Қазақстан Республикасының электр энергиясы өндірісінің экономикалық көрсеткіштерін талдау

Энергетика секторы барлық мемлекеттің тұрақты экономикалық дамуын қамтамасыз ететін негізгі тірек болып саналады. Ол тек экономиканың барлық секторларын қажетті инфрақұрылыммен қамтамасыз етіп қана қоймақ, инвестициялық және инновациялық дамудың қозғаушы күші ретінде ерекше маңызға ие. Сондай-ақ, энергетика ЖІӨ-нің елеулі бөлігін құрап, жаңа жұмыс орындарының ашылуына және жоғары экономикалық тиімділікке ие кәсіпорындардың қалыптасуына ықпал етеді. Халықаралық энергетика агентігінің деректеріне сәйкес, 2027 жылға дейін электр энергиясына жаһандық сұраныс әр жыл шамамен 4%-ға артады, ал оның 85%-ын дамушы мемлекеттердің үлесіне тиесілі болады деп күтілуде. Қазіргі геосаяси ахуал, технологиялық жаңғыру және жасыл экономика көшу кезеңі зерттеудің өзектілігін айқындайды. Мақаланың негізгі мақсаты – энергетикалық ресурстарды тиімді басқарудың экономикалық өсімге ықпал ететін басты фактор екенін көрсету және Қазақстанның электр энергиясы секторының қазіргі жағдайына талдау жасау. Зерттеу шеңберінде 2020– 2024 жж. энергетика саласының негізгі көрсеткіштері қарастырылып, оның құрылымына шолу жасалды. Сонымен қатар, электр энергетикасы кәсіпорындарының экономикалық нәтижелері статистикалық тұрғыдан талданып, әр кезеңдер бойынша салыстырмалы бағалау жүргізілді. Әлемдік деңгейде елдердің электр энергиясын өндіру және тұтыну көрсеткіштері бойынша орындары да зерделенді. Мақаланың нәтижелері мен талдаулары отандық ғылыми ортаға нақты ақпаратты ұсына отырып, болашақ энергетика саласының зерттеулеріне эмпирикалық негіз болуы жұмыстың құндылығын көрсетеді. Зерттеу нәтижесінде Қазақстанның энергетика және электр энергиясы саласындағы бірқатар өзекті мәселелер айқындалып, оларды еңсеру бойынша нақты ұсыныстар әзірленді. Жүргізілген зерттеу жұмысы нәтижелерінің практикалық маңызы қай өңірде энергия теңгерімсіздігі басымырақ екенін анықтап, өңірлік энергетикалық инфрақұрылымның даму стратегиясын жасауға негіз бола алады

1. U.S. Department of Energy, U.S. Energy Information Administration, International Energy Outlook. Washington, 2010.

2. IEA. International Energy Outlook 2022. URL: https://www.iea.org/reports/world-energy-outlook-2022 (accessed: 10.12.2024)

3. Xing K., Wong W., Chen S., Muda I. Green innovation imperative for natural resource-driven sustainable economic recovery: Linking rights Structure, corporate social responsibility, and renewable energy contracts // Heliyon. 2024, vol. 10, pp. 12–15. URL: https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2024.e36939 (accessed: 15.12.2024)

4. Энергетика министрлігі электр энергетикасы саласын дамыту жөніндегі іс-шаралар жоспары. URL: https://primeminister.kz/news/energetika-ministrligi (өтініш берілген күн: 07.01.2025)

5. Raihan A., Rahman S., Sarker T. Saudi Arabia’s path to carbon neutrality: Analysis of the role of Hajj pilgrimage, energy consumption, and economic growth // Innovation and Green Development. 2025, vol. 4, pp. 1–13. URL: https://doi.org/10.1016/j.igd.2024.100203 (accessed: 15.01.2025)

6. Gaffney F., Deane J.P., Gallachoir B.P.O. Reconciling high renewable electricity ambitions with market economics and system operation: Lessons from Ireland’s power system // Energy Strategy Reviews. 2019, vol. 26, pp. 13–16. URL: https://doi.org/10.1016/j.esr.2019.100381 (accessed: 30.01.2025)

