in-intelligent-systems (accessed: 16.06.2025)

11. Korb K.B., Nicholson A.E. Bayesian Artificial Intelligence. 2nd ed. CRC Press, 2010. 728 p. DOI: 10.1201/9781439815917

12. Laudon K.C., Laudon J.P. Management Information Systems: Managing the Digital Firm. 16th ed. Pearson, 2022. P. 688–691.

13. O’Brien J.A., Marakas G.M. Management Information Systems. 10th ed. McGraw-Hill, 2010. P. 768–771.

14. Han J., Kamber M., Pei J. Data Mining: Concepts and Techniques. 3rd ed. Morgan Kaufmann, 2011. P. 703–706.

15. Witten I.H., Frank E., Hall M.A. Data Mining: Practical Machine Learning Tools and Techniques. 4th ed. Morgan Kaufmann, 2016. P. 654–657. URL: https://www.elsevier.com/books/data-mining/witten/978-0-12-804291-5

16. Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы. Ресми деректер, 2020–2023. URL: https://stat.gov.kz (өтініш берілген күн: 16.06.2025)

17. Әлемдік Банк. Қазақстанның экономикалық көрсеткіштері. Халықаралық салыстырмалы талдау. 2023. URL: https://data.worldbank.org/country/kazakhstan (өтініш берілген күн: 16.06.2025)

18. Дәулетов Ә.К. Кәсіпорындардың ақпараттық жүйелері. Алматы: Экономика, 2019. – Б. 348–351.

19. Russell S., Norvig P. Artificial Intelligence: A Modern Approach. 4th ed. Pearson, 2020. URL: https://aima.cs.berkeley.edu (accessed: 16.06.2025)

20. Қазақстан Республикасы Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі. Цифрлық индустрияландыру статистикалық жинағы–2023. – Нұр-Сұлтан: КазИИТУ, 2023. – Б. 45–48. URL: https://digit.gov.kz (өтініш берілген күн: 16.06.2025)

21. Poole D.L., Mackworth A.K. Artificial Intelligence: Foundations of Computational Agents. 2nd ed. Cambridge University Press, 2017. URL: https://artint.info (accessed: 16.06.2025)

22. ҚазҰУ Хабаршысы. Эксперттік жүйелердің қазіргі заманғы бизнестегі рөлі // ҚазҰУ Хабаршысы – Экономика сериясы. – 2021. – № 3(45). – Б. 56–67. URL: https://bulletin.kaznu.kz/index.php/economics (өтініш берілген күн: 16.06.2025)