Аграрлық сектор экономикасына климаттық өзгерістердің әсерін зерттеу

Климаттың өзгеруі қазіргі заманның негізгі проблемаларының бірі болып табылады, өйткені ол әртүрлі табиғи апаттарға әкеліп қана қоймайды, сонымен қатар қоғамның барлық салаларына, соның ішінде әлеуметтік, экономикалық және демографиялық процестерге әсер етеді. Бұл өзгерістердің жойқын салдары климаттық тәуекелдерді және олардың Қазақстан экономикасының жай күйі мен дамуына әсерін зерделеу мен бағалаудың маңыздылығын көрсетеді. Зерттеудің мақсаты Ұлттық экономика деңгейінде климаттың өзгеруі жағдайында ауыл шаруашылығының тұрақты дамуын қамтамасыз ету бойынша ұсынымдар әзірлеуге бағытталған. Саланы дамытудың дәстүрлі тәсілі ауыл шаруашылығын екі жағынан қарастырады: жаһандық климаттың өзгеруіне ұшыраған сектор және осы өзгерістерге ықпал ететін парниктік газдар шығарындыларының көзі. ретінде. Зерттеудің ғылыми маңыздылығы қазіргі жағдайда ауыл шаруашылығын өзгермелі климатқа бейімдеуге бағытталған ғылыми ұсынымдар Қазақстан үшін аса маңызды болып табылады. Ұсынылған тұжырымдамалар аясында авторлар бейімделудің негізгі бағыттарын анықтады, соның ішінде климаттың өзгеруін азайту үшін инновациялық шешімдерді әзірлеу, ауылшаруашылық сақтандыру жүйесін жетілдіру, органикалық өндіріс әдістерін қолдану, бейімделу шараларын бақылау және бағалау, тұрақты дамуды стратегиялық жоспарлау және ауыл шаруашылығының тиімділігін арттыру. Зерттеу нәтижелері бұл бағыттарды іске асыру аграрлық сектордың ұзақ мерзімді тұрақтылығын қамтамасыз ететін кешенділік, стратегиялық көзқарас және ғылыми негізділік қағидаттарына негізделуі тиіс екенін көрсетеді. Мақалада Қазақстан өңірлеріндегі климаттық өзгерістерге баға беріледі және аумақтық тұрақтылықты нығайту және жаңа климаттық жағдайларға бейімделу бойынша ұсыныстар ұсынылады. Зерттеудің жаңашылдығы Қазақстан ауыл шаруашылығына климаттық өзгерістердің ықпалын жүйелік, статистикалық, картографиялық және контент-талдау арқылы кешенді бағалауда, бұл бейімделу стратегияларын нақтылап, аграрлық саясатқа ұсыныстар әзірлеуге мүмкіндік берді

1. FAO (Food and Agriculture Organization of the United Nations). The State of Food and Agriculture 2020: Overcoming Water Scarcity in Agriculture. Rome: FAO, 2020. URL: https://www.fao.org/3/ca6030en/ca6030en.pdf. (accessed: 23.09.2025)

2. FAO (Food and Agriculture Organization of the United Nations). Agriculture and Climate Change: Challenges and Opportunities at the Global and Local Level. Rome: FAO, 2019. URL: https://openknowledge.fao.org/items/ff752962-08a7-4c37-96d7-a5c4947dd122. (accessed: 18.04.2025)

3. Sachs J.D. The Age of Sustainable Development. New York: Columbia University Press, 2015. DOI: https://doi.org/10.7312/sach17314.

4. Brown L.R. Full Planet, Empty Plates: The New Geopolitics of Food Scarcity. New York: W.W. Norton & Co., 2012. ISBN 978-0-393-34415-8.

5. Lengnick L. Resilient Agriculture: Cultivating Food Systems for a Changing Climate. Gabriola Island: New Society Publishers, 2015. ISBN 978-0-86571-774-9.

6. UNEP (United Nations Environment Programme). Adaptation Gap Report 2020: The State of Adaptation Finance. Nairobi: UNEP, 2020. URL: https://www.unep.org/resources/adaptation-gap-report-2020. (accessed: 23.09.2025)

7. Clapp J. Food. Cambridge: Polity Press, 2016. ISBN 978-1-5095-4176-8.

8. Wise T.A. Eating Tomorrow: Agribusiness, Family Farmers, and the Battle for the Future of Food. New York: The New Press, 2019. ISBN 978-1-62097-422-3.

9. Clapp J., Fuchs D. (eds.) Corporate Power in Global Agrifood Governance. Cambridge: MIT Press, 2009. ISBN 978-0-262-51237-4.

10. Kleppel G. The Emergent Agriculture: Farming, Sustainability and the Return of the Local Economy. Gabriola Island: New Society Publishers, 2014. ISBN 978-0-86571-773-2.

11. Қазақстан Республикасы стратегиялық жоспарлау және реформалар жөніндегі агенттігінің ұлттық статистика бюросы. – 2021. URL: https://www.stat.gov.kz/ (өтініш берілген күн: 18.04.2025)

12. FiBL (Research Institute of Organic Agriculture). Climate Change and Organic Agriculture. Frick: FiBL, 2020. URL: https://www.fibl.org/en/themes/climate-info/climate-background.html. (accessed: 19.04.2025)

13. Lipper L., McCarthy N., Zilberman D., Asfaw S., Branca G. (eds.) Climate Smart Agriculture: Building Resilience to Climate Change. Cham: Springer, 2018. ISBN 978-3-319-61194-5.

14. IFOAM (International Federation of Organic Agriculture Movements). The World of Organic Agriculture 2020. Bonn: IFOAM, 2020. URL: https://www.ifoam.bio. (accessed: 20.04.2025)

15. World Resources Institute (WRI). Addressing the ‘Missing Middle’ in Agricultural Adaptation. Washington, D.C.: WRI, 2024. URL: https://www.wri.org/insights/climate-adaptation-agricultural-supplychains. (accessed: 23.09.2025)

16. Clapp J., Dauvergne P. Paths to a Green World: The Political Economy of the Global Environment. Cambridge: MIT Press, 2011. ISBN 978-0-262-51411-8.

17. Sharofiddinov H. Adaptation indicator to climate change and farm sizes in Uzbekistan // ScienceDirect. 2025. DOI: https://doi.org/10.1016/j.scs.2024.103712.

18. Kandel G.P. Food security and sustainability through adaptation to climate change extremes in Nepal // ScienceDirect. 2024. DOI: https://doi.org/10.1016/j.scs.2024.103712.

19. Manucharyan M. Climate change impacts on sustainable agriculture in Armenia // ScienceDirect. 2025. DOI: https://doi.org/10.1016/j.scs.2024.103712.

20. Akhter J. Agricultural adaptation actions to address climate change in coastal regions // ScienceDirect. 2025. DOI: https://doi.org/10.1016/j.scs.2024.103712.

21. Mirzabaev A. Severe climate change risks to food security and nutrition in Central Asia // ScienceDirect. 2023. DOI: https://doi.org/10.1016/j.scs.2024.103712.