Халықаралық туризмнің дамуына әсер етуші көрсеткіштер (Қазақстан Республикасы мысалында)

Мақаланың мақсаты халықаралық туризмнің дамуына әсер етуші көрсеткіштер ретінде зерттеуде отандық, алыс және жақын шетел ғалымдарының ғылыми-зерттеу жұмыстарын, халықаралық экономикалық Форум, әлемдік туристік барометрдің материалдарын талдау негізінде «киелі туризм» және «халықаралық туризм» ұғымдарына авторлық анықтама беру, туризмді дамытып, экономикалық өсуге қол жеткізу мақсатында туризм сферасына әсер етуші таңдап алынған бірнеше көрсеткіштердің статистикалық мәліметтеріне және мазмұнына тоқталу, көрсеткіштердің үлес салмағындағы маңыздылықты анықтау. Қазақстан Республикасының статистикалық Агенттігінің соңғы 5 жылдағы ақпараттарына сәйкес берілген көрсеткіштердің тұрақтылығын анықтау, көрсеткіштердің басымдылығын анықтауда тәуелді айнымалылармен тығыз статистикалық маңызды байланысы бар көрсеткіштер таңдалып және деректердің жуықтау нәтижелері анықталды. Республикамыздағы тарихи-мәдени мұралардың сақталуы, қасиетті жерлерді көруге келуші туристер ағынының артуы арқылы киелі туризмді дамыту халықаралық туристер тенденциясын арттыру мен экономикалық өсуге қол жеткізуде мақаланың өзектілігін арттырады. Зерттеу барысында туризмге әсер етуші тұрақтылық көрсеткіштерін талдау, көрсеткіштің әсерін анықтау мақсатында әр бағыт бойынша нормаланған мәндердің орташа арифметикалық мәні мен үлес салмағының маңыздылығын есептеу, статистикалық талдау, жалпылау мен салыстыру әдістері қолданылады. Мақаланы қорытындылай отырып, таңдап алынған көрсеткіштердің жалпы тұрақтылыққа әсер ету шамасы дифференциалдылығы анықталды, алынған нәтижелерге қол жеткізу арқылы жалпы республика бойынша өсу динамикасы орын алады және зерттеу жұмысына таңдап алынған 2020–2024 жж. бойынша еліміздегі тұрақты дамудағы көрсеткіштер нәтижесіне сәйкес әрбір өлшемді қоса алғанда сызықтық өсу анықталды. Туризм сферасын тұрақты халықаралық деңгейде қамтамасыз етуде біріктіру мен жүйелеу құралы ретінде кешенді механизмдерді ұсыну арқылы негізгі, қажетті мақсаттарға қол жеткізуге болады

1. Развитие туризма. Достижения за 30 лет. URL: https://special.nur.kz/kazakh-tourism-2021. (дата обращения: 10.03.2025)

2. Концепция развития туристской отрасли Республики Казахстан на 2023–2029 гг. URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/P2300000262#z287 (дата обращения: 20. 05.2025)

3. ҚР Президенті Қ.Тоқаевтың 2022 жылғы Халыққа «Әділ мемлекет. Бір халық. Гүлденген қоғам» Жолдауы. (өтініш берілген күн: 10.11.2024)

4. Түркістандағы «Ұлы дала елі» орталығы 2024 жылды табысты аяқтады. – 2025. URL: https://kazmuseum.kz/ekskursiya-yzmeti/item/2369-t-rkistanda-y-ly-dala-eli-ortaly-y-2024-zhyldy-tabysty-ayaktadyfoto. (өтініш берілген күн: 15.02.2025)

5. Дәуренбекова А.Н., Уайсова А., Усубалиева С.Д. Қазақстанда киелі туризмнің даму болашағы // «Туран» университетінің хабаршысы. – 2019. – № 4. – С. 196–201.

6. Омаркожаева А.Н., Ярдякова И.В., Жунусова А.А. Перспективы развития сакрального туризма в Казахстане // Научный результат. Социальные и гуманитарные исследования. – 2024. – Т. 10. – № 2. – С. 114–126. DOI: 10.18413/2408-932X-2024-10-2-1-0.

