Экономикалық ландшафттарды бағалау: қала рейтингі (2010–2022 жж.)

Қалаларды бағалау – қаланың даму динамикасын түсіну, жақсарту бағыттарын анықтау және тұрғындардың өмір сүру сапасын жақсарту бойынша мақсатты саясатты қалыптастыру үшін өте маңызды. Бұл зерттеу Қазақстанның мегаполистерін қаржылық-экономикалық жай-күй, бизнестің дамуы және өмір сүру деңгейі бойынша топтастырылған тоғыз көрсеткіш бойынша бағалауға бағытталған. Салыстырмалы талдау және саралау әдістерін қолдана отырып, зерттеу бюджеттік қаражатты, халықтың динамикасын, өнеркәсіптік өсуді және стратегиялық инвестициялардың қала құрылысына әсерін бағалайды. Қазіргі экономикалық және демографиялық тенденцияларға сүйене отырып, зерттеу қалалардың экономикалық өсудің қозғаушы күші ретіндегі рөлін зерттейді және әлеуметтік және экономикалық теңсіздіктерді жоюдың маңыздылығын көрсетеді. Әдебиеттерге шолу жасай отырып, зерттеу урбанизация және экономикалық даму туралы кеңірек дискурстағы нәтижелерді контексттейді, бұл аймақтық айырмашылықтарды жою үшін егжей-тегжейлі стратегиялардың қажеттілігін көрсетеді. Әдістемелік тұрғыдан алғанда, 2010 жылдан 2022 жылға дейінгі сандық көрсеткіштерге негізделген рейтингтік жүйе жұмыс істейді, жылу картасының визуализациясы әртүрлі көрсеткіштер бойынша қала рейтингтерін көрсету үшін қолданылады. Негізгі экономикалық көрсеткіштер бойынша жинақталған деректерді пайдалана отырып, қалалар үш санатқа жіктелді: жоғары дәрежелі, орта дәрежелі және төмен дәрежелі. Зерттеу Қазақстанның қала құрылысын тереңірек түсінуге ықпал етеді және оның мегаполистерінің тұрақты және инклюзивті өсуіне ықпал етуге бағытталған саясатты тұжырымдау үшін ақпарат береді. Қала рейтингін талдау Қазақстан қалаларындағы әртүрлі экономикалық ландшафтты көрсетеді. Жоғары рейтингке ие қалалар кедейліктің төмен деңгейімен, жоғары орташа жалақымен және белсенді бөлшек саудамен жоғары экономикалық көрсеткіштерді көрсетеді, бұл бизнестің жарқын болашағын меңзейді. Орташа рейтингке ие қалалар әртүрлі көрсеткіштерді көрсетеді, ал төмен рейтингке ие қалалар кедейліктің жоғарылауы, жалақының төмендеуі және сауданың төмендеуі сияқты экономикалық қиындықтарға тап болады.

1. Ihlanfeldt K.R. The importance of the central city to the regional and national economy: a review of the arguments and empirical evidence // Cityscape. 1995. P. 125–150.

2. Beall J., Fox S. Cities and development. Routledge, 2009.

3. Frick S.A., Rodríguez-Pose A. Big or small cities? On city size and economic growth // Growth and change. 2018. Vol. 49. No. 1. P. 4–32.

4. Anthopoulos L., Fitsilis P. Using Classification and Roadmapping techniques for Smart City viability’s realization School of Business and Economics, Technological Education Institute (TEI) of Thessaly. Larissa, Greece. URL: http://www.ejeg.com/

5. Huriot J.M., Bourdeau-Lepage L. Megacities vs global cities: development and Institutions // 46th Congress of the European Regional Science Association “Enlargement, Southern Europe and the Mediterranean”. Volos, Greece. August 30th – September 3rd, 2006.

