Қазақстандық ғалымдардың жарияланымдық белсенділігі: үрдістер, мәселелер және дамыту стратегиялары

Ғылыми жарияланымдық белсенділік – ғалымдардың зерттеу өнімділігі мен оның ғылыми ортаға ықпалын сипаттайтын маңызды көрсеткіш. Ол ғылымның даму деңгейін айқындайтын негізгі факторлардың бірі болып табылады. Бұл зерттеудің мақсаты – Қазақстандық зерттеушілердің жарияланымдық белсенділігінің қазіргі ахуалын кешенді түрде талдау, негізгі мәселелерді анықтау және ғылыми еңбектердің тиімділігі мен сапасын арттыруға бағытталған ұсыныстар әзірлеу. Зерттеудің ғылыми маңыздылығы Қазақстанның ғылыми өнімділігіне объективті баға беру үшін библиометриялық деректер мен халықаралық көрсеткіштерді (ЮНЕСКО және Дүниежүзілік банк деректері) үйлестіре отырып, кешенді талдау жүргізу арқылы анықталады. Ал практикалық маңыздылығы – зерттеушілер санының артуы мен отандық ғылыми басылымдардың шектеулігі, сапасы төмен журналдардың таралуы сияқты өзекті мәселелерді қарастырумен ерекшеленеді. Зерттеу нәтижелері ғылыми жарияланымдық белсенділіктің екіжақты сипатын көрсетеді: бір жағынан, ол зерттеулердің көрінуін және олардың ғылыми ортадағы беделін арттырады, екінші жағынан, ғылымды басқару және қаржыландыру саясатын қалыптастыруда шешуші рөл атқарады. Алайда, қазақстандық ғылыми еңбектердің төмен цитатталуы және кейбір ұйымдарда ескі көзқарастардың сақталуы ғылыми прогрестің қарқынын тежейтін факторларға айналуда. Бұл зерттеу ғылыми зерттеулердің сапасын жақсарту, халықаралық ынтымақтастықты нығайту және институционалдық талаптарды жетілдіру бойынша негізделген ұсыныстар әзірлеуге бағытталған. Ал жұмыстың практикалық нәтижелері – ғылыми журналдарды дамыту мен ғалымдарды қолдау шаралары жөніндегі нақты ұсыныстар – Қазақстан ғылымының жаһандық ықпалын арттыру үшін басқару органдары мен академиялық мекемелерге қолданысқа енгізіледі

1. Mikhailov O. Modern Problems of Scientometric Assessment of Publication Activity // Publications (MDPI). 2021, no. 9, p. 19. URL: https://www.mdpi.com/journal/publications/special_issues/scientometric_assess (accessed: 13.02.2025)

2. Schneegans S., Straza T., Lewis J. UNESCO Science Report: the race against time for smarter development. 2021, p. 736. URL: https://www.unesco.org/reports/science/2021/en/report-series (accessed: 15.02.2025)

3. World Bank. Documents & Reports. 2024. URL: https://documents.worldbank.org/en/publication/documents-reports (accessed: 10.03.2025)

4. Science Indicators. Informetrics & Scientometrics. URL: https://ebooks.inflibnet.ac.in/liscp10/chapter/science-indicators/ (accessed: 05.03.2025)

5. Всемирная организация интеллектуальной собственности. Глобальный инновационный индекс 2024: Казахстан. URL: https://www.wipo.int/gii-ranking/en/kazakhstan (дата обращения: 12.02.2025)

6. Национальная академия наук Республики Казахстан. Казахстанская наука в цифрах. URL: https://ru.qazscience.gov.kz/science-kazakhstan/informational-analytical-survey/kazakhstan-science-figures-data/ (дата обращения: 15.03.2025)

7. Kazakh National H-index Ranking: преимущества и недостатки // Блог компании «Научные публикации». – 2023, 14 апреля. URL: https://spubl.kz/ru/blog/kazakh-national-h-index-ranking-preimushchestvai-nedostatki (дата обращения: 10.03.2025)

8. Кудайбергенова Р., Смагулов К., Омиралиева Г., Узакбай С. Наукометрический анализ публикационной активности университетов Казахстана // Вестник КазНУ. Серия педагогическая. – 2022. – Т. 72. – № 3. – С. 4–22. URL: https://bulletin-pedagogic-sc.kaznu.kz/index.php/1-ped/article/view/1527 (дата обращения 10.02.2025)

9. Majhi S., Sahu L., Behera K. Practices for enhancing research visibility, citations and impact // Aslib Journal of Information Management. 2023. Vol. 75. No. 6. P. 1234–1250. URL: https://www.emerald.com/insight/content/doi/10.1108/ajim-11-2023-532/full/html (accessed: 20.02.2025)