7. Asim M., Kumar R., Kanwal A. Techno-economic assessment of energy and environmental impact of waste-to-energy electricity generation // Energy Reports. 2023, vol. 10, pp. 3373–3382. URL: https://doi.org/10.1016/j.egyr.2023.09.088 (accessed: 05.02.2025)

8. Feng Y., Ahmad M., Waseem L.A. Analysis of environmental sustainability and economic development from electricity consumption based on the modified spatial Durbin model // Heliyon. 2023, vol. 9, pp. 1–12. URL: https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2023.e19755 (accessed: 14.02.2025)

9. Қазақстан Республикасының ресми статистикасы. ҚР Ұлттық статистика бюросы. URL: https://stat.gov.kz/industries/business-statistics/stat-industrial-production/ (өтініш берілген күн: 20.02.2025)

10. Инвестициялық жобалар. Қазақстан Республикасы Энергетика Министрлігі. URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/energo/investment-projects?lang=kk (өтініш берілген күн: 22.02.2025)

11. McKinsey & Company. Global Energy Perspective 2024. URL: https://www.mckinsey.com/industries/energy-and-materials/our-insights/global-energy-perspective#/ (accessed: 15.03.2025)

12. ШОБ сандармен: электр энергиясымен, газбен, бу, ыстық сумен және кондицияланған ауамен қамтамасыз ету. – Астана: Экономикалық зерттеулер институты, 2025. URL: https://eri.kz/kz/Novosti_instituta/id=7057/arch=2025_509 (өтініш берілген күн: 27.02.2025)

13. Анализ рынка электроэнергетической отрасли Казахстана. АО «Самрук-Энерго». URL: https://www.samruk-energy.kz/ru (дата обращения: 17.03.2025)

14. «KEGOC» «Электр желілерін басқару жөніндегі компаниясы» АҚ, Электр энергиясы мен қуатының көтерме сауда нарығының 2023 жылғы талдауы. – 2024. URL: https://www.kegoc.kz/electricpower/elektroenergetika-kazakhstana/ (өтініш берілген күн: 07.03.2025)

15. Нарық мониторингі. Қазақстан электр энергиясының қауымдастығы. URL: https://kea.kz/sovetrynka/monitoring-rynka (өтініш берілген күн: 20.03.2025)

16. Жаңартылатын энергия көздері. Qazaq Green «жасыл» энергетика бойынша ақпараттық портал. URL: https://qazaqgreen.com/kz/journal-qazaqgreen/analitycs/ (өтініш берілген күн: 22.03.2025)

17. Glossary: Eurostat. Statistics Explained. URL: https://ec.europa.eu/eurostat/ (accessed: 25.03.2025)

18. U.S. Energy Information Administration. Electrcity, 2023. URL: https://www.eia.gov/international/data/world/electricity (accessed: 30.03.2025)

19. Казахстанская ассоциация организаций нефтегазового и энергетического комплекса «KAZENERGY». Национальный энергетический доклад. – 2023. URL: https://www.kazenergy.com/ru/operation/ned/2117/ (дата обращения: 15.04.2025)

20. Energy Institute – Statistical Review of World Energy. 2024. URL: https://ourworldindata.org/grapher/global-energy-substitution (accessed: 21.04.2025)

21. Zhang P., Xioa Y., Zaib Sh., Khan N. The impact of economic policy uncertainty, renewable energy adoption and eco-innovation on sectoral CO2 emissions in the United States // Energy Strategy Reviews. 2024, vol. 3, pp. 1–14. URL: https://doi.org/10.1016/j.esr.2024.101593 (accessed: 15.05.2025)

22. Бакланов В., Гныря В. Атомная энергетика: от основ к перспективным технологиям // Человек. Энергия. Атом научно-публицистический журнал. – 2025. – № 1. – С. 30–32. (дата обращения: 05.06.2025)