Жеке қосалқы шаруашылықтардағы сүтті өңдеу және өткізу бойынша инновациялық кооперативтерді құру модельдері

Мақаланың мақсаты – сүт өндіруші жеке қосалқы шаруашылықтардағы кооперациялық байланыс негізінде құрылатын инновациялық «сүт өңдеу-сату кооперативін» құрудың үлгілерін зерттеу, ұсыныс беру. Ел ішінде сүт өңдеу және сату бойынша сүт өндіруші жеке қосалқы шаруашылықтардағы сүт өңдеу кооперативтерін құру – олардың үлкен әлеуетін пайдалану мен сүт өнімдеріне деген тәуелділікті қысқартудан тұрады. Еліміздің сүт шаруашылығындағы жеке қосалқы шаруашылықтардың кооперациясы негізінде сүт өңдеу кооперативтерін құрудың үлгілері мен нұсқалары ұсынылды: 1) Жеке қосалқы шаруашылықтар арасында кооперациялық байланыс негізінде «инновациялық сүт өңдеу-сату кооперативін» құру; 2) Түркістан облысының жеке қосалқы шаруашылықтарымен жасалған кооперативтік келісім негізінде сүт өңдейтін инновациялық «FoodMaster-Shimkent» ЖШС компаниясының қызметі қаралды; 3) Кооперация үрдісі негізінде аудандағы елді мекендерде тауарлы-сүт фермасы бар сүт өндіру кооперативтерін құру ұсынылды. Себебі, сүт өңдеу және өткізу кооперативтері өздері мүше болған жеке қосалқы шаруашылықтардың сүтін жинау, өңдеу, сатумен қатар жер телімдерін өңдеу, жем-шөп дайындау, асыл тұқымды жас малдарды қамтамасыз ету, өндірістік-техникалық қызмет көрсету міндеттерін өз мойнына алады. Жеке қосалқы шаруашылықтар құрудың негізіне айналған «Сүт өндіруші кооперативтер» арқылы мемлекеттік қолдау (субсидиялар, салықтар мен несиелер бойынша жеңілдіктер) жеке қосалқы шаруашылықтарды сүт өндіруші және сүт өңдеуші кооперативтер көмегімен жүзеге асырады.

1. Ускенов M.K. Специализация и кооперация сельскохозяйственного производства. Монография. – Шымкент: Изд. «Нұрлы бейне», 2014. – 152 с.

2. Түркістан облысындағы ауыл, орман және балық шаруашылығы, 2017–2021 жж. // Түркістан. Статистикалық жинақ. – 2022. – 140 б. URL: http://stat.gov.kz

3. Туган-Барановский М.И. Социальные основы кооперации. / МГУ им. М.В. Ломоносова, Экономический факультет. – М.: Экономика, 1989. – 496 с.

4. Чаянов А.В. Основные идеи и формы организации сельскохозяйственной кооперации / АН СССР, Ин-т экономики. – М.: Наука, 1991. – 454 с.

5. Муталиева А., Дырка С., Сейтова В., Махатова А., Ускенов М. Analysis and forecast of milk production development in Kazakhstan // Қазақстан республикасы ұлттық ғылым академиясы Абай атындағы ҚҰПУ Хабаршысы. – 2022. – № 5(399). – С. 322–231.

6. «Жеке қосалқы шаруашылық туралы» Қазақстан Республикасы заңының жобасы туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 31 желтоқсандағы № 985 қаулысы.

7. «ФудМастер-Шымкент» ЖШС статистикалық мәліметтері. 2017–2021 жж. – Шымкент, 2022.

8. Патрик Э., Яшин В. Инновационная деятельность в Германии // Проблемы теории и практики управления. – 2009. – № 1. – С. 78–85.

9. Hadhri W., Arvanitis R., M’Henni H. Determinants of innovation activities in small and open economies: the Lebanese business sector // Journal of Innovation Economics & Management. 2019, no. 3(21), рp. 77–107.

10. Ускенов М.Қ., Есболова А.Е, Муталиева А.А. Сүт шаруашылықтарын инновациялық-кооперация негізінде дамыту / М. Әуезов атындағы ОҚУ, Шымкент. «Әуезов оқулары-19: Тәуелсіз Қазақстанға – 30 жыл» атты Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның еңбектері. – 2021. – Том 4. – 347–349 б.

11. Беликова И.П. Развитие инновационного предпринимательства в России на основе использования зарубежного опыта // Экономика и предпринимательство. – 2016. – № 11–2(72–2). – С. 381–385.

12. Myrzaliyev B., Mustafayeva B., Shinet G., Kaltayeva S., Mutaliyeva A.A. Features of Strategic Planning in Agricultural Production in Kazkhstan // Reviews in Agricultural Science. 2023. Vol 11. P. 1–19. (Scopus)

13. Uskenov M.K., Aidarova A.B., Esbolova A.E. Formation and development of innovative organizational forms of integration in poultry farming // Statistics, accounting and auditing. 2018, no. 4(71), рр. 172–176. URL: http://sua.aesa.kz/, http://www.aesa.kz/

14. Ускенов М.Қ., Есболова А.Е, Муталиева А.А. Сүт шаруашылықтарын инновациялық-кооперация негізінде дамыту // Труды Международной научно-практической конференции «Ауэзовские чтения – 19: 30 лет независимости Казахстана». – Шымкент: ЮКУ им. М. Ауэзова, 2021.

15. Қазақстан Республикасында агроөнеркәсіптік кешенді дамыту жөніндегі 2013–2020 жылдарға арналған «Агробизнес–2020» бағдарламасы. – Астана, 2013. – 100 б.