Қазақстандағы білім деңгейінің ерлер мен әйелдердің мансаптық мүмкіндіктеріне әсері

2012 жылдан 2022 жылға дейінгі жұмыс күшіне қатысу, жұмыспен қамту, өзін-өзі жұмыспен қамту және жалақының өсуіне қатысты еңбек нарығы үрдістерінің егжей-тегжейлі зерттеуі ұсынылған. Сипаттамалық статистика және регрессиялық талдау әдістерін қолдана отырып, келесі негізгі көрсеткіштер зерттелді: жалдамалы және өзін-өзі жұмыспен қамту деңгейі, гендерлік алшақтық, жүйелік үрдістер мен маңызды корреляцияларды анықтау үшін жұмыссыздық деңгейі. Нәтижесінде зерттеу жұмыс күші мен жалдамалы жұмыспен қамту тұрақты өсуді жалғастырып жатқанын көрсетеді, ал өзін-өзі жұмыспен қамту еңбек нарығының құрылымдық басымдықтарының өзгеруіне байланысты төмендеуде. Осы қорытындыға байланысты гендерлік теңсіздік айқын болып қалуда: әйелдер жұмыспен қамту мүмкіндіктерінің қалыпты жақсаруымен қатар жұмыс күшіне қатысудың салыстырмалы баяу өсуіне тап болуда. Регрессиялық талдау жыл және өзінөзі жұмыспен қамту айнымалылары жалақының өсуін анықтауға айтарлықтай әсер ететінін көрсетеді, ал жалдамалы жұмыспен қамту және гендерлік фактор аз маңызды. Жұмыссыздық деңгейі жалақының өзгеруімен оң корреляцияда болып шығады, бұл еңбек нарығының ауытқуы кезінде жалақының өзгеруінің тегістелуін көрсетуі мүмкін. Зерттеу сондай-ақ COVID-19 пандемиясы сияқты сыртқы факторлардың жұмыспен қамту құрылымдары мен гендерлік қатынастарға ықтимал әсерін көрсетеді. Бұл тұжырымдар гендерлік теңсіздікке қатысты саяси шаралардың, кәсіпкерлікті қолдаудың және еңбек нарығындағы мүмкіндіктерге тең қол жеткізуді қамтамасыз етудің қажеттілігін көрсетеді. Бұл зерттеу еңбек нарығы жағдайларының ұзақ мерзімді трансформациясы призмасы арқылы тұрақты және инклюзивті экономикалық даму үшін негізгі ұсыныстар береді.

1. Knight P.T., Yorke M. Employability and good learning in higher education // Teaching in Higher Education. 2003, vol. 8, no. 1, pp. 3–16.

2. Tomlinson M. ‘The degree is not enough’: students’ perceptions of the role of higher education credentials for graduate work and employability // British Journal of Sociology of Education. 2008, vol. 29, no. 1, pp. 49–61.

3. Cimatti B. Definition, development, assessment of soft skills and their role for the quality of organizations and enterprises // International Journal for Quality Research. 2016, vol. 10, no. 1, p. 97.

4. Suleman F. The employability skills of higher education graduates: insights into conceptual frameworks and methodological options // Higher Education. 2018, vol. 76, pp. 263–278.

5. Czako V. Employment in the energy sector. Publications Office of the European Union, Luxembourg, 2020. URL: https://doi.org/10.2767/56789 (accessed: 22.02.2025)

6. Bursell M., Bygren M. The making of ethnic segregation in the labor market: Evidence from a field experiment // Working Paper. 2023, no. 13.

7. Kang S.K., DeCelles K.A., Tilcsik A., Jun S. Whitened résumés: Race and self-presentation in the labor market // Administrative Science Quarterly. 2016, vol. 61, no. 3., pp. 469–502.

8. Donald W.E., Ashleigh M.J., Baruch Y. Students’ perceptions of education and employability: Facilitating career transition from higher education into the labor market // Career Development International. 2018, vol. 23, no. 5, pp. 513–540.

9. Dilli S., Westerhuis G. How institutions and gender differences in education shape entrepreneurial activity: a cross-national perspective // Small Business Economics. 2018, vol. 51, pp. 371–392.

10. Ahmed R., Hyndman-Rizk N. The higher educationparadox: Towards improving women’s empowerment, agency development and labour force participation in Bangladesh // Gender and Education. 2020, vol. 32, no. 4., pp. 447–465.

11. Farré L., Fawaz Y., González L., Graves J. How the COVID-19 lockdown affected gender inequality in paid and unpaid work in Spain. Social Science Research Network, 2020. URL: https://doi.org/10.2139/ssrn.3643198 (accessed: 22.02.2025)

12. Collins C., Landivar L.C., Ruppanner L., Scarborough W.J. COVID-19 and the gender gap in work hours // Gender, Work & Organization, 2021, vol. 28, no. 1, pp. 101–112. URL: https://doi.org/10.1111/gwao.12506 (accessed: 22.02.2025)

13. Reichelt M., Makovi K., Sargsyan A. The impact of COVID-19 on gender inequality in the labor market and gender-role attitudes // European Societies. 2021, vol. 23, no. 1., pp. 228–245. URL: https://doi.org/10.1080/14616696.2020.1823010 (accessed: 22.02.2025)

14. Van Klaveren M., Tijdens K., Hughie-Williams M., Ramos Martín N. E. An overview of women’s work and employment in Kazakhstan. Amsterdam: AIAS Working Paper, 2010. URL: https://doi.org/10.2139/ssrn.1845635 (accessed: 22.02.2025)

15. Shakirova S. Gender equality in Kazakhstan and the role of international actors in its institutionalization // Institutionalizing Gender Equality: Historical and Global Perspectives. 2015, pp. 211–225.

16. Dugarova E. Gender, work, and childcare in Kazakhstan, Mongolia, and Russia // Social Policy & Administration. 2019, vol. 53, no. 3, pp. 385–400.

17. Khairullayeva V., Sarybayev M., Kuzembayeva A., Yermekbayev A., Baikushikova G. Gender Policy in Kazakhstan // Journal of International Women’s Studies. 2022, vol. 24, no. 1, p. 25.

18. Press C.E.S.D. Gender Equality & Women’s Empowerment in the Post-Soviet Space: Challenges and Perspectives. 2023.

19. Semenova Y., Lim L., Salpynov Z., Gaipov A., Jakovljevic M. Historical evolution of healthcare systems of post-soviet Russia, Belarus, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Turkmenistan, Uzbekistan, Armenia, and Azerbaijan: A scoping review // Heliyon, 2024.

20. Buribayev Y.A., Khamzina Z.A. Gender equality in employment: The experience of Kazakhstan // International Journal of Discrimination and the Law. 2019, vol. 19, no. 2., pp. 110–124. URL: https://doi.org/10.1177/1358229119846784 (accessed: 22.02.2025)

21. Alpysbayev K., Mukhamadiyeva A., Kanabekova M., Orazgaliyeva A., Elmira B. Gender analysis of the global labour market and comparative analysis of Kazakhstan, 2019–2021 // Applied Econometrics and International Development. 2024, vol. 24, no. 1, pp. 1–18.

22. Kuanova L., Anessova A. Gender disparities in Kazakhstan’s labor market: Evidence from the quality employment // Eurasian Journal of Economic and Business Studies. 2024, vol. 68, no. 3, pp. 95–110. URL: https://doi.org/10.47703/ejebs.v68i3.423 (accessed: 22.02.2025)