Қазақстандағы органикалық ауыл шаруашылықты жүргізудің экономикалық тиімділігі

Соңғы жылдары Қазақстанда, сондай-ақ бүкіл әлемде органикалық ауыл шаруашылығын дамытуға қызығушылық айтарлықтай артты, бұл жоғары табысты ауыл шаруашылығы өндірісін құруға және АӨК- де экономикалық өсу сапасын арттыруға ықпал етеді. Мақала Қазақстандағы органикалық егіншілікпен айналысатын ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының экономикалық тиімділігін бағалауға бағытталған. Органикалық фермалардың өміршеңдігін және олардың тұрақты ауыл шаруашылығы мен қоршаған ортаға қосқан үлесін талдау мүмкіндігі беріледі. Мақаланың мақсаттарының бірі – соңғы органикалық ауылшаруашылық деректерінің базалары және олардың құрылымы жоғарыда көрсетілген мақсаттарға қол жеткізудегі ықпалын талдау. Экономикалық тиімділікті жан-жақты бағалау үшін алдымен өндірістік базаға (меншікті капитал, активтер, пассивтер) талдау жасалды. Пайда көрсеткіші пайданың әртүрлі түрлерін және таңдалған қаржылық коэффициенттерді бақылауда пайдаланылды. Органикалық шаруашылықтар туралы деректер 2009 жылдан алынған. Бастапқы деректер органикалық егіншілікпен айналысатын шаруашылықтардың материалдары негізінде алынды. Салыстыру үшін шаруашылықтардың деректер базасы да, Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің ұлттық статистика бюросының жыл сайынғы статистикалық шолулары да пайдаланылды. Жинақталған тәжірибе мен жаңа технологияларды ескере отырып, қаңырап бос жатқан жерлердің бір бөлігін қауіпсіз экологиялық деңгейде егістік алқаптарға айналдыруға болады. Құнарлылығы жоғары жерлерді органикалық егіншілікке пайдалануға болады. Ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының экономикалық және қаржылық жағдайын бағалау үшін келесі қаржылық коэффициенттер қабылданды: активтер рентабельділігі, меншікті капиталдың табыстылығы, өтімділік, қарыз, пайыздық өтелу және активтердің жалпы айналымы.

1. Singh M. Organic farming for sustainable agriculture // Indian Journal of Organic Farming, 2021, v. 1, no. 1, pp. 1–8.

2. Van der Werf H.M.G., Knudsen M.T., Cederberg C. Towards better representation of organic agriculture in life cycle assessment // Nature Sustainability, 2020, v. 3, no. 6, pp. 419–425.

3. Қазақстан Республикасының «жасыл экономикаға» көшуі жөніндегі тұжырымдама. Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 30 мамырдағы № 577 Жарлығымен бекітілген. – 2013. URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1300000577 (өтініш берілген күн: 10.09.2022)

4. Farrell M.J. The Measurement of Productive Efficiency // Journal of the Royal Statistical Society. Series A (General), 1957, no. 3, pp. 253–290.

5. Mankiw N.G. Zásady ekonomie. Praha: Grada publishing, spol. s r.o. 2000. 768 p.

6. Samuelson P.A., Nordhau W.D. Economics. 17th ed. Boston: McGraw – Hill, xxii. 2001. 452 p.

7. Hindls R., Holman R., Hronová S. et al. Ekonomický slovník. Praha: C.H. Beck. 2003. 519 p.

8. Petráčková V. Akademický slovník cizích slov. Praha: Academia. 1995. 445 p.

9. De Cock L. Omschakeling naar biologisme landbouw: Een innovatieproces // Van Huylenbroeck G., De Cock L., Krosenbrink E., Lauwers L., Mondelaers K., Kerselaers E., Govaerts W. Biologische landbouw: Mens, Markt en Mogelijkheden, LannooCampus, Leuven, Belgium. 2005. P. 69–94.