6. Crisp R., Waite D., Green A., Hughes C., Lupton R., MacKinnon D., Pike A. ‘Beyond GDP’in cities: Assessing alternative approaches to urban economic development // Urban Studies. 2024. Vol. 61. No. 7. P. 1209–1229. URL: https://doi.org/10.1177/00420980231187884

7. Nijman J., Wei Y.D. Urban inequalities in the 21st century economy // Applied geography. 2020. Vol. 117. P. 102188. URL: https://doi.org/10.1016/j.apgeog.2020.102188

8. Manduca R.A. The contribution of national income inequality to regional economic divergence // Social Forces. 2019. Vol. 98. No. 2. P. 622–648.

9. Karahasan B.C., Bilgel F. Economic geography and human capital accumulation in Turkey: evidence from micro-data // Regional Studies. 2021. Vol. 55. No. 7. P. 1252–1264. URL: https://doi.org/10.1080/00343404.2021.1879379

10. Li Z. et al. Relationship between urban construction land expansion and population/economic growth in Liaoning Province, China // Land Use Policy. 2020. Vol. 99. P. 105022.

11. Dehghani A., Alidadi M., Sharifi A. Compact development policy and urban resilience: a critical review // Sustainability. 2022. Vol. 14. No. 19. P. 11798. URL: https://doi.org/10.3390/su141911798

12. Khan A.U., Saboor A., Ali I., Malik W.S., Mahmood K. Urbanization of multidimensional poverty: empirical evidences from Pakistan // Quality & quantity. 2016. Vol. 50. No. 1. P. 439–469. URL: https://doi.org/10.1007/s11135-014-0157-x

13. Sun L., Chen J., Li Q., Huang D. Dramatic uneven urbanization of large cities throughout the world in recent decades // Nature communications. 2020. Vol. 11. No. 1. P. 5366. URL: https://doi.org/10.1038/s41467-020-19158-1

14. Fan S., Zhang L., Zhang X. Growth and poverty in rural China: The role of public investments. 2000. Vol. 581. Р. 39487.

15. Dahiya B. Cities in Asia, 2012: Demographics, economics, poverty, environment and governance // Cities. 2012. Vol. 29. P. 44–61. URL: https://doi.org/10.1016/j.cities.2012.06.013

16. Liu Y., Liu J., Zhou Y. Spatio-temporal patterns of rural poverty in China and targeted poverty alleviation strategies // Journal of rural studies. 2017. Vol. 52. P. 66–75.

17. Turok I., McGranahan G. Urbanization and economic growth: the arguments and evidence for Africa and Asia // Environment and urbanization. 2013. Vol. 25. No. 2. P. 465–482. URL: https://doi.org/10.1177/0956247813490908

18. Mahadea D., Zogli L.K.J. Constraints to growth in informal sector activities and formalisation: A case study of Ghanaian slums // The Southern African Journal of Entrepreneurship and Small Business Management. 2018. Vol. 10. No. 1. P. 1–9. URL: https://hdl.handle.net/10520/EJC-1351835c02

19. Chernick H., Copeland D., Reschovsky A. The fiscal effects of the COVID-19 pandemic on cities: An initial assessment // National Tax Journal. 2020. Vol. 73. No. 3. P. 699–732.

20. Mukhametzhan S.O., Junusbekova G.A., Daueshov M.Y. An econometric model for assessing the asymmetry of urban development as a factor of regional economic growth: the case of Kazakhstan // Industrial Engineering & Management Systems. 2020. Vol. 19. No. 2. P. 460–475.

21. Shakibayev M., Balginova K., Aimurzinov M., Baimukhamedova A. Impact of Economic and Social Factors on Urban Development: A Comprehensive Analysis of Cities in Kazakhstan // Eurasian Journal of Economic and Business Studies. 2024. Vol. 68. No. 1. P. 77–89. URL: https://doi.org/10.47703/ejebs.v68i1.354

22. Bagayeva N.U., Arystanova A.K., Musakhanova A. The Influence of TNC Investment Activity on the Economic Growth of Countries with Emerging Economy // Economics: the strategy and practice. 2022. Vol. 17. No. 1. P. 171–184. URL: https://doi.org/10.51176/1997-9967-2022-1-171-184

23. Bureau of National Statistics. 2022. URL: http://www.stat.gov.kz