Қазақстандағы айналмалы экономиканың принциптерінің дамуына әсер ететін мәселелер мен факторлар

Соңғы онжылдықтарда көптеген елдер планетаның экожүйесін бір уақытта сақтауға және экономикалық өсуді қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін тиімді басқарудың жаңа тұжырымдамаларын қалыптастыр уға кірісті, нәтижесінде айналмалы экономика (circular economy) моделі жасалды. Айналмалы модельге көшу стратегиялары Еуропалық Одақта, Қытайда, Жапонияда, Оңтүстік Кореяда мемлекеттік деңгейде қабылданды. Зерттеудің мақсаты айналмалы экономика қағидаттарының дамуына әсер ететін проблемалар мен факторларды ескере отырып, агроөнеркәсіптік кешеннің тиімділік деңгейін арттыру мақсатында айналмалы бизнес-модельдің тетігін қалыптастыру болып табылады. Кешенді экологиялық-экономикалық критерийлер бойынша кәсіпорынның бизнес-моделін трансформациялаудың неғұрлым орынды әдісін анықтау және кәсіпорынның айналмалы моделін дамытудың кешенді тетігін қалыптастыру тез арада шешуді талап ететін маңызды ғылыми-практикалық міндет болып табылады. Жүргізілген зерттеудің құндылығы болып ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының айналмалы модельге көшу тетіктерін әзірлеу және оның құндылық ағындарын ескере отырып, қозғалыстың бүкіл тізбегі шеңберінде оңтайлы айналмалы модельді қалыптастыру болып табылады. Жұмыс нәтижелерінің практикалық маңыздылығы болып айналмалы экономика қағидаттарын ескере отырып, Қазақстандағы тұйық циклді экономиканы дамыту жөніндегі өңірлік бағдарламалар мен жобаларды әзірлеутін республикалық және өңірлік билік органдары, сондай-ақ тұрақты даму мәселелері мен өндіріс қалдықтарын басқару проблемаларымен айналысатын агроөнеркәсіптік кәсіпорындар мен компаниялар саналады.

1. Islam M.T., Iyer-Raniga U., Ali A. Circular Business Model Frameworks: A Review. Highlights of Sustainability. 2024, no. 3(2), pp. 129–162. URL: https://doi.org/10.54175/hsustain3020010

2. Centoamore P., Pinto L.F.R. Remanufacturing Assessment of Machine Tools under a Circular Economy Perspective: A Resource Conservation Initiative // Sustainability. 2024, no.16, p. 3109. URL: https://doi.org/10.3390/su16083109

3. Kirchherr J., Reike D., Hekkert M. Conceptualizing the circular economy: An analysis of 114 definitions // Resources, Conservation and Recycling. 2017, no. 14, рр. 221–232. URL: https://doi.org/10.1016/j.resconrec.2017.09.005

4. Madaan G., Singh A., Mittal A., Shahare P. Reduce, reuse, recycle: circular economic principles, sustainability and entrepreneurship in developing ecosystems // Journal of Small Business and Enterprise Development. 2024, no. 31(6/7). URL: https://doi.org/10.1108/JSBED-01-2023-0009

5. Reike D., Vermeulen W., Witjes S. Conceptualization of Circular Economy 3.0: Synthesizing the 10R Hierarchy of Value Retention Options // Towards a Circular Economy. 2022, pp. 47–69. URL: https://doi.org/10.1007/978-3-030-94293-9_3

6. Kirchherr J., Yang N., Schulze-Spüntrup F. Conceptualizing the Circular Economy: An analysis of 221 definitions // Resources Conservation and Recycling. 2023, vol. 194. URL: https://doi.org/10.1016/j.resconrec.2023.107001

7. Bocken N., Pauw I., Bakker C., Grinten B. Product design and business model strategies for a circular economy // Journal of Industrial and Production Engineering. 2016, no. 33(5), pp. 308–320. URL: https://doi.org/10.1080/21681015.2016.1172124

8. Jabbour C., Jabbour A., Sarkis J., Filho G. Unlocking the circular economy through new business models based on large-scale data: An integrative framework and research agenda // Technological Forecasting and Social Change. 2019, no. 144, рр. 546–552. URL: https://doi.org/10.1016/j.techfore.2017.09.010

9. Haeggblom J., Budde I. Circular Design as a Key Driver for Sustainability in Fashion and Textiles // Springer Publishing.Sustainable Textile and Fashion Value Chains. 2020, pp 35–45. URL: https://doi.org/10.1007/978-3-030-22018-1_3

