Қазақстан Республикасындағы мүгедектігі бар адамдарды жұмыспен қамтудың ерекшеліктері

Бұл мақалада авторлар Қазақстан Республикасында мүгедектігі бар адамдарды жұмыспен қамту мәселесін зерттейді. Шетелдік тәжірибе көрсеткендей, дамыған елдерде Үкімет инклюзивті қоғамды дамытуға бағытталған түрлі мемлекеттік бағдарламаларды әзірлеуде. Осы органдардың қызметі мүгедек адамдарды тиімді жұмысқа орналастыруға жәрдемдесетін шараларды іске асыруда көрінеді. Зерттеу нәтижелері көрсеткендей, коммерциялық емес сектор мүгедектерді еңбек нарығына бейімдеуде де маңызды рөл атқарады. Мақалада Қазақстан Республикасында мүгедектігі бар адамдардың соңғы 5 жылдағы еңбек нарығының жай-күйіне талдау жасалған. Авторлар Қазақстан өңірлері бөлінісінде мүгедектігі бар адамдар санының құрылымын, сондай-ақ өңірлер бөлінісінде дағдарыстық және шұғыл мәртебелерді көрсетті. Қазақстан Республикасында мүгедектігі бар адамдардың әлеуметтік саламаттылығы деңгейінің параметрлері келтірілді. Зерттеу салалар бойынша мүгедектігі бар жұмыспен қамтылғандардың құрылымын, сондай-ақ мүгедектерді жұмысқа орналастыру процесіне теріс әсер ететін факторларды айқындады. Мүгедектерді жұмысқа орналастыруды мемлекеттік қолдау көптеген факторларға, соның ішінде белгілі бір елдің әлеуметтік-мәдени, экономикалық және заңнамалық ерекшеліктеріне байланысты. Мүгедектігі бар адамдарды мемлекеттік қолдаудың негізгі қағидаттарына мыналар жатады: тең мүмкіндіктер қағидаты, жеке көзқарас қағидаты, инклюзия, серіктестік және консультация қағидаты және басқалар. Авторлар Швецияның және басқа да дамыған елдердің мемлекеттік әлеуметтік саясатының мысалын біздің еліміз үшін әлеуметтік саясаттың дамуының мысалы ретінде ұсынды. Сонымен қатар мақалада мүгедектігі бар адамдар үшін жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің мемлекеттік шаралары ұсынылған.

1. Закон РК «О социальной защите лиц с ограниченными возможностями» от 16 апреля 2005 года № 39. – 2006. URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/Z050000039_

2. Смолина Н.С. Современные подходы в описании и решении проблем инвалидности // XIX Международная конференция «Культура, личность, общество в современном мире: методология, опыт эмпирического исследования» / Сборник материалов конференции. – 2016. – № 1. – С. 2226–2235. URL: http://hdl.handle.net/10995/81626

3. Арбуз А.В. Новые подходы к трудоустройству лиц с ограниченными возможностями здоровья // Вестник Омского университета. Серия «Экономика». – 2019. – Т. 17. – № 1. – С. 109–116. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/novye-podhody-k-trudoustroystvu-lits-s-ogranichennymi-vozmozhnostyami-zdorovya

4. Горина Т.И., Кефели В.Б. Проблемы трудоустройства инвалидов: региональный аспект // Вестник института социологии. – 2016. – № 3(18). – С. 98–111.

5. Наберушкина Э.К. Обзор социальных проблем инвалидности в контексте занятости, социальной политики и социальных дистанций // Журнал исследований социальной политики. – 2021. – № 15 (2). – С. 333–340. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/obzor-sotsialnyh-problem-invalidnosti-v-kontekste-zanyatosti-sotsialnoy-politiki-i-sotsialnyh-distantsiy/viewer

6. Poltavskaya M.B., Vasilyeva E.N. Social entrepreneurship as a resource of employment of people with disability // Logos et Рraxis. 2018. Vol. 17. No. 4. P. 324–339.

7. Cleary J., Doody O. Professional carers’ experiences of caring for individuals with intellectual disability and dementia: A review of the literature // Journal of Intellectual Disabilities. 2017. Vol. 21(1). P. 68–86. URL: https://doi.org/10.1177/1744629516638245

8. Schur L., Kruse D., Blanck P. Corporate culture and the employment of persons with disabilities // Behavioral Sciences and the low. 2005. Vol. 3, Issue 1. P. 3–20. URL: https://doi.org/10.1002/bsl.624

9. Hutchinson C., Lay K., Alexander J., Ratcliffe J. Perspectives on people with intellectual disabilities as business owners // Journal of Vocational Rehabilitation. 2022. Vol. 56. Issue 2. P. 149–163. URL: https://researchnow.flinders.edu.au/en/publications/perspectives-on-people-with-intellectual-disabilities-as-business

10. William A. Erickson, Sarah von Schrader. The Employment Environment: Employer Perspectives, Policies, and Practices Regarding the Employment of Persons With Disabilities // Sage Journal. 2014. Vol. 57. Issue 4. URL: https://doi.org/10.1177/0034355213509841

11. Аймагамбетов Е.Б., Алимбаев А.А., Притворова Т.П. и др. Развитие системы социальной защиты лиц с ограниченными возможностями: обеспечение доступности зданий, инклюзивное образование, профессиональная реабилитация, специальные услуги на дому. Монография. – Караганда: Типография КЭУ Казпотребсоюза, 2012. – 382 с.

12. Таспенова Г.А., Саткалиева Т.С. Проблемы трудоустройства лиц с ограниченными возможностями здоровья в Казахстане // Национальная ассоциация ученых (НАУ). – 2016. – № 5(21). – С. 61–65.

13. Сокира Т.С., Мынбаева З.Т. Актуальные проблемы занятости лиц с инвалидностью в Республике Казахстан // Central Asian Economic Review. – 2020. – № 5(134). – С. 32–45

14. Притворова Т.П., Атабаева А.К., Петренко Е.С. Неполные семьи с ограниченными возможностями как объект структурного моделирования // Экономика: стратегия и практика. – 2021. – Т. 16. – № 4. – С. 143–159. URL: https://doi.org/10.51176/1997-9967-2021-4-143-159

15. Конвенция ООН о правах инвалидов. URL: https://www.un.org/ru/documents/decl_conv/conventions/disability.shtml

16. Официальный сайт Министерства труда и социальной защиты населения Республики Казахстан. URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/enbek?lang=ru

17. New law to force Israeli gov’t offices to employ people with disabilities. URL: https://www.jpost.com/business-and-innovation/all-news/article-746175

18. Measures to support workers with disabilities. URL: https://www.euroblind.org/convention/article-27/sweden#2

19. Shahidi F.V., Jetha A., Kristman V., Smith P.M., Gignac M. The Employment Quality of Persons with Disabilities: Findings from a National Survey // Journal of Occupational Rehabilitation. URL: https://doi.org/10.1007/s10926-023-10113-7 (accessed: 14.09.2023)

20. Официальный сайт Центра трудовой мобильности акимата города Астана. URL: https://czn.kz/ru/