Пандемиядан кейінгі кезеңде қалалардың әлеуметтік-экономикалық дамуының басымдық бағыттары

Бүкіл әлем халқының жартысынан көбі қалалық жерлерде тұрады және 2050 жылға қарай олардың 70%- дан астамы қалалық жерлерде тұрады деп күтілуде. Халықтың өсуі және әлемдегі урбандалудың жалғасуы қалалардың экономикалық және экологиялық тұрақтылығына қауіп төндіретін көлікке, кәсіпорындарға, байланыс желілеріне, қызметтерге және коммуналдық қызметтерге қатысты көптеген әлеуметтік, экономикалық, техникалық және ұйымдастырушылық мәселелерді тудырады. COVID-19 пандемиясы қоғам алдында жаңа сұрақтар қойып, қалаларды дамыту жоспарлары мен тұрақты даму мақсаттарына түзетулер енгізді. Қабылданған карантиндік шараларды енгізудің салдары елдердің экономикасына ғана емес, қоғамның жан-жақты дамуына да әсер етті. Мұның бәрі урбандалу үрдісінің пандемиядан кейінгі даму ерекшеліктерін зерттеудің негізі мен алғышарттарын жасайды. Мақалада пандемиядан кейінгі кезеңдегі қалаларды дамытудың негізгі аспектілері қарастырылады. Бұл ғылыми зерттеудің негізгі мақсаты – қалалардың әлеуметтік- экономикалық дамуының басым бағыттарын анықтау болып табылады. Бұл тақырыпты зерттеу үшін ретроспективті, статистикалық талдау, ұқсастықтар мен жалпылау әдістері қолданылды. Зерттеу барысында авторлар ҚР қалалары мен өңірлерін дамыту бағыты бойынша Қазақстан Республикасының Мемлекет тік бағдарламалық құжаттарын талдады, қалаларды орнықты дамыту қағидаттарын енгізу бойынша кейбір елдердің шетелдік тәжірибесін зерделеді, урбандалуды пандемиядан кейінгі кезеңде дамытудың басым бағыттарының бірі ретінде «ақылды қалаларды» құру тұжырымдамасы қарастырылды. Бұл жұмыстың практикалық маңыздылығы пандемиядан кейінгі кезеңде қалалардың Әлеуметтік-экономикалық даму тұжырымдамасын іске асырудың басым бағыттарын әзірлеу болып табылады.

1. Sustainable Urbanization Critical to COVID-19 Recovery, Better Quality of Life // UN News. 31.10.2020. URL: https://news.un.org/en/story/2020/10/1076532

2. Гукасян Г.Л. Урбанизация и пандемия COVID-2019 в городах мира: утрата преимуществ города или переосмысление городского развития? // Вестник Российского университета дружбы народов. Серия: Государственное и муниципальное управление. – 2021. – Т. 8. – № 1. – С. 7–19.

3. Қазақстан Республикасы стратегиялық жоспарлау және реформалар жөніндегі агенттігінің ұлттық статистика бюросы. URL: https://www.stat.gov.kz/ (өтініш берілген күн: 25.01.2023)

4. Дылдаев М.М. Тенденция урбанизации в Кыргызской республике на примере города Бишкека // Научные исследования и современное образование. Сборник материалов Международной научно- практической конференции. – Бишкек, 2017. – С. 19–23.

5. Завалина Е.И. Неравномерная урбанизация как фактор развития Воронежской области // Панорама. – 2021. – № 40. – С. 61–68.

6. Шубенков М.В., Шубенкова М.Ю. Современная урбанизация: перспективы развития // Биосферная совместимость: человек, регион, технологии. – 2021. – № 2(34). – С. 3–15.

