Қазақстан республикасындағы денсаулықтың әлеуметтік детерминанттарын мемлекеттік басқару: құралдар, тетіктер және мемлекеттік саясатты жетілдіру

Қазақстан Республикасында денсаулықтың әлеуметтік детерминанттарын (ДӘД) мемлекеттік басқару – қоғамдық әл-ауқатты қамтамасыз етудің және денсаулық сақтау жүйесінің тұрақты дамуының маңызды факторы. Бұл зерттеу ДӘД-ті реттеудің негізгі құралдары мен тетіктерін қарастырып, олардың сырқаттанушылық деңгейіне, өмір сүру ұзақтығына және әлеуметтік-экономикалық теңсіздіктерге әсерін талдайды. Әсіресе, медициналық кадр тапшылығы мәселесіне ерекше көңіл бөлінеді, өйткені бұл фактор халықтың сапалы медициналық көмекке қолжетімділігін шектеп, өңірлік теңсіздіктерді күшейтеді. Медициналық мамандарды даярлау, бөлу және ынталандыру тетіктерін реформалау бойынша стратегиялық шаралар ұсынылады, соның ішінде мақсатты білім беру бағдарламалары, түлектерді міндетті түрде бөлу және мамандарды тапшылық бар өңірлерге тартуға бағытталған қаржылық ынталандырулар қарастырылған. Зерттеу пәнаралық тәсілге негізделген, оған статистикалық талдау, құқықтық-нормативтік актілерді шолу, сондай-ақ қоғамдық денсаулық сақтау саласындағы халықаралық және ұлттық тәжірибелерді зерделеу кіреді. Сонымен қатар, ұсынылған шараларды жүзеге асыру барысында туындауы мүмкін тәуекелдер қарастырылады, олардың ішінде бюджеттік шектеулер мен денсаулық сақтау жүйесін цифрландырудағы инфрақұрылымдық кедергілер бар. Сонымен қатар, зерттеу халықтың денсаулығына білім беру деңгейінің, экономикалық тұрақтылықтың, еңбек жағдайларының, тұрғын үй жағдайларының, тамақтану сапасының және медициналық қызметтердің қолжетімділігінің әсерін талдайды. Шетелдік озық тәжірибелер мен олардың Қазақстанда бейімделу мүмкіндіктері қарастырылған. Мемлекеттік саясатты жетілдіруге арналған ұсынымдар әлеуметтік теңсіздікті азайтуға, цифрлық технологияларды дамытуға, телемедицинаны кеңінен енгізуге және бюджет ресурстарын аурулардың алдын алу мен ерте диагностикалауға қайта бөлуге бағытталған. Зерттеу қорытындысында денсаулық сақтау жүйесінің тұрақтылығын нығайту және халықтың өмір сүру сапасын ұзақ мерзімді перспективада жақсарту үшін жүйелі және саларалық тәсілдің қажеттілігі атап өтіледі.

1. Всемирная организация здравоохранения. Концептуальная основа для действий по социальным детерминантам здоровья. 2010. URL: https://apps.who.int/iris/handle/10665/44498 (дата обращения: 24 декабря 2024)

2. Мармот М., Уилкинсон Р. Социальные детерминанты здоровья. – Oксфорд: Издательство Оксфордского университета, 2006. – 675 с.

3. Солар О., Ирвин А. Концептуальная основа для действий по социальным детерминантам здоровья: обсуждение социальных детерминант здоровья. – ВОЗ, 2010. URL: https://www.who.int/sdhconference/resources/ConceptualframeworkforactiononSDH_eng.pdf (дата обращения: 24 декабря 2024)

4. Бравеман П., Готтлиб Л. Социальные детерминанты здоровья: пора рассмотреть причины причин. Доклады по общественному здоровью, 2014. URL: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3863696/ (дата обращения: 24 декабря 2024)

5. Комиссия по социальным детерминантам здоровья. Ликвидация разрыва в поколении: здоровье и равенство через действия по социальным детерминантам здоровья. ВОЗ, 2008. URL: https://www.who.int/social_determinants/final_report/csdh_finalreport_2008.pdf (дата обращения: 24 декабря 2024)

6. Центры по контролю и профилактике заболеваний США // Руководство по стратегиям увеличения физической активности в сообществе. – 2013. URL: https://www.cdc.gov/obesity/downloads/PA_2011_WEB.pdf (дата обращения: 24 декабря 2024)

7. Taccheri C. et al. The Impact of Social Determinants of Health on Eye Care Utilization in a National Sample of People with Diabetes // Ophthalmology. 2023. Vol. 130. Issue 10. P. 1037–1045.

