Орталық Азия елдерінің сыртқы әріптестермен «5+1» форматындағы ынтымақтастығы: бастамаларды іске асырудағы мәселелер мен перспективалар

Халықаралық қатынастар жүйесінің жаһандық трансформациясы аясында Орталық Азияның стратегиялық маңыздылығының артуы жағдайында «5+1» форматтары аймақ елдерінің жетекші әлемдік державалармен – АҚШ, Қытай, ЕО, Ресей және Жапониямен сыртқы экономикалық және сыртқы саяси өзара іс- қимылының маңызды құралына айналуда. Дегенмен, осы форматтар аясындағы бастамаларды жүзеге асыру бірқатар жүйелік қиындықтар мен шектеулерге тап болады. Бұл зерттеудің мақсаты бірлескен жобаларды жүзеге асыруды бәсеңдететін негізгі қиындықтарды анықтау және жан-жақты талдау, сондай-ақ халықаралық ынтымақтастықтың тиімділігін арттыру мүмкіндіктерін табу болып табылады. Жұмыста ынтымақтастықтың тиімділігін шектейтін институционалдық, саяси және экономикалық, инфрақұрылымдық, геосаяси және әлеуметтік-мәдени кедергілер қарастырылған. Зерттеудің ғылыми маңыздылығы бес «ОА+1» форматындағы ынтымақтастықты бағалаудың құрылымдық салыстырмалы тәсілінде, сондай-ақ институционалдық тапшылықтар мен тараптардың мүдделері арасындағы қайшылықтарды анықтауда жатыр. Зерттеу нәтижелері аймақтық ынтымақтастық, тұрақты даму және халықаралық экономикалық интеграция бойынша теориялық базаны байытады. Тәжірибелік маңыздылығы «5+1» шеңберінде сыртқы экономикалық бастамаларды үйлестіруді, институционалдық қолдауды және тиімділігін арттыруды күшейту бойынша қолданбалы ұсынымдарды әзірлеуде жатыр

1. Frederick S.U.S. Policy in Central Asia through Central Asian Eyes: Central Asia-Caucasus Institute Silk Road Studies Program. 2023, pp.1–25.

2. Awan Z.A. China-Central Asia Summit: A New Chapter of Shared Future and Strategic Convergence – Modern Diplomacy. 2025. URL: https://moderndiplomacy.eu/2025/07/05/china-central-asia-summit-a-newchapter-of-shared-future-and-strategic-convergence/ (accessed: 10.07.2025)

3. Николаев Н.А. Второй саммит “Китай-Центральная Азия”: риски от институционализации формата растут? // Евразийские исследования. – 2025. – № 1(3). – C.19–30. URL: https://doi.org/10.48647/ ICCA.2025.90.33.003

4. Report – Second China-Central Asia Summit – News Central Asia (nCa). 2025. URL: https://www.newscentralasia.net/2025/06/18/report-second-china-central-asia-summit/ (accessed: 13.07.2025)

5. Soutullo J., Rinaldi N. Central Asia. Fact Sheets on the European Union . European Parliament. 2025. URL: https://www.europarl.europa.eu/factsheets/en/sheet/178/central-asia (accessed: 06.06.2025)

6. Central Asia and the EU in 2025: what has changed, what has not – Crossroads Central Asia. 2025. URL: https://crossroads-ca.org/central-asia-and-the-eu-in-2025-what-has-changed-what-has-not/ (accessed: 13.07.2025)

7. Khoshimov V. Foreign policy of Japan and Central Asia // The Japan Institute of International Affairs. 2008. URL: https://www.jiia.or.jp/en/abus/experts/VisitingFellow2009-2007.php (accessed: 10.07.2025)

8. Dadabaev T. Japan as no “other”: Decolonizing Alternative for Central Asia? // Central Asia and Caucasus Analyst. Washington: Central Asia-Caucasus Institute & Silk Road Studies Program, 2021. P. 1–7.

9. Yusupov Y. Foreign Trade of Central Asian Countries: Trends, Barriers, and Prospects: Central Asian Policy Studies. Analytical report. 2025, pp. 1–47.

10. Конырова К. Роман Скляр: Объем торговли Центральной Азии с Китаем достиг $95 млрд. – 2025. URL: https://report.az/ru/v-regione/roman-sklyar-obem-torgovli-centralnoj-azii-s-kitaem-dostig-95-mlrd/ (дата обращения: 10.07.2025)

11. China ramps up investment in Central Asia countries, total investments surpassing $30 billion now: MOFCOM – Global Times. 2025. URL: https://www.globaltimes.cn/page/202506/1336347.shtml?utm_source/ (accessed: 10.07.2025)

12. EU-Central Asia Summit: EIB Global expands strategic investments in sustainable projects. 2025. URL: https://www.eib.org/en/press/all/2025-174-eu-central-asia-summit-eib-global-expands-strategic-investmentsin-sustainable-projects (accessed: 16.05.2025)

13. Tomohiko U. Japan Readies for First Central Asia Summit – The Diplomat. 2024. URL: https://thediplomat.com/2024/08/japan-readies-for-first-central-asia-summit (accessed: 08.07.2025)

14. Commercial Law Development Program. URL: https://cldp.doc.gov/ (accessed: 14.07.2025)

15. TITR – Trans-Caspian International Transport Route. URL: https://middlecorridor.com/en/ (accessed: 10.07.2025)

16. The C5+1 Concept: The Idea Behind This Week’s B5+1 Forum in Almaty – The Times Of Central Asia. 2024. URL: https://timesca.com/the-c51-concept-the-idea-behind-this-weeks-b51-forum-in-almaty (accessed: 07.07.2025)

17. China’s Xi signs treaty to elevate ties with Central Asia | Reuters. 2025. URL: https://www.reuters.com/business/media-telecom/chinas-xi-signs-treaty-elevate-ties-with-central-asia-2025-06-17/ (accessed: 20.06.2025)