7. The Sustainable Development Goals. Goal 11: Make cities inclusive, safe, resilient and sustainable. URL: https://www.un.org/sustainabledevelopment/sustainable-development-goals

8. Turgel I., Pobedin A., Panzabekova A. Digitalisation of the Economy and Regional Development // Transparency of investment portals in the largest cities of the Russian Federation: comparative analysis (Scopus). 2021. URL: https://recie.webnode.com

9. Uçar Z., Akay A. E., Bilici E. Towards green smart cities: Importance of urban forestry and urban vegetation // International Archives of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences – ISPRS Archives. 2020. No. 44(4/W3). Р. 399–403. URL: https://doi:10.5194/isprs-archives-XLIV- 4-W3-2020-399-2020 Retrieved from www.scopus.com

10. Son T. H., Weedon Z., Yigitcanlar T., Sanchez T., Corchado J.M., Mehmood R. Algorithmic urban planning for smart and sustainable development: Systematic review of the literature // Sustainable Cities and Society, 94 – 2023. URL: https://doi.org/10.1016/j.scs.2023.104562

11. Herdiansyah H. Smart city based on community empowerment, social capital, and public trust in urban areas // Global Journal of Environmental Science and Management. 2023. No. 9(1). P. 113–128. URL: https://doi:10.22034/gjesm.2023.01.09

12. Гатина Л.И. Урбанизация в постсоветское время: феномен Иннополиса // Управление устойчивым развитием. – 2020. – № 2(27). – С. 55–60.

13. Wu M., Yan B., Huang Y., Sarker M.N.I. Big data-driven urban management: Potential for urban sustainability // Land. 2022. No. 11(5). URL: https://doi:10.3390/land11050680

14. Talib M.N.A., Hashmi S.H., Aamir M., Khan M.A. Testing non-linear effect of urbanization on environmental degradation: Cross-country evidence // Frontiers in Environmental Science. 2022. No. 10. URL: https://doi:10.3389/fenvs.2022.971394

15. Jiang C., Li J., Liu J. Does urbanization affect the gap between urban and rural areas? Evidence from China // Socio-Economic Planning Sciences. 2022. No. 82. URL: https://doi:10.1016/j.seps.2022.101271

16. Roy N.C., Thangaraj V. Dynamic interaction of urban development and rural–urban migration: An application of integrated urban metabolism analysis tool (IUMAT) for sustainable city planning // Digital Policy, Regulation and Governance. 2020. No. 24(2). P. 118–140. URL: https://doi:10.1108/DPRG-06-2020-0085

17. Talukder B., vanLoon G.W., Hipel K.W. Planetary health & COVID-19: A multi-perspective investigation // One Health. 2022. No. 15. URL: https://doi:10.1016/j.onehlt.2022.100416

18. United Nations. Policy brief: COVID-19 in an urban world. 2020. URL: https://www.un.org/en/coronavirus/covid-19-urban-world

19. Boston Consulting Group, 2020. NY COVID-19 Preliminary Economic Impact Assessment. New York, NY: New York State, 2020. P. 38.

20. Newcombe D. COVID-19 Triggers $23-$33 Million Budget Shortfall at London City Hall. 2020. URL: https://london.ctvnews.ca/covid-19-triggers-23-33-million-budget-shortfall-at-london-city-hall-1.4907086?cache=%3Fot%3DAjaxLayout.

21. Рейтинг стран мира по уровню урбанизации. URL: https://gtmarket.ru/ratings/urbanization-index

22. Кошербаева А. Анализ развития городов Казахстана в свете управляемой урбанизации // Экономика и статистика. – 2018. – № 4. – С. 134–140.

23. Allam Z., Jones D.S. Pandemic stricken cities on lockdown. Where are our planning and design professionals [now, then and into the future]? // Land Use Policy. 2020. Volume 97. P. 104–805. URL: https:doi:10.1016/j.landusepol.2020.104805

24. Андрианов Л.П. и др. Состояние, проблемы и перспективы развития современных социально- экономических процессов: монография. – Петрозаводск: МЦНП «Новая наука», 2022. – C. 5–75.