Металлургиядағы шығындарды есепке алу мен талдаудың әдіснамалық аспектілері: технологияның, энергияның және шикізаттың әсері

Мақалада негізгі әдіс ретінде Activity-Based Costing (ABC-costing) енгізуге баса назар аудара отырып, металлургия саласындағы шығындарды есепке алу мен талдаудың әдіснамалық тәсілдері келтірілген. Цифрлық технологиялармен және экологиялық факторларды ескере отырып біріктірілген ABC-костингті қолдану металлургиялық кәсіпорындардың шығындарын басқарудың тиімділігін едәуір арттыруға мүмкіндік береді деген гипотеза тұжырымдалған. Жетекші елдердің (Қытай, Германия, АҚШ) металлургиясында ABCкостингті пайдаланудың әлемдік тәжірибесіне және оны енгізудің сандық әсеріне (өзіндік құнның төмендеуі, өнімділіктің өсуі) талдау жүргізілді. Цифрландырудың (Big Data, IoT, AI, ERP-жүйелер) шығындарды азайтуды және процестерді оңтайландыруды көрсететін нақты кейстер негізінде саладағы шығындарды есепке алу жүйесіне әсері қарастырылды. Орнықты даму факторларын (ESG) талдау кеңейтілді: CO₂ шығарындыларының, энергия тиімділігінің және қалдықтарды кәдеге жаратудың көрсеткіштері ескерілді, ірі металлургиялық компаниялардың (ArcelorMittal, ThyssenKrupp және т.б.) «жасыл» технологияларды енгізуінің және экологиялық шығындарды есепке алудың мысалдары келтірілген. Түсінікті болу үшін ABC костингін енгізгенге дейінгі және кейінгі шығындар динамикасын, негізгі шығындар драйверлерін және өндірістегі қуат тұтыну құрылымын көрсететін диаграммалар қосылды. Жүргізілген талдау негізінде ABC-костингті және ілеспе цифрлық шешімдерді енгізу бойынша әртүрлі көлемдегі (ірі, орта, шағын) кәсіпорындар үшін ұсынымдар әзірленді. Қорытындыда жасанды интеллект, блокчейн және ESG-талаптардың металлургиядағы шығындарды басқару жүйесіне әсерін ескере отырып, шығындарды есепке алу әдістерінің даму болжамы қорытындыланады және ұсынылған. Нәтижелер металлургиялық кәсіпорындардың экономикалық тиімділігін арттыру және 4.0 индустриясы мен тұрақты даму контекстінде шығындарды азайту стратегияларын әзірлеу үшін пайдаланылуы мүмкін.

1. Kaplan R.S., Cooper R. Measure Costs Right: Make the Right Decisions // Harvard Business Review. 1988. Vol. 66. No. 5. Р. 96–103.

2. Cagwin D., Bouwman M.J. The association between activity-based costing and improvement in financial performance // Management Accounting Research. 2002. Vol. 13. No. 1. Р. 1–39.

3. Kennedy T., Affleck-Graves J. The impact of activity-based costing techniques on firm performance // Journal of Management Accounting Research. 2001. Vol. 13. Р. 19–45.

4. Baird K.M., Harrison G.L., Reeve R.C. Adoption of activity-based management practices: a note on the extent of adoption and the influence of organizational and cultural factors // Management Accounting Research. 2004. Vol. 15. No. 4. Р. 383–399.

5. Innes J., Mitchell F., Sinclair D. Activity-based costing in the UK’s largest companies: a comparison of 1994 and 1999 survey results // Management Accounting Research. 2000. Vol. 11. No. 3. Р. 349–362.

6. Bowles J. Beyond Six Sigma – can Fero Labs’ explainable ML drive new breakthroughs in manufacturing quality? // Diginomica. 09.03.2021. URL: https://diginomica.com/beyond-six-sigma-can-fero-labs-explainableml-drive-new-breakthroughs-manufacturing-quality (дата обращения: 10.03.2025)

7. Hasanbeigi A. Steel Climate Impact: An International Benchmarking of Energy and CO₂ Intensities // Global Efficiency Intelligence Report. 2021. 48 p.

