Ден (дін ) – ежелгі ақындардың дұғалары мен Заратуштра ілімдерінің рухани алшақтығы

Зерттеу мақсаты – ежелгі ақындардың дұғалары мен Заратуштра ілімдерінің рухани алшақтығы туралы мәселені қарастыру. «Ден қою» – «біреуге, бір нәрсеге көңіл бөлу» сөздері; «ден қойып тыңдау» – «мұқият тыңдау, бірдеңеге көз жеткізу» дегені тыңдаушыларды дұға мәтінін мұқият зерделеуге, дұғаның дәлелдері мен хабарламаларын тыңдауға және көз жеткізуге шақыруы мүмкін. Оларды түсіну үшін көп жылдар бойы күрес жүрді, мүмкін бұл ілімнің, жаңа дұғалардың жақтаушылары да болған шығар. Бірақ ертедегі жыршылардың дұғасының түсіндірмесін қабылдамағандар да болды. Әдет-ғұрыптардың, күнделікті өмірдің, салт-дәстүрлердің, сондай-ақ табиғи оқиғалардың, соның ішінде аңыздардағы катаклизмдердің, дұғалардың қандай-да бір түрде көрінісі жинақталған тәжірибені таратудың, көргендерін келесі ұрпаққа берудің бір түрі болды. Заратуштра бастапқыда өзін Ахуна Байырдың дұғаларын уағыздаушы және оған берілген адам ретінде көрсетіп, уақыт өте келе Байыр Ахуннан байырғы Ақынға айналған Байыр ақынның жырларын халыққа жеткізді. Заратуштра дұғаларын эволюциялық қайта қарау барысында трансформация кезеңінен өтті, ежелгі ақындардың дұғаларын жақтаушы дәстүршілдерге қарсы шыққан ашулы уағызшыдан қатал реформаторға айналды. Заратуштраның қалыптасқан негіздерден кетуін оның жерлестері ежелгі дұғаларға опасыздық ретінде қарастырды. Мақалада «Оны түсінбеген халқына не айтты?» деген сұрақ зерттеледі.

1. Авеста в русских переводах (1861–1996). – Санкт-Петербург, 1997.

2. Енсегенулы Т. «Авеста» – туркiлерге ортак мұра. – Алматы, 2011.

3. Оспанов С.И. Жаратушы әлде Заратуштра калай дедi? (Жаратушы либо Заратуштра как говорил?) – Алматы, 2003.

4. Оспанов С.И. Арғытектану негiздерi. – Алматы, 2009.

5. Келимбетов Н. Древние литературные памятники тюркских народов. – Алматы: «Раритет», 2013.

6. Кыраубай А. Қазақ мифологиясы және Авеста. – Алматы: «Жүлдыз», 1996. – Б. 178–184.

7. Шалекенов У.Х. Цивилизация ариев Центральной Азии. – Тараз, 2012.

8. Алшанов Р.А. Тайна двадцати тысячелетий. – Алматы, 2016.

9. Бойс М. Зороастрийцы. Верования и обычаи. – М.: «Наука», 1988.

10. Қазақша – орысша СӨЗДІК. Казахско-русский СЛОВАРЬ. – Алматы: «Дайк – Пресс», 2008.

11. Валиханов Ч.Ч. Собрание сочинений в пяти томах. – Том 1–5 – Главная редакция Казахской советской энциклопедии. – 1984.

12. Оспанов С. Зороастризм как один из исторических источников изучения культуры тюркских народов // Вестник Якутского государственного университета. – 2009. – Том 6. – № 1.

13. Абаев Н.В. Тэнгрианство, митраизм и общие этнокультурные истоки туранскоарийской цивилизации Центральной и Внутренней Азии // Вестник Бурятского государственного университета. – 2015. – № 3