Тұрақты даму мақсаттарына қол жеткізу контекстінде Карағанды облысы моноқалаларының жай-күйін экологиялық-экономикалық бағалау

Тұрақты даму мақсаттарына қол жеткізу әлем елдерінің заманауи дамуының басым бағыттарының бірі болып саналады. Қазақстан Республикасы да тұрақты даму мақсаттарына қол жеткізу идеясын жүзеге асыру үшін аумақтардың әлеуметтік және экологиялық-экономикалық тұрақты даму үдерісіне белсене араласады. Моноқалаларды тұрақты дамыту мәселелері қазіргі таңда, әлемдік даму жүйесінде үлкен маңызды мәнге ие екені белгілі. Қарағанды облысының атмосфералық ауасының жай-күйі туралы материалдарына сүйене отырып статистикалық талдау, салыстыру және қаланың экономикалық тұрақтылықтың интегралдық индексін есептеу әдістері арқылы жүргізілді. Бұрын моноқалалардың тұрақты дамуымен байланысты мәселелер әдебиеттерде қарастырылмаған, сондықтан моноқалалардың даму тұрақтылығын сандық бағалаумен байланысты, зерттеулерді жүргізуге қажетті алғышарттар зерттелмеген, сонымен қатар, қоғамдық қызығушылықтарды үйлестіруге бағытталған өңірлік экономикалық саясатты жүзеге асыру бойынша ұсыныстарды қалыптастырумен де байланысты. Қарағанды облысының моноқалаларының экологиялық-экономикалық жағдайына талдау жасалынды, талдау нәтижесі көрсеткендей, осы өңірдегі моноқалалардың тұрақтылығын қалыптастырудың ғылыми-прақтикалық маңызы жағынан маңызды екендігін көрсетті. Ұсынылып отырған мақаланың мақсаты моноқалалар: Балқаш, Теміртау, Абай, Саран, Шахтинск мысалында Қарағанды облысының экологиялық мәселелерін және негізгі экономикалық көрсеткіштерін зерттеу болды. Мақалада моноқалалардың «экономикалық тұрақтылықтың интегралдық индексі» есептелді. Осы мақалада тұрақты даму тақырыбы бойынша өзекті дерек көздеріне әдебиеттік шолу жасалынды, Қарағанды облысы моноқалаларының дамуының жай-күйіне экономикалық бағалау жүргізілді, Қарағанды облысының табиғи- ресурстық әлеуеті талданып, экологиялық жағдай бағаланып, негізгі экономикалық көрсеткіштер есептелінді. Бұл мақаланың құндылығы да оның қоршаған табиғи ортаны құрметтеуге және тұрақты дамуға қол жеткізуге, сондай-ақ болашақ ұрпақтың қажеттіліктерін ескере отырып, өңірдің тұрақты дамуына қатысты экологиялық- экономикалық ғылымға қосқан үлесінде болып отыр.

1. Zhining Z., Alli H., Ahmadipour M., Che me R. A weighted fuzzy approach for the agility of sustainable product development process assessment: A case study in Chinese medium-sized enterprises // Heliyon. 2024, iss 13, no. 10, p. 34138. URL: https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2024.e34138

2. Lopera-Arbeláez I., Richter S. Transformative approaches for peace-centred sustainable development: The role of social and solidarity economy // World Development Perspectives. 2024, no. 34, p. 100593. URL: https://doi.org/10.1016/j.wdp.2024.100593

3. Hemmati M., Bayati N., Ebel T. Life cycle sustainability assessment of waste-to-electricity plants for 2030 power generation development scenarios in western Lombok, Indonesia under multi-criteria decisionmaking approach // Journal of Building Engineering. 2024, no. 95, pp. 3–24. URL: https://doi.org/10.1016/j.jobe.2024.110335

4. Pham L. T., Kumar P., Dahana W.D., Nguyen H.D. Advancing sustainable development through planetary health – A holistic approach to global health // Environmental Science & Policy. 2024, no. 155, pp. 27–40. URL: https://doi.org/10.1016/j.envsci.2024.103709