8. Институт экономики энергетики (EWI). Конкурентоспособность низкоуглеродной сталелитейной промышленности Германии. Кёльн: EWI, 2021. – 30 с.

9. Gosselin M. The effect of strategy and organizational structure on the adoption and implementation of activity-based costing // Accounting, Organizations and Society. 1997. Vol. 22. No. 2. P. 105–122.

10. Xu L. Implementation of activity-based costing in China: a case study of a Chinese multinational company. Wollongong: Univ. of Wollongong Thesis. 2012. 340 p.

11. Maiga A.S., Jacobs F.A. Extent of ABC use and its consequences // Journal of Applied Management Accounting Research. 2008. Vol. 6. No. 1. P. 47–66.

12. Deloitte. Predictive maintenance and the smart factory: Catching failure before it happens. Deloitte Insights Report. 2017. 8 p.

13. Ganeriwalla A., Harnathka S., Voigt N. Racing Toward a Digital Future in Metals and Mining: Boston Consulting Group (BCG) Article. 04.02.2021. URL: https://www.bcg.com/publications/2021/adopting-adigital-strategy-in-the-metals-and-mining-industry (accessed: 10.03.2025)

14. Saberi S., Kouhizadeh M., Sarkis J., Shen L. Blockchain technology and its relationships to sustainable supply chain management // International Journal of Production Research. 2019. Vol. 57. No. 7, рр. 2117–2135.

15. Yoders J. ArcelorMittal Has World’s First ‘Green’ Steel Voucher Program: Engineering News-Record. 07.04.2021. URL: https://www.enr.com/articles/51551-arcelormittal-has-worlds-first-green-steel-voucher-program (accessed: 10.03.2025)

16. KPMG. Time to Act Now: ESG in Metals and Mining. KPMG International Report. 2020. 20 p.

17. Al-Omiri M., Drury C. A survey of factors influencing the choice of product costing systems in UK organizations // Management Accounting Research. 2007. Vol. 18. No. 4. P. 399–424.

18. Malmi T. Activity-based costing diffusion across organizations: an exploratory empirical analysis of Finnish firms // Accounting, Organizations and Society. 1999. Vol. 24. No. 8. P. 649–672.

19. Stratton W.O., Desroches D., Lawson R., Hatch T. Activity-based costing: Is it still relevant? // Management Accounting Quarterly. 2009. Vol. 10. No. 3. P. 31–40.

20. Бережной В.И., Лесняк В.В., Крохичева Г.Е. Бухгалтерский управленческий учет. – М.: ИНФРА-М, 2014. – 176 с.

21. Костюкова Е.И., Дерябина И.Г. Опыт внедрения метода АВС в учетную практику сельскохозяйственных организаций // Международный бухгалтерский учет. – 2014. – № 37. – С. 45–53.

22. Акбердина В.В., Иванова Д.С. Особенности применения системы АВС-калькулирования // Вестник Академии знаний. – 2022. – № 1(48). – С. 27–34.

23. Kaplan R.S., Anderson S.R. Time-Driven Activity-Based Costing // Harvard Business Review. 2007. Vol. 85. No. 7/8. P. 131–138.

24. Shields M.D. An empirical analysis of firms’ implementation experiences with activity-based costing // Journal of Management Accounting Research. 1995. Vol. 7. P. 148–166.

25. Turney P.B. Activity-Based Costing: The Performance Breakthrough. London: Kogan Page. 1996. 224 p.

26. Cokins G. Activity-Based Cost Management: An Executive’s Guide. New York: John Wiley & Sons, 2001. 384 p.

27. Johnson H.T., Kaplan R.S. Relevance Lost: The Rise and Fall of Management Accounting. Boston: Harvard Business School Press, 1987. 269 p.

28. Tsai W.H., Chu P.Y., Lee H.L. Green Activity-Based Costing Production Planning and Scenario Analysis for the Aluminum-Alloy Wheel Industry under Industry 4.0 // Sustainability. 2019. Vol. 11. No. 3. Article 756.

29. Sánchez-Rebull M.V., Niñerola A., Hernández-Lara A.-B. After 30 Years, What Has Happened to Activity-Based Costing? // A Systematic Literature Review: Sage Open. 2023. Vol. 13. Р. 1–15.