Қазақстан республикасындағы гендерлік саясатты бақылау және гендерге бағдарланған бюджетті жоспарлау

Гендерлік саясат қазіргі Қазақстанның орнықты әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз ету- де стратегиялық маңызға ие, өйткені ол әйелдер мен ерлер үшін тең құқықтар мен мүмкіндіктерді жүзеге асыруға, сондай-ақ адами капиталды тиімді пайдалануға бағытталған. Бұл мақалада Қазақстан Республикасындағы гендерге бағдарланған бюджеттеудің дамуы және гендерлік саясатты мониторингтеу жүйесін жетілдірудің негізгі бағыттары қарастырылады. Зерттеудің мақсаты – мемлекеттік және өңірлік бағдарламаларды қаржыландыру динамикасын анықтау, олардың тиімділігін бағалау және мониторинг тетіктерін одан әрі нығайту перспективаларын айқындау. Әдістемелік негізі көлденең және тік талдауды, салыстырмалы тәсілді, сондай-ақ нормативтік-құқықтық актілердің, стратегиялық құжаттардың және статистикалық материалдардың егжей-тегжейлі контент-талдауын қамтиды, бұл зерттеудің кешенділігін және алынған нәтижелердің объективтілігін қамтамасыз етті. Жұмыстың ғылыми жаңалығы гендерлік бюджеттеуді енгізу тәжірибесін жүйелі бағалауда көрініс табады, сонымен қатар әйелдер кәсіпкерлігін қолдау бағдарламаларының («Coca-Cola Белестері», «Ұмай», «Үміт» және т.б.), білім беру және әлеуметтік бастамалардың егжей-тегжейлі талдауын, олардың мемлекеттік стратегиялық басымдықтармен өзара байланысын қамтиды. Зерттеудің практикалық маңыздылығы бюджет шығыстарының нысаналығын арттыру, мониторингтің институционалдық тетіктерін нығайту және қабылданған шаралардың тиімділігін бағалаудың заманауи құралдарын енгізу жөніндегі ұсынымдарды әзірлеумен айқындалады. Алынған нәтижелер орнықты гендерлік бюджеттеу жүйесін қалыптастыру кешенді тәсілді қажет ететінін, ол тек қаржылық қамтамасыз етуді ғана емес, сонымен бірге мемлекеттік стратегиялық жоспарлаудың барлық деңгейлеріне гендерлік ин- дикаторларды енгізуді көздейтінін, бұл ұзақ мерзімде әділетті және гендерлік сезімтал әлеуметтік саясатты қалыптастыруға ықпал ететінін көрсетті

1. World Economic Forum. Global Gender Gap Report 2010–2024. Geneva: WEF, 2010–2024. URL: https://www.weforum.org/publications/global-gender-gap-report-2024/ (accessed: 15.04.2025)

2. OECD. European Commission. The Missing Entrepreneurs 2023: Policies for Inclusive Entrepreneurship and Self-Employment. Paris: OECD Publishing, 2023. 322 p. URL: https://www.oecd.org/en/publications/themissing-entrepreneurs-2023_230efc78-en.html (accessed: 17.09.2025) ISBN 9789264742834.

3. World Bank. Women, Business and the Law 2024. Washington, DC: World Bank, 2024. 184 p. URL: https://openknowledge.worldbank.org/entities/publication/5e94e3a7-f7b4-4f2a-8e3b-45b8f5e8cbe0 (accessed: 17.09.2025) DOI: 10.1596/978-1-4648-1978-6. ISBN 9781464819786.

4. Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросы. URL: https://www.stat.gov.kz/ (өтініш берілген күн: 15.04.2025)

5. Министерство финансов Республики Казахстан. Отчет об исполнении республиканского бюджета за 2014–2023 гг. – Астана: Министерство финансов РК, 2024. – 280 с.

6. Ministry of National Economy of the Republic of Kazakhstan. Statistical Yearbook of Kazakhstan 2023. Astana: MNE RK, 2023. 325 p.