10. Kazakh National H-index Ranking. URL: https://kz.h-index.com/en (accessed: 25.03.2025)

11. Рейтинг стран мира по уровню расходов на НИОКР. Гуманитарный портал. URL: https://gtmarket.ru/ratings/research-and-development-expenditure (дата обращения: 26.03.2025)

12. Расходы на науку в Казахстане составляют всего 0,16% от ВВП. Качественный Казахстан. – 2025, 31 марта. URL: https://standard.kz/ru/post/2025_03_rasxody-na-nauku-v-kazaxstane-sostavliaiutmizernye-016-ot-vvp-170 (дата обращения: 08.03.2025)

13. Новый доклад Всемирного банка подчеркивает важность увеличения фискальных доходов для долгосрочных инвестиций в Казахстане. Всемирный банк. – 2025, 30 января. URL: https://www.vsemirnyjbank.org/ru/news/press-release/2025/01/30/kazakhstan-economic-update (дата обращения: 01.03.2025)

14. Trading Economics. Research and Development Expenditure (% of GDP): Kazakhstan, Trading Economics Database, 2022. URL: https://tradingeconomics.com/kazakhstan/research-and-developmentexpenditure-percent-of-gdp-wb-data.html (accessed: 18.02.2025)

15. Akhmetkali A. Kazakhstan Hosts First Regional Presentation of Global Innovation Index, Highlights Region’s Innovation Potential, The Astana Times, 4 October 2024. URL: https://astanatimes.com/2024/10/kazakhstan-hosts-first-regional-presentation-of-global-innovation-index-highlights-regions-innovationpotential/? utm_source (accessed: 26.02.2025)

16. Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Kazakhstan. Astana Hosts Ceremony of Unveiling the Report of the Global Innovation Index 2024 for Asian Countries. Press Centre, MFA RK, 4 October 2024. URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/mfa/press/news/details/859030?lang=en&utm_source (accessed: 03.03.2025)

17. SCImago Journal & Country Rank: Казахстан. URL: https://www.scimagojr.com/journalrank.php?country=KZ (accessed: 26.03.2025)

18. Да будет свет: хроника научных открытий, которые перевернули мир // РБК тренды. – 2021, 5 апреля. URL: https://trends.rbc.ru/trends/innovation/606b694a9a794784aac7b749 (дата обращения: 17.03.2025)

19. Национальный доклад по науке за 2020 год / Под ред. М.Ж. Журинова. – Нур-Султан-Алматы: Национальная академия наук Республики Казахстан. – 2021. – 241 с. URL: https://nauka-nanrk.kz/assets/2021/доклад%20гот/Нац-доклады%20ang.pdf (дата обращения: 14.02.2025)

20. Amirbekova D., Narbaev T., Kussaiyn M. The Research Environment in a Developing Economy: Reforms, Patterns, and Challenges in Kazakhstan // Publications. 2022. Vol. 10. No. 4. P. 37. URL: https://www.mdpi.com/2304-6775/10/4/37 (accessed: 14.02.2025)

21. Дарибай А. Казахстанские ученые стали чаще публиковаться в фейковых научных журналах – депутат // Tengrinews.kz. – 2024, 18 апреля. URL: https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/kazahstanskieuchenyie-stali-chasche-publikovatsya-feykovyih-532743/ (дата обращения: 03.02.2025)

22. The San Francisco Declaration on Research Assessment (DORA). Read the Declaration. San Francisco Declaration on Research Assessment, 2012. URL: https://sfdora.org/read/ (accessed: 10.03.2025)

23. National Research Council. Science and Technology in Kazakhstan: Current Status and Future Prospects. Washington, DC: The National Academies Press, 2007. 250 p. URL: https://nap.nationalacademies.org/read/11808/chapter/4 (accessed: 31.03.2025)

24. Kazakhstan records growth in international scientific publishing. Kazinform. 2024. 5 июля. URL: https://en.inform.kz/news/kazakhstan-records-growth-in-international-scientific-publishing-637d33/ (accessed: 27.03.2025)

25. Zhang N., Dyke G. Evaluating China’s Science and Technology Journal Excellence Action Plan: A New Era of Research Impact and Standards? The Scholarly Kitchen. 2024. 18 декабря. URL: https://scholarlykitchen.sspnet.org/2024/12/18/guest-post-evaluating-chinas-science-and-technology-journalexcellence-action-plan-a-new-era-of-research-impact-and-standards/ (accessed: 15.04.2025)

26. Как в Южной Корее поддерживают талантливых ученых. Институт статистических исследований и экономики знаний НИУ ВШЭ. – 2024, 15 декабря. URL: https://issek.hse.ru/news/803750750.html (дата обращения: 10.04.2025)