Жаһандық цифрлық экономика жағдайында бизнес-экожүйенің даму деңгейін зерттеу

Экономиканың цифрлық трансформациясы қазіргі заманғы әлеуметтік-экономикалық даму логикасын түбегейлі өзгертуімен ерекшеленеді. Бұл үдеріс микро, мезо және макро деңгейлерде бейімделу тетіктерін құруды жедел талап етеді. Цифрлық технологиялардың жаппай енуі бизнесті ұйымдастырудың жаңа тәсілдерін қажет етіп, дәстүрлі бизнес-процестерді қайта қарауға әкелуде. Осыған байланысты экономиканың түрлі салаларына инновациялық технологияларды енгізу, бизнес-процестерді жаңғырту және кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін арттыруға бағытталған ғылыми зерттеулердің өзектілігі арта түсуде. Зерттеу бизнес-экожүйелерді қалыптастыру арқылы жүзеге асырылатын басқарудың адаптивті тәсілдерін әзірлеу қажеттілігімен негізделеді. Мұндай экожүйелердің артықшылығы – қатысушылардың өзара ықпалдасуы негізінде құндылықты құрудың оңтайлы тізбектерін қалыптастыру және сыртқы ортаның динамикалық өзгерістеріне бейімделу қабілетін арттыру. Авторлар ұсынған гипотезаға сәйкес, бизнес-экожүйелер экономиканың цифрлық трансформация жағдайында барлық қатысушылардың тиімділігін күшейтуге мүмкіндік береді. Зерттеудің мақсаты – кәсіпкерлік қызметті жетілдіруге бағытталған бизнес-экожүйеге қатысушылардың өзара іс-қимылын басқару моделін құру үшін әдістемелік негізді әзірлеу және ғылыми тұрғыда негіздеу. Ғылыми маңыздылығы – бизнес-экожүйені қалыптастырудың әдістемелік негіздерін нақтылау, сондай-ақ қатысушылардың өзара әрекеттесуін басқаруды жетілдіру бойынша теориялық және практикалық ұсыныстар жасау. Зерттеудің ғылыми жаңашылдығы бизнес-экожүйелерді басқаруда адаптивті тәсілдерді әзірлеумен, кластерлік талдау негізінде Қазақстан экономикасының нақты секторына бейімделген модельді ұсынумен ерекшеленеді. Авторлық үлес – уақытша лагтарды енгізу арқылы бизнес-экожүйелердің динамикалық дамуын бағалау және қатысушылардың өзара іс-қимылын сандық индикаторлармен өлшеу әдістемесін жетілдіруде көрініс табады. Алынған нәтижелер ұлттық экономиканың тұрақтылығын арттыруға, кәсіпкерлік құрылымдардың тиімділігін күшейтуге және инновациялық дамуды қолдауға бағытталған

1. Шваб К. Четвёртая промышленная революция / пер. с англ. – М., 2017. – 207 с.

2. Берталанфи Л. фон. История и статус общей теории систем // Системные исследования: методологические проблемы: ежегодник. – М.: Наука, 1973. – С. 20–37.

3. Moore J. The Death of Competition: Leadership and Strategy in the Age of Business Ecosystems. New York: Harper Business, 1996. 297 p.

4. Ушачев И.Г., Санду И.С., Нечаев В.И. и др. Приоритетные направления инновационного развития АПК современной России: методологические подходы / под ред. И.С. Санду и др. – М.: Научный консультант, 2017. – 140 с.

5. Russell M., Still K., Huhtamäki J. et al. Transforming innovation ecosystems through shared vision and network orchestration // Proceedings of the Triple Helix IX International Conference. Stanford: Stanford University, 2011. URL: https://www.leydesdorff.net/th9/3NWAFYZH9_Russell.pdf

6. Клейнер Г.Б. Социально-экономические экосистемы в свете системной парадигмы // Системный анализ в экономике – 2018: сб. трудов V Междунар. науч.-практ. конф.-биеннале (Москва, 21–23 ноября 2018 г.). – М.: Прометей, 2018. – С. 4–14. DOI: 10.33278/SAE-2018.rus.005-014.

