Солтүстік Қазақстан облысының ауылдық аймақтарындағы депопуляция: әлеуметтік, экономикалық проблемалар және реттеу тетіктері

Қазақстанның және Солтүстік Қазақстан облысының (СҚО) ауылдық аймақтарындағы депопуляциялық құбылыстың себептерін анықтап, оның параметрлерін көрсеткен зерттеулер өте аз. Зерттеудің мақсаты – СҚО-ның ауылдық аймақтарындағы депопуляциялық құбылыстың орын алу себептерін зерттеп, әлеуметтік, экономикалық садарын анықтау, реттеу тетіктерін ұсыну. СҚО-ның ауылдық аймақтарындағы депопуляциялық үрдістің себептерін анықтап, реттеу тетіктерін ұсыну мақсатында эмпирикалық, гипотезалық, ғылыми абстракциялық, динамикалық талдау, синтездеу, салыстырмалы талдау, жүйелік көзқарас әдістері қолданылды. Мақалада Қазақстан халқының табиғи өсімінің (кему) коэффициентіне терең талдау жасалды. СҚО-ның ауылдық аймақтарындағы халықты жас ерекшеліктері бойынша топтарға бөлу арқылы, қай жастағы адамдардың азайғаны анықталды және олардың нені қалайтыны бойынша гипотеза жасалды. Қазақстан Үкіметі ауылдық аймақтарды дамыту мақсатында және Солтүстік аймақтағы халық санын арттыру мақсатында түрлі бағдарламалар әзірледі және ол қазір де жалғасуда. Дегенмен, СҚО халқының табиғи өсім (кему) коэффициенті теріс мәнге ие. Зерттеу нәтижесі бұл облыстың ауылдық аймақтарындағы қартаю көрсеткішінің қарқынды екенін көрсетті. Үкімет облыс аймақтарының мамандану жағдайын, еңбек әлеуетін, территориялық ерекшелігін, халықтың жас ерекшеліктерін ескере отырып, қолдау шараларын қажет ететін топтарды, нысаналы аймақтарды анықтауы тиіс.

1. Cañal–Fernández V. The role of infrastructures in rural depopulation. An econometric analysis // Economía Agraria y Recursos Naturales. 2022. Vol. 22. Р. 31–52. URL: https://doi.org/10.7201/earn.2022.02.02

2. Taking action to tackle rural depopulation // Rural Pact Support Office. Brussels, Belgium. 2023. URL: https://rural-vision.europa.eu/document/-download/20bed65d-bfdf-4be2-9293-4989904e0512_en?filename=-policy-labrural-depopulation-report-230907%20%281%29.pdf

3. Commission on Population and Development, fifty-seventh session. 2024. URL: https://www.un.org/development/desa/-pd/events/CPD57

4. Рүстемов Р. Демографиялық ерекшеліктерді ескере отырып еліміздің ауылдық аймақтарын дамыту // Егемен Қазақстан. 2024. URL: https://egemen.kz/article/357535-maqsat-%E2%80%93-auyldy-tuletu

5. Қазақстан Республикасы стратегиялық жоспарлау және реформалар жөніндегі агенттігінің ұлттық статистика бюросы. URL: https://www.stat.gov.kz/ (өтініш берілген күн: 05.05.2024).

6. Martín F.M. Understanding depopulation in rural areas. Workshop 2: Addressing the challenge of depopulation in rural areas. Sarajevo, 2023. URL: https://innovative-sustainable-economy.interreg-euro-med.eu/wpcontent/-uploads/sites/2/fernando-merida-martin.pdf

7. Cance A. The Decline of the Rural Population in New England // Publications of the American Statistical Association. 1912, no. 3(97), рр. 96–101. URL: https://dx.doi.org/10.2307/2965054

8. Cawley M. Desertification: Measuring Population Decline in Rural Ireland // Journal of Rural Studies. 1994, no. 10(4), рр. 395–407. URL: https://dx.doi.org/10.1016/0743-0167(94)90049-3

9. Goetz S., Debertin D. Rural Population Decline in the 1980s: Impacts of Farm Structure and Federal Farm Programs // American Journal of Agricultural Economics. 1996, no. 78(3), рр. 517–529. URL: https://dx.doi.org/10.2307/1243270

10. Huang T., Orazem P., Wohlgemuth D. Rural Population Growth, 1950– 1990: The Roles of Human Capital, Industry Structure and Government Policy // American Journal of Agricultural Economics. 2002, no. 84(3), рр. 615–627. URL: https://dx.doi.org/10.1111/1467-8276.0032.

11. Dijkstra L., Poelman H. Remote rural regions: How proximity to a city influences the performance of rural regions. Brussels: Regional Focus, 2008.

12. Rupasingha A., Liu Y., Partridge M. Rural bound:determinants of metro to non-metromigration in the united states // American Journal of Agricultural Economics. 2015, no. 97(3), рр. 680–700. URL: https://doi.org/10.1093/ajae/aau113.

13. San Juan C., Sunyer C. Rural Depopulation and Income Convergence. Economía Agraria y Recursos Naturales. 2019, no. 19(2), рр. 29–48. URL: https://doi.org/10.7201/earn.2019.02.02

14. Melo P.C., Rego C., Anciães P.R., Guiomar N., Muñoz J. Rojas Does road accessibility to cities support rural population growth? Evidence for Portugal between 1991 and 2011 // Journal of Regional Science. 2021, no. 62(2), рр. 443–470. URL: https://dx.doi.org/10.1111/jors.12569

15. UN DESA. Leaving no one behind in an aging world. World Social report. 2023. URL: https://www.un.org/development/desa/dspd/wp-content/uploads/sites/22/2023/01/2023wsr-chapter1-.pdf.

16. Papadopoulos A.G., Baltas P. Rural Depopulation in Greece: Trends, Processes, and Interpretations. Geographies. 2024, no. 4, рр. 1–20. URL: https://doi.org/10.3390/geographies4010001

17. Zhang T., Cai X.Y., Shi X.H., Zhu W., Shan S.N. The Effect of Family Fertility Support Policies on Fertility, Their Contribution, and Policy Pathways to Fertility Improvement in OECD Countries // International Journal of Environmental Research and Public Health. 2023. Vol. 20. Р. 4790. https://doi.org/10.3390/ijerph20064790.