«Ақылды инвестициялар» моделі: шектеулі капиталмен Казақстан экономикасын әртараптандыруға арналған стратегияларды шолу талдауы

Бұл мақала шектеулі капитал жағдайында Қазақстан экономикасын әртараптандыру үшін секторларды стратегиялық таңдау құралы ретінде «ақылды Инвестициялар» тұжырымдамасына шолу талдауы болып табылады. Жұмыстың негізгі мақсаты шикізатқа тәуелділікті төмендетуге және жоғары технологиялық және инновациялық салалардың дамуын ынталандыруға бағытталған мемлекеттік инвестициялардың басым бағыттарын айқындау үшін теориялық тәсілдер мен практикалық тәжірибені жүйелеу болып табылады Зерттеуде әдебиеттерді жүйелі шолу, Қазақстан мен шет елдердің (Малайзия, Оңтүстік Корея, Норвегия, Ұлыбритания) мемлекеттік бағдарламаларын салыстырмалы талдау әдістері, сондай-ақ жаһандық құн тізбегіне интеграциялауға ықпал ететін институционалдық тетіктерді сыни талдау қолданылады. Жұмыстың ғылыми маңыздылығы шектеулі ресурстармен экономиканы табысты әртараптандыруға кедергі келтіретін және ықпал ететін факторларды анықтау және «ақылды инвестициялар» ұлттық стратегиясын әзірлеу үшін теориялық базаны қалыптастыру болып табылады. Зерттеудің практикалық маңыздылығы инвестициялық бағыттарға басымдық беру, институционалдық ортаны жақсарту және инновациялық кластерлерді қолдау бойынша Қазақстанның мемлекеттік органдары үшін ұсынымдар әзірлеуде көрінеді. Алынған нәтижелер тиімді мемлекеттік саясатты қалыптастыру, қаржы ресурстарын бөлуді оңтайландыру, өңірлердің инвестициялық тартымдылығын арттыру және орнықты экономикалық өсу үшін жағдайлар жасау үшін пайдаланылуы мүмкін.

1. Бюро национальной статистики. Валовой внутренний продукт методом производства (январь– декабрь 2024 г.). URL: https://stat.gov.kz/ru/industries/economy/national-accounts/publications/314138/ (дата обращения: 20.06.2025)

2. Бюро национальной статистики. Об инвестициях в основной капитал в Республике Казахстан (январь 2025 г.). URL: https://stat.gov.kz/ru/industries/business-statistics/stat-invest/publications/280847/ (дата обращения: 20.06.2025)

3. Бюро национальной статистики. Статистика внешней, взаимной торговли и товарных рынков (август 2025 г.). URL: https://stat.gov.kz/ru/industries/economy/foreign-market/spreadsheets/ (дата обращения: 15.08.2025 г.)

4. Sachs J.D., Warner A.M. The curse of natural resources // European Economic Review. 2001, vol. 45, no. 4–6, pp. 827–838. DOI: 10.1016/S0014-2921(01)00125-8.

5. Mehlum H., Moene K., Torvik R. Institutions and the resource curse // Economic Journal. 2006, no. 116, pp. 1–20.

6. Asian Development Bank. Kazakhstan: Accelerating Economic Diversification. 2018. URL: https://www.adb.org/sites/default/files/publication/446781/kazakhstan-economic-diversification-ru.pdf (accessed: 10.04.2025)

7. Solow R.M. A Contribution to the Theory of Economic Growth // Quarterly Journal of Economics. 1956, vol. 70, no. 1, pp. 65–94.

8. Romer P.M. Endogenous technological change // Journal of political Economy. 1990, vol. 98, no. 5, part 2, pp. S71–S102.

9. North D.C. Institutions, Institutional Change and Economic Performance. Cambridge: Cambridge University Press, 1990.

10. Hidalgo C.A., Hausmann R. The Building Blocks of Economic Complexity // Proceedings of the National Academy of Sciences. 2009, vol. 106, no. 26, pp. 10570–10575.

11. Foray D., David P.A., Hall B.H. Smart specialization: A new paradigm for innovation policy? // Research Policy. 2012, vol. 41, no. 8, pp. 1437–1448.

12. WIPO; Cornell University; INSEAD. Global Innovation Index 2024. URL: https://www.globalinnovationindex.org/ (accessed: 10.06.2025)

13. World Bank. World Development Report 2020: Trading for Development in the Age of Global Value Chains. Washington, DC: World Bank, 2020. URL: https://www.worldbank.org/en/publication/wdr2020 (accessed: 10.06.2025)

14. OECD. Regional Policies to Support Diversification and Productivity Growth in Kazakhstan. Paris: OECD Publishing, 2020. URL: www.oecd.org/eurasia/competitiveness-programme/central-asia/Regional- Policiesto-Support-Diversification-and-Productivity-Growth-in-Kazakhstan-ENG.pdf (accessed: 10.04.2025)

15. AIFC. The Chartbook: Kazakh Economy in Charts & Figures. 2024. URL: https://aifc.kz/wp-content/uploads/2024/08/chartbook-kazakhstan-q2-2024.pdf (accessed: 15.06.2025)

16. OECD. OECD Economic Surveys: Korea 2023. Paris: OECD Publishing, 2023. URL: https://doi.org/10.1787/eco_surveys-kor-2023-en (accessed: 10.06.2025)

17. World Bank. Aiming High: Navigating the Next Stage of Malaysia’s Development. Washington, DC: World Bank, 2021. URL: https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/35214 (accessed: 10.06.2025)

18. HM Government. Build Back Better: Our Plan for Growth. London: HM Treasury, 2021. URL: https://www.gov.uk/government/publications/build-back-better-our-plan-for-growth (accessed: 10.06.2025)

19. Султанханова Г.Т., Абдулла Ж.Б. Анализ уровня влияния внешней торговли и прямых иностранных инвестиций на экономический рост Казахстана // Economy: strategy and practice. 2022, vol. 17, no. 4, pp. 185–200. URL: https://doi.org/10.51176/1997-9967-2022-4-185-200 (accessed: 15.04.2025)

20. OECD. Productivity Database (time series, 2022–2025). URL: https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=PDB_LV (accessed: 12.06.2025).

21. World Bank. World Development Indicators; ILOSTAT (productivity, employment). URL: https://databank.worldbank.org/source/world-development-indicators; https://ilostat.ilo.org/ (accessed: 12.06.2025)

22. Jinhwan Oh. Economics of long jump: Growth trajectories of South Korea, Japan, and China, and lessons to emerging economies // Asia Pacific Management Review. 2025. URL: https://doi.org/10.1016/j.apmrv.2025.100370 (accessed: 12.06.2025)