8. Krieger N. New SDOH ideas from Nancy Krieger, social epidemiologist // Harvard Public Health Magazine. 21 мая 2024 г. URL: https://harvardpublichealth.org/policy-practice/new-sdoh-ideas-from-nancykrieger-social-epidemiologist/ (дата обращения: 24 декабря 2024)

9. Всемирный банк. Бедность и общее благосостояние 2018: собирая пазл бедности. URL: https://www.worldbank.org/en/publication/poverty-and-shared-prosperity (дата обращения: 24 декабря 2024)

10. Организация экономического сотрудничества и развития (ОЭСР). Здравоохранение в обзоре 2017: показатели ОЭСР. URL: https://www.oecd.org/health/health-at-a-glance-19991312.htm (дата обращения: 24 декабря 2024)

11. Институт медицины. Преодоление разрыва качества: новая система здравоохранения для 21 века. Национальная академия наук, 2001. URL: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK222274/ (дата обращения: 24 декабря 2024)

12. Европейская обсерватория по системам и политике здравоохранения. Улучшение качества здравоохранения в Европе. 2019. URL: https://www.euro.who.int/data/assets/pdf_file/0006/393096/ImprovingHealthcare-Quality-in-Europe.pdf (дата обращения: 24 декабря 2024)

13. Программа развития ООН. Доклад о человеческом развитии 2019: неравенство в человеческом развитии в 21 веке. URL: http://hdr.undp.org/en/2019-report (дата обращения: 24 декабря 2024)

14. Американская ассоциация общественного здравоохранения. Обращение к социальным детерминантам здоровья в сельских районах. 2018. URL: https://www.apha.org/topics-and-issues/health-equity/rural-health (дата обращения: 24 декабря 2024)

15. Национальные институты здоровья. Стратегический план NIH: Фискальные годы 2016–2020. URL: https://www.nih.gov/sites/default/files/about-nih/strategic-plan-fiscal-years-2016– 2020.pdf (дата обращения: 24 декабря 2024)

16. Всемирный экономический форум. Доклад о будущем рабочих мест 2020. URL: https://www.weforum.org/reports/the-future-of-jobs-report-2020 (дата обращения: 24 декабря 2024)

17. Кодекс Республики Казахстан «О здоровье народа и системе здравоохранения» от 7 июля 2020 года № 360-VI ЗРК. – Астана, 2020. URL: https://www.adilet.zan.kz/rus/docs/K2000000360 (дата обращения: 24 декабря 2024)

18. The Lancet. Глобальное здоровье 2035: мир, сходящийся в течение поколения. 2018. URL: https://www.thelancet.com/commissions/global-health-2035 (дата обращения: 24 декабря 2024)

19. Всемирная организация здравоохранения. Доклад о политике в области кадров здравоохранения: современные вызовы. 2022. URL: https://www.who.int/publications/i/item/9789240053984 (дата обращения: 24 декабря 2024)

20. Всемирный банк. Инвестиции в здравоохранение: экономическая эффективность социальных программ. 2023. URL: https://www.worldbank.org/en/publication/health-investments (дата обращения: 24 декабря 2024)

21. Institute of Medicine (US) Committee on Regulating Occupational Exposure to Tuberculosis; Field MJ, editor. Tuberculosis in the Workplace. Washington (DC): National Academies Press (US), 2001. URL:https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK222467/ (дата обращения: 24 декабря 2024)

22. Nurbek Y., Asset I., Timur B., Roza S., Bakhtiyar S., Ermek S. Industrial Traumatism and Occupational Morbidity in Mining Industry of Kazakhstan // Journal of Public Health Research. 2022, no. 11(1), p. 237. doi:10.4081/jphr.2021.2169.

23. Rolfe S., Garnham L., Godwin J. et al. Housing as a social determinant of health and wellbeing: developing an empirically-informed realist theoretical framework // BMC Public Health. 2020, no. 20, p. 1138 URL: https://doi.org/10.1186/s12889-020-09224-0.

24. Holden K.A., Lee A.R., Hawcutt D.B., Sinha I.P. The impact of poor housing and indoor air quality on respiratory health in children // Breathe (Sheff). 2023, no. 19(2), p. 230058.

25. Krieger J., Higgins D.L. Housing and health: time again for public health action // Am J Public Health. 2002, no. 92(5), p. 758–768. doi: 10.2105/ajph.92.5.758.

26. Dovgolenko A. Kazakhstan’s Independence: 30 Years // Affordable Housing Among Top Priorities for Kazakh Government. Astana Times. 2021. URL: https://astanatimes.com/2021/04/affordable-housing-amongtop-priorities-for-kazakh-government/ (дата обращения: 24 декабря 2024)

27. 2021 National Healthcare Quality and Disparities Report. Rockville (MD): Agency for Healthcare Research and Quality (US). 2021. URL: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK578537/ (дата обращения: 24 декабря 2024)

28. Knudsen A.K. et al. Life expectancy and disease burden in the Nordic countries: results from the Global Burden of Diseases, Injuries, and Risk Factors Study // The Lancet Public Health. 2017. Vol. 4. Issue 12. Р. 658.

29. Turgambayeva A., Imanova Z., Tulegenova A. Rural healthcare in Kazakhstan: problems and trends (literature review) // Journal of Health Development. 2021. No. 43. P. 435. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/rural-healthcare-in-kazakhstan-problems-and-trends-literature-review (дата обращения: 24 декабря 2024)

30. Haleem A., Javaid M., Singh R.P., Suman R. Telemedicine for healthcare: Capabilities, features, barriers, and applications // Sens Int. 2021, no. 2, pp. 100–117. doi: 10.1016/j.sintl.2021.100117.