Урбанизация кезеңдерін ретроспективті талдау және Қазақстан қалаларының даму үрдістері

Қазақстанда қоныстандыру мен урбандалудың жалпы контурлары тарихи, экономикалық даму ерекшеліктерімен, географиялық, табиғи-климаттық жағдайлардың ерекшеліктерімен негізделген. Республикада агломерациялардың аз ғана саны және халықтың әл-ауқаты деңгейі бойынша моно-және шағын қалалардың үлкен санын дамытуды саралау ұзақ кезеңде сақталып отыр. Қазақстанның кешенді әлеуметтік-экономикалық дамуы үшін сыртқы факторлар ықпалының серпінділігі жағдайында басқарылатын урбандалу арқылы елдің әкімшілік-аумақтық құрылымын одан әрі жетілдірудің рөлі арта түседі. Бұл мәселені шешу үшін өңірлерді дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы жұмыс жасайды. Жұмыстың мақсаты тарихи ретроспективада және қазіргі заманғы жағдайда Қазақстанда урбандалу процесінің даму ерекшеліктерін зерделеу болып табылады. Оған қолжеткізу үшін урбандалудың негізгі кезеңдеріне шолу жасалды, демографиялық көрсеткіштердің, республиканың әкімшілік-аумақтық бөлінісінің статистикалық деректері келтірілді, қалалардың қазіргі құрылымындағы өңірлік сәйкессіздіктердің себептері анықталды. Урбанизацияның әлеуметтік дамудағы орны, салалық және аумақтық құрылымдардың ұтымды үйлесуі, әкімшілік-аумақтық ұйым сияқты мәселелерді әзірлеудің жеткіліксіздігі осы зерттеудің теориялық және тәжірибелік маңыздылығын анықтайды. Авторлар зерттеудің монографиялық, бағдарламалық-мақсатты, ретроспективті, статистикалық талдау, салыстыру және жалпылау, абстракция және синтез сияқты әдістер кешенін қолданды. Ғылыми және статистикалық дереккөздерді шолу негізінде ретроспективті талдау және урбандалу кезеңдеріне жіктеу жасалды, олардың шеңберінде республика қалаларының қалыптасуы мен дамуы зерттелді. Жұмыс барысында Қазақстанда урбандалу процестері жеткілікті дәрежедещерттеліп, олардың қарқындылығы ел өңірлері бойынша біркелкі емес деген қорытынды жасалды. Анықталған үрдістер мен урбандалу мәселелерін негізге ала отырып, Қазақстанда басқарылатын урбандалудың негізгі бағыттарын таңдау жөніндегі ұсыныстар мен негіздер ұсынылды.

1. Касымова Л.Н. Методологические аспекты урбанизации в Казахстане // Социальные и экономические системы. – 2021. – № 2(20). – С. 24–37.

2. Абдуразаков М.Ф. Влияние советской власти на процесс урбанизации в Казахстане (вторая половина ХХ в.) // Историческая демография. – 2019. – № 2(24). – С. 57–62.

3. Терещенко Т.А., Искалиев Д.Ж., Мурзатаева М.М. Региональные особенности урбанизации в Западном Казахстане // Сборник Мозаика городских пространств: экономические, социальные, культурные и экологические процессы. Сборник материалов Всероссийской научной конференции // Московский государственный университет им. М.В. Ломоносова. Русское географическое общество. – 2016. – С. 61–66.

4. Бюро национальной статистики. URL: https://www.stat.gov.kz

5. Дылдаев М.М. Тенденция урбанизации в Кыргызской Республике на примере города Бишкека // Сборник Научные исследования и современное образование. Сборник материалов Международной научно-практической конференции.– Бишкек. – 2017. – С. 19–23.

6. Завалина Е.И. Неравномерная урбанизация как фактор развития Воронежской области // Панорама – 2021. – № 40. – С. 61–68.

7. Об утверждении Государственной программы развития регионов на 2020–2025 годы. Постановление Правительства Республики Казахстан от 27 декабря 2019 года № 990.

8. Шубенков М.В., Шубенкова М.Ю. Современная урбанизация: перспективы развития. Биосферная совместимость: человек, регион, технологии, 2021. – № 2(34). – С. 3–15.

9. Бруз В.В. Тенденции урбанизации (исторический и теоретико-методологический аспект) // Наука и Образование // 2020. – Т. 3. – № 3. – С. 53–61.

10. Кузнецов В.В. Урбанизация в России в ХХI веке: тенденции развития и актуальные современные проблемы. Ученые записки, 2019. – № 1(29). – С. 28–32.

11. Гукасян Г.Л. Урбанизация и пандемия COVID-2019 в городах мира: утрата преимуществ города или переосмысление городского развития? // Вестник Российского университета дружбы народов, 2021. – Т. 8. – № 1. – С. 7–19.

12. Turgel I., Pobedin A., Panzabekova A. Digitalisation of the Economy and Regional Development // Transparency of investment portals in the largest cities of the Russian Federation: comparative analysis (Scopus). URL: https://www.rec-uiec.ru, https://recie.webnode.com

13. Гатина Л.И. Урбанизация в постсоветское время: феномен Иннополиса // Управление устойчивым развитием, 2020. – № 2(27). – С. 55–60.

14. НурлановаН.К.СовременныетенденцииурбанизациивмиреиКазахстане//TheScientificHeritage, 2021. – № 76–2(76). – С. 22–25.

15. Рейтинг стран мира по уровню урбанизации. Гуманитарный портал: Исследования // Центр гуманитарных технологий. 2006–2022. URL: https://gtmarket.ru/ratings/urbanization-index