5. Ashmead Ch.P. In-flux: economic and community adaptations of former timber mill-towns in the American West: Cal Poly Humboldt theses and projects. 2021, p. 169. URL: https://digitalcommons.humboldt.edu/etd/501

6. Green H. Company towns in the United States. In: Gilfoyle T.J. (ed.) Oxford Encyclopedia of American Urban History. UK: Oxford University Press. 2018, p. 264. URL: https://doi.org/10.1093/acrefore/9780199329175.013.569

7. Deacon L., Van Assche K., Papineau J., Gruezmacher M. Speculation, planning, and resilience: Case studies from resource-based communities in Western Canada // Futures. 2018, no. 104. pp. 37–46. URL: https://doi.org/10.1016/j.futures.2018.06.008

8. Barnett J.P., Lueck E.W. Sawmill towns: work, community life, and industrial development in the pineywoods of Louisiana and the New South. General Technical Report. SRS-257. Asheville, NC: US Department of Agriculture Forest Service, Southern Research Station. 2020, p. 76. URL: https://doi.org/10.2737/SRS-GTR-257

9. Monama E. Governing mining towns: the case of Lephalale. Transformation: Critical Perspectives on Southern Africa. 2020, pp. 103–126. URL: https://doi.org/10.1353/trn.2020.0015

10. Marais L., McKenzie F.H., Deacon L., Nel E., Van Rooyen D., Cloete J. The changing nature of mining towns: Reflections from Australia, Canada and South Africa. Land Use Policy. 2018, pp. 779–788. URL: https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2018.03.006

11. Жедоуова А.Б., Арынова З.А. Основные направления и меры государственной поддержки моногородов в Казахстане // Вестник инновационного евразийского университета. – 2016. – № 2. – C. 66–72.

12. Турданова М.С., Муздыбаева К.К., Искакова Р.Т., Акбар И. Анализ факторов влияющих на инновационное развитие моногородов: на примере города Шу Жамбылской области // Вестник КазНУ серия географическая. – 2022. – Том 73. – № 2. – C. 235–241.

13. Асанова Г.Б., Нурсейтова Г.Б. Қазақстан Республикасындаңы моноқалаларды дамыту бағдарламаларын талдау // Central Asian Economic Review. 2022, no. 1, pp. 73–85. URL: https://doi.org/10.52821/2789-4401-2022-1-73-85

14. Полезные ископаемые в Карагандинской области. 2020. URL: https://www.kazportal.kz/poleznyieiskopaemyie-v-karagandinskoy-oblasti

15. Карагандинская область: экономика, торговля, темпы роста секторов экономики. URL: https://karagandy.invest.gov.kz/ru/about/economy/

16. Қазгидромет РМК ақпараттық бюллетені, 2020–2024. URL: https://www.kazhydromet.kz/

17. Загрязнение без границ: страны ЦА намерены бороться за чистый воздух. 2023. URL: https://centralasiaclimateportal.org/ru

18. WHO global air quality guidelines: particulate matter (PM 2,5 and PM10), ozone, nitrogen dioxide, sulfur dioxide and carbon monoxide. Executive summary. 2021. URL: https://www.who.int/publications/i/item/9789240034228

19. Environmental Performance Index. URL: https://epi.yale.edu/measure/2024/EPI

20. Қарағанды облысы денсаулық сақтау басқармасы. URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/karaganda-densaulyk (өтініш берілген күн: 21.08.2024)

21. Қазақстан Республикасы стратегиялық жоспарлау және реформалар жөніндегі агенттігінің ұлттық статистика бюросы. URL: https://stat.gov.kz/ (өтініш берілген күн: 15.08.2024)

22. «Қарағанды облысы әкімінің аппараты» мемлекеттік мекемесі. https://karaganda-region.gov.kz/ (өтініш берілген күн: 25.08.2024)

23. Кукарин М.В., Рокотянская В.В. Совершенствование методики оценки устойчивого развития муниципальных образований // Вестник университета. – 2021. – № 6. – С. 96–103