Экономиканың трансформациясы жағдайында Қазақстан еңбек нарығының даму тенденциялары

Жұмыспен қамтудың негізгі тенденциялары экономикадағы құрылымдық өзгерістердің әсерінен қа-лыптасады. Осы мақаланың мақсаты республиканың жалпы ішкі өнімінің құрылымындағы өзгерістерге байланысты жұмыспен қамтудың динамикасы мен құрылымын зерделеу арқылы соңғы 10 жылдағы экономиканың трансформациясы жағдайында Қазақстанның еңбек нарығының даму үрдістерін айқындау болып табылады. Зерттеудің негізгі әдістері жалпылау, салыстыру, экономикалық-статистикалық (көлденең және тік) және корреляциялық талдау. Зерттеудің статистикалық базасын Қазақстан Республикасы стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросының 2011, 2016 және 2021 жылдардағы экономикалық қызмет түрлері бөлінісіндегі жұмыспен қамту және жалпы ішкі өнім көрсеткіштері құр а-ды. Зерттеу барысында еңбек нарығындағы тенденциялар мен экономика құрылымындағы өзгерістер ара-сында тікелей статистикалық тәуелділік болуы айқын (көрнекті) екендігі анықталды. Қазақстанның еңбек нарығының даму тенденциялары экономика құрылымының өзгеру және трансформация үрдістеріне байл а-нысты екендігі анықталды. 2011–2021 жж. аралығында ел экономикасы трансформацияланды, атап айтқанда үшінші сектордың үлесі ұлғайды. Дәл осындай үрдіс еңбек нарығынан да байқалады. Осылайша, көтерме және бөлшек сауда, көлік және қоймалау, жылжымайтын мүлікпен жасалатын операциялар елдің ЖІӨ-нің үштен бірін құрайды. Бұл ретте осы салалардағы жұмыспен қамтылғандар саны жалпы мемлекет бойынша жұмыспен қамтылғандар санының төрттен бірін құрайды. Бұл секторлар тау-кен өнеркәсібімен қатар еңбек өнімділігінің ең жоғары көрсеткіштерін қамтиды. Жұмыспен қамтылған қазақстандықтар тарапынан қызмет көрсету саласына деген қызығушылық артып келеді, ал ауыл, орман және балық шаруашылығына деген қызығушылық төмендеуде. Зерттеу нәтижелері тиімді еңбек және жұмыспен қамту саясатын жүзеге асырудың ғылыми негіздемесі бола алады.

1. Kalinina S., Kushnarenko O. Transformation of the World Labor Market in the Context of Globalization: Public Security and Public Order. 2022, no. 29, pp. 105–115. URL: https://doi.org/10.13165/PSPO-22-29-23

2. Eberhard B., Podio M., Alonso A.P., Radovica E., Avotina L., Peiseniece L., Sendon M.C., Lozano A.G., Solé-Pla J. Smart Work: The Transformation of the Labour Market due to the Fourth Industrial Revolution (I4.0) // International Journal of Business and Economic Sciences Applied Research (IJBESAR). 2017, no. 3(10), pp. 47–66. URL: https://doi.org/10.25103/ijbesar.103.03

3. Stukalo N., Simakhov A. Global Trends in the Social Economy Development: International Economic Policy. 2021, no. 1(34), рр. 7–22. URL: https://doi.org/10.33111/iep.eng.2021.34.01

4. Morozova N.N. The Impact of the Digital Economy on the Tansformation of the Labor Market // Вестник Научно-исследовательского центра корпоративного права, управления и венчурного инвестирования Сыктывкарского государственного университета. – 2021. – № 4. – С. 436–433.

5. Beylis G., Jaef R.F., Morris M., Sebastian A.R., Sinha R. Economic Transformation, Skills, and the Future of Work: Going Viral: COVID-19 and the Accelerated Transformation of Jobs in Latin America and the Caribbean. 2020, рр. 53–86. URL: https://doi.org/10.1596/978-1-4648-1448-8_ch3

6. Послание Главы государства К.К. Токаева народу Казахстана «Справедливое государство. Единая нация. Благополучное общество». 01.09.2022. URL: https://www.akorda.kz/ru/poslanie-glavy-gosudarstva-kasym-zhomarta-tokaeva-narodu-kazahstana-181130 (дата обращения: 11.12.2022)

7. Мухамедиев Б., Темербулатова Ж. Экономическая трансформация Казахстана за три десятилетия независимости // Вестник КазНУ. Серия Экономическая. – 2021. – № 2(136). – С. 3–14. URL: https://doi.org/10.26577/be.2021.v136.i2.01.

8. Данков А. Посткризисный Казахстан: трансформация экономики и общества / Российский со-вет по международным делам. 20.01.2022. URL: https://russiancouncil.ru/analytics-and-comments/analytics/postkrizisnyy-kazakhstan-transformatsiya-ekonomiki-i-obshchestva/ (дата обращения: 21.12.2022)

9. Ташенев М.Ж. Кризису вопреки: трансформация экономики Казахстана в условиях глобального кризиса // Вестник КазНУ. Серия историческая. – 2016. – № 1(80). – С. 152–161.

10. Аубакирова Г.М. Трансформационные преобразования экономики Казахстана // Проблемы прогнозирования. – 2020. – № 1. – С. 155–163.

11. Аймагамбетова Г.Б., Абдикаримова А.Т. Вопросы трансформации структуры экономики Казахстана: анализ причин и следствий // Central Asian Economic Review. – 2020. – № 2. – С. 83–96.

12. UNCTAD. Coronavirus deals severe blow to services sectors / UNCTAD. URL: https://unctad.org/news/coronavirus-deals-severe-blow-services-sectors (date of access: 25.12.2022)

13. Alshanskaya A.А., Azatbek, T.А. Assessment of Changes in the Structure of the Labor Market under the Influence of the Corona Crisis in Kazakhstan: Economics: the strategy and practice. 2022, no. 2(17), pp. 146– 159. URL: https://doi.org/10.51176/1997-9967-2022-2-146-159

14. Izguttiyeva K.Y., Tussupova L.A., Yeralina E.M. The Impact of the Pandemic on the Labour Market: Bulletin of «Turan» University. 2021, no. 1, рр. 186–190. URL: https://doi.org/10.46914/1562-2959-2021-1-1-186-190

15. Mussayeva G., Vishnevskaya N. Labor Market of the Republic of Kazakhstan: Transformation Stages and Current State: Proceedings of the IX International Scientific and Practical Conference «Current Problems of Social and Labour Relations» (ISPC-CPSLR 2021) // Advances in Social Science, Education and Humanities Research. 2021, vol. 646, рр. 293–299.

16. ВВП в текущих ценах методом производства / Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан. URL: https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT104924 (дата обращения: 07.01.2023)

17. Занятое население по видам экономической деятельности и регионам / Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан. URL: https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT104801 (дата обращения: 09.01.2023)