Қазақстандағы ауыл шаруашылығы кооперативтері: даму жағдайы, мәселелері және дамыту тетіктері

Әлем бойынша агроазық-түлік секторындағы проблемаларды реттеу, аштық пен дұрыс тамақтанбау мәселесін шешу, ауыл тұрғындарын жұмыспен қамту, жергілікті өзін-өзі басқаруды нығайтау және мемлекеттік-жекеменшік әріптестікке ықпал ету секілді бірқатар шаралардың нәтижелі болуында ауыл шаруашылығы кооперативтері (бұдан ары қарай – АШК) маңызды рөл атқарады. Мақаланың мақсаты – Қазақстандағы АШК-нің қазіргі даму жағдайына кешенді талдау жасау арқылы негізгі проблемаларын анықтау және реттеу тетіктерін ұсыну. Мақалада Республика өңірлеріндегі АШК-нің саны, мүшелерінің құрамы және олардың динамикалық өзгерістері, ондағы жұмыспен қамтылған қызметкерлер санына талдау жасалды. АШК-нің даму жағдайын сапалық тұрғыда зерделеу мақсатында ауыл тұрғындарының оған бірігу уәждемесі мен белсенділігін анықтауға негізделген сауалнама жүргізілді. Нәтижесінде АШК-нің дамуын тежейтін бірқатар проблемалар анықталды, олар: АШК-ін қолдау бағдарламалары аясында көрсетілген шарттардың жиі өзгеруі, АШК-і мүшелері арасындағы табысты бөлу кезіндегі мәселелер, өзара сенімсіздік, шаруа немесе фермер қожалықтарының, үй шаруашылықтарының АШК-не бірігуге ынтасының болмауы, аграрлық білім, кеңес беру қызметтеріне қолжетімділіктің болмауы, өнімді өткізу кезінде өңдеушілер мен шағын фермерлер арасындағы тиімді интеграцияның болмауы, кооператив басшылары мен мамандарының кәсіби даярлықтарының жеткіліксіздігі және т.б. Зерттеуді қорытындылай келе, елімізде мамандандырылған АШК-ін, оның ішінде: техникалық қамтамасыз ету, қайта өңдеу, маркетинг, жеткізу, қызмет көрсету секілді бағыттарын дамыту, АШК-ін сақтандыру және салық жеңілдіктерін жасау, кооператив басшылары мен мамандарының кәсіби деңгейін арттыру, шаруашылықтың басқа нысандарымен салыстырғанда АШК-не субсидиялау шарттары бойынша басымдылық беру қажет екендігі көрсетілді.

1. Liu Y., Garnevska E., Shadbolt N. Organizational structures of agriculture cooperatives in China: Evidencefrom the green vegetable sector // Journal of Co-operative Organization and Management. 2024. No. 12. Issue 2. Р. 1–13. URL: //https://doi.org/10.1016/j.jcom.2024.100246. (accessed: 20.11.2024)

2. Cooperatives: A key factor in eradicating hunger and fostering a sustainable future // FAO Regional Office for Latin America and the Caribbean. 2024. URL: //https://www.fao.org/americas/opinion/detail/cooperativas-un-factor-clave/en. (accessed: 21.11.2024)

3. The State of Food Security and Nutrition in the World. 2024. URL: //https://www.wfp.org/publications/state-food-security-and-nutrition-world-sofi-report (accessed: 25.11.2024)

4. UN General Assembly announces launch of the 2025 International Year of Cooperatives. Department of Economic and Social Affairs. 2024. URL: //https://www.un.org/en/desa/cooperatives-launch-2025-internationalyear (accessed: 26.11.2024)

5. Закон РК «О сельскохозяйственных кооперативах» от 29 октября 2015 года № 372-V ЗРК. – 2015. URL://https://adilet.zan.kz/rus/docs/Z1500000372 (дата обращения: 28.11.2024)

6. Концепция развития сельских территорий Республики Казахстан на 2023–2027 годы. Постановление Правительства Республики Казахстан от 28 марта 2023 года, № 270. – 2023. URL://https://adilet.zan.kz/rus/docs/P2300000270 (дата обращения: 29.11.2024)

7. Концепция развития агропромышленного комплекса Республики Казахстан на 2021–2030 годы. Постановление Правительства Республики Казахстан от 30 декабря 2021 года, № 960. – 2021. URL: // https://adilet.zan.kz/rus/docs/P2100000960 (дата обращения: 30.11.2024)

8. Комплексный план по развитию переработки сельскохозяйственной продукции на 2024–2028 годы. Постановление Правительства Республики Казахстан от 28 июня 2024 года, № 512. – 2021. URL: // https://adilet.zan.kz/rus/docs/P2400000512 (дата обращения: 30.11.2024)

9. Кабжалялова М., Калдаров С., Ахмедьярова А. Почему сельскохозяйственные кооперативы не распространены в Казахстане? АО «Halyk Finance», АО «Народный банк Казахстана». – 2024. URL: // https://halykfinance.kz/download/files/analytics/ac_agrico.pdf.

10. Lipatova N.N., Mamai O.V., Mamai I.N., Gazizyanova Y.Y., Galenko N.N. Agricultural cooperation as a factor in sustainable rural development // IOP Conference Series: Earth & Environmental Science. 2022. Vol. 745. P. 1–7.

11. Siregar A.P., O’Donoghue C., Whay B. Agricultural Co-operatives in Four Asian Countries: A Review of Institutional History. Reviews in Agricultural Science. 2024. URL: //https://doi.Org/10.7831/ras.12.0_24

12. Porter G., Phillips-Howard K. Comparing contracts: An evaluation of contract farming schemes in Africa // World Development. 1997. Vol. 25(2). P. 227–238.

13. ОECD-FAO Agricultural Outlook 2023–2032. Food and Agriculture Organization of the United Nations. 2023. URL: https://www.fao.org/3/-cc6361en/cc6361en.pdf.

14. Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросы. 2024. URL: //https://stat.gov.kz (өтініш берілген күн: 30.12.2024)

15. Женсхан Д., Әлипбеки О.Ә., Бодаухан К. Вопросы занятости и доходов сельских жителей Республики Казахстан: роль кооперации // Проблемы агрорынка. – 2023. – № 3. – С. 202–210. doi: 10.46666/2023-3.2708-9991.20.

16. Wati R., Tan F., Games D., Ridwan E. SMEs Strategies to Improve the Competitiveness of Dairy Products in West Sumatra Province // American Journal of Animal and Veterinary Sciences. Indonesia. 2023. URL: //https://doi.org/10.3844/ajavsp.2023.139.146 (дата обращения: 01.12.2024)

17. Официальный сайт АО «Социально-предпринимательская корпорация «KOKSHE». Проект «Ауыл аманаты». 2023. URL: //https://www.spkkokshe.kz/proekt-auyl-amanaty (дата обращения: 01.12.2024)

18. Департамент Бюро национальной статистики по Жамбылской области. 2022. URL: https://www.stat.gov.kz/region/-255577?lang=ru. (дата обращения: 01.12.2024)

19. Акимбекова Г.У., Баймуханов А.Б., Каскабаев У.Р. Объединение фермеров в сельхозкооперативы с целью эффективного использования земельных, водных и других ресурсов села // Проблемы агрорынка. – 2021. – № 4. – С. 185–199.