7. World Bank. Women, Business and the Law 2022. Washington, D.C.: World Bank, 2022. 196 p.

8. OECD. Best Practices for Gender Budgeting. Paris: OECD Publishing, 2023. 19 p.

9. UN Women. Progress of the World’s Women 2019–2020: families in a Changing World. New York: UN Women, 2019. 282 p.

10. Указ Президента Республики Казахстан от 6 декабря 2016 года № 384 «Об утверждении Концепции семейной и гендерной политики в Республике Казахстан до 2030 года». URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/U1600000384 (дата обращения: 15.04.2025)

11. Постановление Правительства Республики Казахстан от 3 марта 2017 года № 106 «Об утверждении Плана мероприятий по реализации Концепции… (первый этап 2017–2019 годы)». URL: https://zakon.uchet.kz/rus/docs/P1700000106 (дата обращения: 15.04.2025)

12. Постановление Правительства Республики Казахстан от 21 мая 2020 года № 315 «Об утверждении Плана мероприятий… (второй этап 2020–2022 годы)». URL: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=32966307 (дата обращения: 15.04.2025)

13. Бюджетный кодекс Республики Казахстан от 4 декабря 2008 года № 95-IV (с изменениями). URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/K080000095 (дата обращения: 15.04.2025)

14. UN Women ECA. National planning and budgeting (Kazakhstan); «Что такое гендерно ориентированное бюджетирование?» URL: https://eca.unwomen.org/en/where-we-are/kazakhstan (дата обращения: 15.04.2025)

15. UN Women ECA. Press Release: An online course on planning and budgeting with a gender perspective launched in Kazakhstan. 15.02.2021. URL: https://eca.unwomen.org/en/news/stories/2021/02/an-onlinecourse-on-planning-and-budgeting-with-a-gender-perspective-launched-in-kazakhstan (accessed: 15.04.2025)

16. Гендерно ориентированное бюджетирование // Вестник Академии государственного управления (APA Journal). 2021. URL: https://journal.apa.kz/index.php/path/article/download/188/166/1067 (дата обращения: 15.04.2025)

17. World Bank. Kazakhstan Public Finance Review. January 2024. URL: https://thedocs.worldbank.org/.../Kazakhstan-PFR-full-Report-January-2024-en.pdf (accessed: 15.04.2025)

18. IMF. Republic of Kazakhstan: 2024 Article IV Consultation—Staff Report. 31.01.2025. URL: https://www.imf.org/en/Publications/CR/Issues/2025/01/31/Republic-of-Kazakhstan-2024-Article-IV-Consultation-Press-Release-and-Staff-Report-561424 (accessed: 15.04.2025)

19. Комитет по информационной политике (KIPD). Гендерная политика в современном казахстанском обществе: аналитический отчет. – 01.08.2024. – URL: https://api.kipd.kz/storage/uploads/images/2024/08/01/analiticheskii-otchet-2_1722534679.pdf (дата обращения: 15.04.2025)

20. OECD. Gender Budgeting in OECD Countries 2023. Paris: OECD Publishing, 2023. 176 p. URL: https://doi.org/10.1787/8ff0af14-en (accessed: 17.09.2025) ISBN 9789264902542.

21. Фонд развития предпринимательства «Даму». – URL: https://damu.kz/ (дата обращения: 15.04.2025)

22. Жилищный банк «Отбасы банк». URL: https://otbasybank.kz/ (дата обращения: 15.04.2025)

23. European Bank for Reconstruction and Development. EBRD boosts support for women entrepreneurs in Kazakhstan. URL: https://www.ebrd.com/news/2024/ebrd-boosts-support-for-women-entrepreneurs-inkazakhstan. html (accessed: 15.04.2025)

24. Strategy 2050. URL: https://strategy2050.kz/ (accessed: 15.05.2025)

25. Министерство труда и социальной защиты населения Республики Казахстан. URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/enbek (дата обращения: 15.04.2025)

26. Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан. Основные показатели по труду в Республике Казахстан. Динамические таблицы. URL: https://stat.gov.kz/ru/industries/labor-and-income/stat-wags/publications/182531/ (дата обращения: 20.04.2025)

27. Government of Canada. Budget 2018: Equality+Growth. Ottawa: Government of Canada, 2018. 45 p.

28. Curristine T., Brixi H., Schwartz G. Gender Budgeting in G20 Countries // IMF Working Paper. 2021. WP/21/269. 37 p.

29. European Institute for Gender Equality. Gender Budgeting: Mainstreaming Gender into the EU Budget and Macroeconomic Policy Framework. Luxembourg: Publications Office of the EU, 2021. 56 p.