7. Makenova G., Tuleubayeva M., Issayeva A., Daurenbekova A. Analysis of the Development of International Tourism and Its Impact to Tourism Market: Evidence of Kazakhstan // Journal of Environmental Management and Tourism. 2020, vol. XI, no. 8(48), pp. 2053–2067.

8. Mardhani M., Majid M., Jamal A., Muhammad S. Does international tourism promote economic growth? Some evidence from Indonesia // GeoJournal of Tourism and Geosites. 2021, no. 37, pp. 775–782. URL: https://doi.org/10.30892/gtg.37306-708

9. Ruengmak A., Dejpawuttikul Th. The emergence of the Ai Khai worship and the social revival in post-COVID-19 southern Thailand: the interplay between local folklore and sacred tourism // Cogent Arts & Humanities. 2024, vol. 11, p. 110. URL: https://doi.org/10.1080/23311983.2024.231384

10. Yanchao Zh. Transnational Religious Tourism in Modern China and the Transformation of the Cult of Mazu // Religions. 2021, no. 12(3), p. 221. URL: https://doi.org/10.3390/rel12030221.

11. Qihang Q., Yifan Z., Mu Zh.. Intangible Cultural Heritage in Tourism: Research Review and Investigation of Future Agenda // Land. 2022, no. 11, p. 139. URL: https://doi.org/10.3390/land11010139.

12. Nelson G. Tourism, pilgrimage and the sacred: at home or away // Annals of Tourism Research. 2024, vol. 104, р. 103719. ISSN 0160-7383. URL: https://doi.org/10.1016/j.annals.2023.103719. URL:https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0160738323001925.

13. World Economic Forum. Travel & Tourism Development Index. 2024, pp. 11, 19, 37. URL: https:// www3.weforum.org/docs/WEF_Travel_and_Tourism_Development_Index_2024.pdf (accessed: 26.03.2025)

14. World Tourism Barometer. 2024–2025. URL: https://www.unwto.org/un-tourism-world-tourismbarometer-data (accessed: 20.04.2025)

15. World Tourism Barometer and statistical annex. May 2024. URL: https://www.e-unwto.org/doi/epdf/10.18111/wtobarometeresp.2024.22.1.2 (accessed: 23.04.2025)

16. ҚР статистикалық Агенттігі, 2020–2024 жж. URL: https://stat.gov.kz/ (өтініш берілген күн: 21.05.2025)

17. Түркістан қаласындағы көпфункционалды туристік кешен. – 2021. URL: https://primeminister.kz/news/turkistanda-ortalyk-aziyadagy-en-iri-keruen-saray-turistik-kesheni-ashyldy-1131436 (өтініш берілген күн: 24.05.2025)

18. В Казахстане введена новая виза для совремынных кочевников. – 2025. URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/tsm/press/article/details/190965?lang=ru (дата обращения: 9.01.2025)

19. Открытие нового терминала в аэропорту в городе Кызылорда. – 2024. URL: https://primeminister.kz/ru/news/po-porucheniyu-prezidenta-v-kyzylorde-otkryt-novyy-terminal-aeroporta-korkyt-ata-29308 (дата обращения: 21. 02.2025)

20. Түркістан халықаралық әуежайы. 2024. URL: https://hsairport.kz/%D0%BE%D0%B1%D1%8A%D1%8F%D0%B2%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F/ (өтініш берілген күн: 24.05.2025)

21. Қазақстандағы киелі орындар. 2023. URL: https://el.kz/qazaqstandagy-tanymal-kieli-oryndar_100030/ (өтініш берілген күн: 25.05.2025)

22. Увеличение туристов из арабских стран. – 2024. URL: https://qaztourism.kz/ru/press-center/all/1740/ (дата обращения: 20.02.2025)

23. Казахстан удостоился престижной туристической премии в Индии. 2023. URL: https://www.inform.kz/ru/kazahstan-udostoilsya-prestizhnoy-turisticheskoy-premii-v-indii_a4035240 (дата обращения: 10. 03.2025)