Шығындарды басқарудың заманауи тұжырымдамалары және құрылыс өнімдерін есептеу

Бәсекелестіктің күшеюі жағдайында шығындарды тиімді басқару құрылыс ұйымдарының тұрақтылығы мен табыстылығын қамтамасыз етудің шешуші факторы болып табылады. Бұл зерттеуде қазіргі заманғы өзіндік құнды калькуляциялау тәсілдері және олардың Қазақстанның құрылыс саласының ерекшеліктеріне бейімделуі қарастырылады. Сала жоғары капитал сыйымдылығымен, ұзақ өндірістік циклдермен және тәуекелдердің жоғарылығымен сипатталады. Зерттеудің мақсаты – шығындарды есепке алу мен калькуляциялау әдістерін цифрлық және стратегиялық басқару құралдарымен кешенді талдау және ықпалдастыру арқылы қаржылық есептеулердің дәлдігін ұзақ мерзімді нарықтық бағдармен ұштастыру. Зерттеудің әдіснамалық негізі жалпы ғылыми тәсілдер мен арнайы әдістерді үйлестіреді, соның ішінде сценарийлік модельдеуді және шығындарды басқарудың цифрлық құралдарын қолдануды қамтиды. Талдау нәтижелері түрлі калькуляция әдістерін қолданғанда өзіндік құн деңгейі мен рентабельділіктегі айтарлықтай айырмашылықтарды көрсетті, сондай-ақ сметалық және нысаналы көрсеткіштердің сәйкес келмеуін айқындады. Бұл жағдай шығындарды стратегиялық басқарудың және нысаналы табыстылыққа бағдарланудың құралы ретінде TCM қолданудың қажеттілігін дәлелдейді. Зерттеудің ғылыми жаңалығы – заманауи тұжырымдамаларды цифрлық технологиялармен интеграциялауға негізделген шығындарды басқарудың кешенді жүйесін негіздеуінде. Практикалық маңыздылығы – ұсынылған тәсілді құрылыс компаниялары шығын құрылымын оңтайландыру, калькуляциялау дәлдігін арттыру, құрылыс жобаларын басқаруды жетілдіру және инновациялық даму стратегияларын қалыптастыру үшін пайдалана алады. Алынған нәтижелер құрылыс саласының корпоративтік тәжірибесі үшін өзекті болып табылады және цифрлық трансформацияға қатысты салалық бастамаларды жетілдіруге негіз бола алады

1. Жалсанова С.Н. Проблемные вопросы методов учета затрат и калькулирования себестоимости // Управленческий учет. – 2025. – № 7. – С. 118–122. URL: https://uprav-uchet.ru/index.php/journal/article/view/5390 (дата обращения: 04.09.2025)

2. Казинцева Н. Н. Управление затратами инвестиционно-строительного проекта в современных условиях // Экономика и предпринимательство. – 2025. – № 4. – С. 74–82. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/upravlenie-zatratami-investitsionno-stroitelnogo-proekta-v-sovremennyh-usloviyah (дата обращения: 04.09.2025)

3. Новоселов А.В. Методика формирования себестоимости строительно-монтажных работ // Молодой ученый. – 2022. – № 27(422). – С. 231–233. URL: https://moluch.ru/archive/422/93776/ (дата обращения: 04.09.2025

4. Alsayegh M.F. Activity based costing around the world: Adoption, implementation, outcomes and criticism // Journal of Accounting and Finance in Emerging Economies. 2020, no. 6(1), pp. 251–262. URL: https://doi.org/10.26710/jafee.v6i1.1074.

5. Diah Sarasanty & Erna Tri Asmorowati. Implementation of the activity-based costing method in construction // Jurnal PenSil. 2023, no. 12(1), pp. 77–86. URL: https://doi.org/10.21009/jpensil.v12i1.32323.

6. Khan M.S.U. Exploring theoretical foundations of activity-based costing // International Journal of Research and Innovation in Social Science. 2024, no. 8(3), pp. 2953–2965. URL: https://dx.doi.org/10.47772/IJRISS.2024.803212S.

7. Ortiz-Cea V. et al. The role of activity-based costing in reducing environmental impact: A systematic literature review // Sustainability. 2025, no. 17(3), р. 1275. URL: https://doi.org/10.3390/su17031275.