7. Reeves M., Levin S., Ueda D. The Company as an Ecosystem: The Biology of Survival // Harvard Business Review Russia. URL: https://dev.hbrr.ru/biznes-i-obshchestvo/fenomeny/a17381

8. Nambisan S., Wright M., Feldman M. The digital transformation of innovation and entrepreneurship: рrogress, challenges and key themes // Research Policy. 2019. Vol. 48(8). 103773. DOI: 10.1016/j.respol.2019.03.018.

9. Kraus S., Jones P., Kailer N., Weinmann A., Chaparro-Banegas N., Roig-Tierno N. Digital transformation and entrepreneurship: а systematic literature review // Review of Managerial Science. 2022. Vol. 16(4). P. 1033– 1065. DOI: 10.1007/s11846-021-00453-w.

10. Cavallo A., Ghezzi A., Balocco R. Entrepreneurial ecosystem research: Present debates and future directions // International Entrepreneurship and Management Journal. 2019. Vol. 15(4). P. 1291–1321. DOI: 10.1007/s11365-018-0526-3.

11. Autio E., Nambisan S., Thomas L.D.W., Wright M. Digital affordances, spatial affordances, and the genesis of entrepreneurial ecosystems // Strategic Entrepreneurship Journal. 2018. Vol. 12(1). P. 72–95. DOI: 10.1002/sej.1266.

12. Malecki E.J. Entrepreneurship and entrepreneurial ecosystems // Geography Compass. 2018. Vol. 12(3). e12359. DOI: 10.1111/gec3.12359.

13. Попов Е.В. Сети: монография. – Екатеринбург: АМБ, 2016. – 168 с.

14. What is a Digital Ecosystem? // Heads and Hands. URL: https://handh.ru/post/digital_ecosystem

15. Pidun U., Reeves M., Schüssler M. Do You Need a Business Ecosystem? // Boston Consulting Group (BCG). 2019. URL: https://www.bcg.com/ru-ru/publications/2019/do-youneed-business-ecosystem

16. Aarikka-Stenroos L., Ritala P. Network management in the era of ecosystems: Systematic review and management framework // Industrial Marketing Management. 2017. Vol. 67. P. 23–36. DOI: 10.1016/j.indmarman.2017.08.010.

17. Pigel B., Harrison R. Toward a process theory of entrepreneurial ecosystem // Strategic Entrepreneurship Journal. 2018. Vol. 12. No. 1. P. 151–168.

18. Қазақстан Республикасы стратегиялық жоспарлау және реформалар жөніндегі агенттігінің ұлттық статистика бюросы. – 2023. URL: https://www.stat.gov.kz/ (өтініш берілген күн: 22.04.2025)

19. Roundy P.T. Rust belt or revitalization: Competing narratives in entrepreneurial ecosystems // Management Research Review. 2019. Vol. 42. No. 1. P. 102–121.

20. Әлжанова Ф.Г., Днишев Ф.М. Қазақстан мен Еуразиялық Экономикалық Одақ елдеріндегі модернизация және құрылымдық өзгерістер мәселелері // Зияткерлік инновацияларға инвестициялар. – 2019. – № 3. – 10 б. URL: http://dx.doi.org/10.25198/2077-7175-2019-3-10

21. Ахметова Г.Т., Жұмабекова А.Т., Жамбылова Г.Ж. ҚР ауыл шаруашылығындағы инновациялардың ерекшеліктері // Әлеуметтік және гуманитарлық ғылымдар сериясы. – 2019. – № 2. – 324 б. URL: http://dx.doi.org/10.32014/2019.2224-5294.80

22. Мамраева Д.Г. Инновацияларды коммерцияландыру процесін зерттеудің теориялық аспектілері // Қарағанды университетінің экономика сериясының хабаршысы. – 2020. – № 100(4). – 79–92 бб. URL: http://dx.doi.org/10.31489/2020ec4/79-92

23. Mukhamedkhanova A., Seidakhmetov M., Tulemetova A., Nursoy M. Innovation enterprise development strategy in animal husbandry // Scientific Horizons. 2024, no. 27(4), pp. 189–198. URL: https://doi.org/10.48077/scihor4.2024.189