10. Kerselaers E., De Cock L., Lauwers L., Huylenbroeck G. Modelling farm – level economic potential for conversion to organic fading // Agricultural Systems, 2007, no. 3, pp. 671–682.

11. Madau F.A. Technical Efficiency in Organic Farming: an Application on Italian Cereal Farms using a Parametric Approach // XI Congress of the European Association of Agricultural Economics. Kopenhagen. 2005. P. 1–15.

12. Madau F.A. Technical Efficiency in Organic Farming: Evidence from Italian Cereal Farms // Agricultural Economics review, 2007, no. 1, pp. 5–21.

13. Kumbhakar S.C., Tsionas E.G., Sipiläinen T. Joint Estimation of Technology Choice and Technical Efficiency: an Application to Organic and Conventional Dairy Farming // Journal of Productivity Analysis, 2009, no. 3, pp. 151–161.

14. Nieberg H. Produktionstechnische und wirtscha liche Folgen der Umstellung auf ökologischen Landbau – empirisme Ergebnisse aus fünf Jahren ökonomischer Begleitforschung zum Extensivierungsprogramm // Braunschweig: Bundesforschunganstalt für Landwirtscha, Institut für Betriebswirtscha, Arbeitsbericht, 1997, no. 1/97, pp. 33–40.

15. Diafe V. Account Statistics of organic farming, 1997/98. Danish Institute of Agricultural and Fisheries Economics. Ministry of Food, Agriculture and Fisheries. Serie G, 1999, no. 1, pp. 11–25.

16. Offermann F., Nieberg H. Economic Performance of Organic Farms in Europe. Organic Farming in Europe: Economics and Policy. Nieberg – Stuttgart – Hohenheim, 5, 2000, 195 p.

17. Григорук В.В., Климов Е.В. Развитие органического сельского хозяйства в мире и в Казахстане / Под общей редакцией д.с-х.н., профессора Муминджанова Х. – Анкара, ФАО, 2016. – 151 с.

18. Жазыкбаева Р., Шарипов З. Производство органической продукции в Казахстане: комментарии к Законопроекту «О производстве и обороте органической продукции». URL: www.zakon.kz (өтініш берілген күн: 02.08.2022)

19. Григорук В.В., Климов Е.В. Органическое сельское хозяйство: концептуальная позиция // Проблемы агрорынка. – 2020. – № 3. – С. 88–101.

20. BR10765064 «Нормативно-правовое и методическое обеспечение развития органического производства в Республике Казахстан в соответствии с международными и иностранными стандартами и требованиями приоритетных рынков сбыта» URL: https://kazatu.edu.kz/webroot/js/kcfinder/upload/files/%D0%BD%D0%B0%D1%83%D0%BA%D0%B0/%D0%98%D0%BD%D1%84%20%20%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%81%D0%BE%D0%B2%20%D0%A0.%20%D0%90.-ru.pdf (өтініш берілген күн: 10.08.2022)

21. Pyagay A.A., Bespayeva R.S., Iskakova M.K. Strategic directions and ensuring food security of the Republic of Kazakhstan // Bulletin of Karaganda University Economics Series, 2022, no. 2(106), pp. 128–139.

22. FiBL & IFOAM – Organics international. The World of organic agriculture statistics & emerging trends. 2022. URL: https://www.fibl.org/fileadmin/documents/shop/1344-organic-world-2022.pdf (өтініш берілген күн: 15.09.2022)

23. Милованов Е.В. Найкращі світові практики державної підтримки органічного сільськогосподарського виробництва та перспективи для України / Е.В. Милованов // Механізм регулювання економіки, 2018, no. 1, pp. 14–31.

24. EU imports of organic agri-food products // Key developments in 2021. 2020, June. No. 19. URL: https://agriculture.ec.europa.eu/system/files/2022-09/agri-market-brief-19-organic-imports_en.pdf (өтініш берілген күн: 15.09.2022)

25. Willer H. et al. The world of organic agriculture 2021: statistics and emerging trends. 2021. 336 p.