8. Al-Hattami H.M., Kabra J.D., Lokhande M.A. Reducing costs in manufacturing firms by using target costing technique // International Journal of Business Excellence. 2020, no. 22(1), pp. 69–82. URL: https://www.researchgate.net/publication/334983682 (accessed: 04.09.2025)

9. Celayir D. Target costing as a strategic cost management tool and a survey on its implementation in the Turkish furniture industry // İşletme Araştırmaları Dergisi. 2020, no. 12(2), pp. 1308–1321. URL: https://doi.org/10.20491/isarder.2020.91.

10. Мизиковский И. Е. Интегрирование учетно-калькуляционного метода «таргет-костинг» в систему корпоративного менеджмента предприятия реального сектора экономики // Вестник Нижегородского университета им. НИ Лобачевского. Серия: Социальные науки. – 2023. – №. 3 (71). – С. 32-36.

11. Toosi H., Chamikarpour A.A. A new cost management system for construction projects to increase competitiveness and traceability in a project environment: Un nuevo sistema de gestión de costes de proyectos de construcción para aumentar la competitividad y la trazabilidad para entornos de proyectos // Revista de Contabilidad-Spanish Accounting Review. 2021, no. 24(1), pp. 31–47. URL: https://doi.org/10.6018/rcsar.357961.

12. Omotayo T. et al. AHP-systems thinking analyses for kaizen costing implementation in the construction industry // Buildings. 2020, no. 10(12), р. 230. URL: https://doi.org/10.3390/buildings10120230.

13. Prayuda R.Z. Continuous improvement through Kaizen in an automotive industry // Journal of Industrial Engineering & Management Research. 2020, no. 1(1b), pp. 37–42. URL: https://doi.org/10.7777/jiemar.v1i1.24.

14. Berhe H.H. Application of Kaizen philosophy for enhancing manufacturing industries’ performance: еxploratory study of Ethiopian chemical industries // International Journal of Quality & Reliability Management. 2022, no. 39(1), pp. 204–235. URL: https://doi.org/10.1108/ijqrm-09-2020-0328.

15. Manewa R., Siriwardena M., Wijekoon K.A. Life cycle costing in construction: Current trends and emerging directions // 9th World Construction Symposium. The Ceylon Institute of Builders. 2021, pp. 403– 412. URL: https://doi.org/10.31705/WCS.2021.35.

16. Брянцева И.В., Литвинюк А.А. Концепция управления затратами заказчика-застройщика при реализации проектов строительства жилья // Вестник Тихоокеанского государственного университета. – 2023. – № 1(68). – С. 101–108.

17. Lu K. et al. A review on life cycle cost analysis of buildings based on building information modeling // Journal of Civil Engineering and Management. 2023, no. 29(3), pp. 268–288. URL: https://doi.org/10.3846/jcem.2023.18473.

18. Kaplan R.S. et al. The balanced scorecard: measures that drive performance. Boston, MA: Harvard Business Review. 2005, no. 70, pp. 71–79. URL: https://hbr.org/1992/01/the-balanced-scorecard-measuresthat-drive-performance-2 (accessed: 04.09.2025)

19. Талатин Е.А. Основы применения сбалансированной системы показателей в формировании и реализации стратегии организации в экономике знаний // Учет и контроль. – 2020. – №. 10. – С. 48–52.

20. Хасянова Э.Н., Ивановская А.В., Битунова Д.Д. Разработка системы сбалансированных показателей для оценки эффективности деятельности строительных организаций // Экономика в меняющемся мире. – 2020. – С. 92–96.

21. Koprivica S., Škondrić J., Bendić M. Balanced scorecard implementation in construction industry // 8th International Conference Contemporary Achievements in Civil Engineering, Subotica, Serbia. 2021, pp. 569–578.

22. Xie H., Ge Y., Yi J. Cost control analysis of construction projects based on wireless communication and artificial intelligence decisions // Wireless Communications and Mobile Computing. 2022, no. 2022(1), p. 8505922. URL: https://doi.org/10.1155/2022/8505922.

23. Adaga E.M. et al. The role of big data in business strategy: a critical review // Computer Science & IT Research Journal. 2023, no. 4(3), pp. 327–350. URL: https://doi.org/10.51594/csitrj.v4i3.686