10. Mitchell P., James K. Economic growth potential of more circular economies // Banbury: Waste and Resources Action Programme. 2015, pp. 1–27. URL: https://doi.org/10.13140/RG.2.1.3516.8725

11. Feola G. Trampas de la Economía Circular // Revista Kawsaypacha Sociedad y Medio Ambiente. 2024. URL: https://doi.org/10.18800/kawsaypacha.202401.A005

12. Groenewald E., Jaramillo M., Garg A., Pipalia K. Circular Economy Strategies in Supply Chain Management: Towards Zero Waste. Power System Technology. 2024, no. 48(1), pp. 460–480. URL: https://doi.org/10.52783/pst.291

13. Возможности для внедрения циркулярной экономики в Алматы. Метаболический анализ с целью выработки видения ресурсоэффективного и низкоуглеродного развития города в будущем. 2019. URL: https://shiftingparadigms.nl/wp-content/uploads/2019/07/Report-Circular-Economy-Almaty-Web-Spread-RUS.pdf (дата обращения: 21.02.2024)

14. Reike D., Vermeulen W.J.V., Witjes S. The circular economy: New or Refurbished as CE 3.0? – Exploring Controversies in the Conceptualization 15 of the Circular Economy through a Focus on History and Resource Value Retention Options // Resources, Conservation and Recycling. 2017, no. 135, рр. 246–264. URL: https://doi.org/10.1016/j.resconrec.2017.08.027.

15. «Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін дамытудың 2021–2030 жылдарға арналған тұжырымдамасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 30 желтоқ сандағы № 960 қаулысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 28 наурыздағы № 268 қаулысы (өтініш берілген күн: 18.02.2024)

16. Оразбеков Е. Биоразлагаемые отходы в Республике Казахстан. Оценка нормативно-правовой базы и инфраструктуры для управления бытовыми отходами // SWITCH-Азия. Ноябрь 2022. URL: https://www.switch-asia.eu/site/assets/files/3607/biodegradable_waste_kazakhstan_ru-1.pdf (дата обращения: 11.12.2023).

17. Corona B., Shen L., Reike D., Rosales J., Carreón E. Worrell Towards sustainable development through the circular economy - a review and critical assessment on current circularity metrics Resour // Conserv. Recycl. 2019, р. 151. URL: https://doi.org/10.1016/j.resconrec.2019.104498

18. Borrero J.D., Yousafzai S. Circular entrepreneurial ecosystems: a Quintuple Helix Model approach. // Management Decision. 2024, vol. 62, no. 13, pp. 141–177. URL: https://doi.org/10.1108/MD-08-2023-1361

19. Simoens M. Unpacking pathways to a circular economy: A study of packaging innovations in Germany // Sustainable Production and Consumption. 2024, no. 47(1). URL: https://doi.org/10.1016/j.spc.2024.04.008

20. Geng Y., Fu J., Joseph S., Xue B. Towards a National Circular Economy Indicator System in China // An Evaluation and Critical Analysis. Journal of Cleaner Production. 2012, no. 23, рр. 216–224. URL: https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2011.07.005

21. Vinante C., Sacco P., Orzes G., Borgianni Y. Circular economy metrics: literature review and companylevel classification framework J. Clean. Prod. 2021. Vol. 288. URL: https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2020.125090

22. Moraga G. Circular economy indicators: what do they measure? // Resources conservation and recycling. 2019, no. 146, pp. 452–461. URL: http://dx.doi.org/10.1016/j.resconrec.2019.03.045 (accessed: 12.11.2023)

23. Shebanin V., Shebanina O., Kormyshkin Y., Kliuchnyk A., Umanska V., Reshetilov G. Quality of local economic and regional development // The European Union cohesion policy international journal for quality research. 2022, no. 16(3), pp. 777–788. URL: https://doi.org/10.24874/ijqr16.03-08

24. Shebanina O., Kormyshkin I., Reshetilov G., Allakhverdiyeva I. Economics of renewable energy from agricultural enterprises in Ukraine // International Journal of Environmental Studi. 2023. URL: https://doi.org/10.1080/00207233.2023.2170578.

25. Reshetilov G. Implementation of environmental policy of Ukraine in the context of circular economy // Ukrainian Black Sea Region Agrarian Science. 2022, no. 26(3), pp. 87–96. URL: https://doi.org/10.56407/2313092X/2022-26(3)-8.