Байқоңырдан орындалатын ғарыш туризмінің тұрақты даму тұжырымдамасымен үйлесімділігі

Ғарыш туризмі коммерциялық перспективалар мен ғылыми мүмкіндіктерді ашатын, жалпы адамзат баласы үшін ғарышты игерудегі, технологиялық даму көкжиегіндегі жаңа белеске айналып келеді. Алайда оның дамуы экологиялық және әлеуметтік тәуекелдерді барынша азайта отырып, тұрақты даму тұжырымдамасына сай келуі керек. Байқоңыр – aлғашқы ғарыш туристін ғарышқа шығарған күннен бастап, әлемдегі негізгі ғарыш туризмі айлақтарының бірі. Орбиталық және суборбиталық ұшуларды, оның ішінде перспективалы туристік рейстерді іске қосуда Байқоңырдың инфрақұрылым тұрғысынан да, орналасу орны тұрғысынан да маңызды рөл алады. Бұл мақалада Байқоңырға бағдарланған ғарыш туризмді дамытудың тұрақты даму мақсаттарымен және Қазақстанның ұлттық «Жасыл экономика» стратегиясымен сәйкестігі бағаланады. Мақалада қазіргі экологиялық жағдайлар, аймақтық инфрақұрылым, инвестициялар құрылымы және Қызылорда облысындағы тұрақты даму саласындағы күш-жігердің жалғасуы, оларды БҰҰ-ның 2030 жылға дейінгі күн тәртібінің және «Қазақстан-2050» сияқты ұлттық стратегиялық құжаттардың кеңірек шеңберіне енгізу мәселелері талқыланады.

1. Mollenkamp D., Brown J., Li T. What is sustainability? How Sustainabilities work, benefits and example. 2025. URL: https://www.investopedia.com/terms/s/sustainability.asp (accessed:15.03.2025)

2. Spektor S., Higham J.E. Space tourism in the Anthropocene // Annals of research in the field of tourism. 2019, no. 4(2). pp. 1–8.

3. Fawkes S. Space tourism and sustainable development // Journal of the British Interplanetary Society. 2007, no. 11(60), p. 401.

4. Duval D., Hall M. Sustainable space tourism // New destinations and new challenges. 2015, no. 5, p. 179.

5. Chatziantoniou I., Abakah E., Gabauyer D., Tiwari A. Quantile time-frequency price connectedness between green bond, green equity, sustainable investments and clean energy markets // Journal of Cleaning Production. 2022, no. 361. URL: https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2022.132088

6. Ross D. Social Sustainability // Encyclopedia of Corporate Social Responsibility. 2010, pp. 2245–2249. URL: https://link.springer.com/referenceworkentry/10.1007/978-3-642-28036-8_58

7. Padhy A.K., Padhy A.K. Legal mysteries of space tourism // Acta Astronautica. 2021, no. 184, p. 269. URL: https://doi.org/10.1016/j.actaastro.2021.04.024

8. United Nations. Sustainability. 2020. URL: https://www.un.org/en/academic-impact/sustainability (accessed:10.03.2025)

9. Koshim A., Sergeeva A.M, Saparov K., Wendt J.A. Development of scientific tourism at Baikonur cosmodrome Kazakhstan // Geojournal and Geosites. 2019, no. 24(1), pp. 266–278. URL: https://doi.org/10.30892/gtg.24121-358

10. Tiberghien G. Investigating space heritage interpretation for tourism developmentand heritage preservation at Baikonur Cosmodrome, Kazakhstan // Tourism Planning and Development. 2024, no. 21(6). URL: https://doi.org/10.1080/21568316.2024.2319145

11. Seuring S., Muller M. From a literature review to a conceptual framework for sustainable supply chain management // Journal of Cleaning Production. 2008, no. 16(15), pp. 1699–1710. URL: https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2008.04.020

12. Frank E.D., Elgowainy A., Reddi K., Bafana A. Life-Cycle Analysis of Greenhouse Gas Emissions from Hydrogen Delivery: A Cost Guided Analysis. 2021. URL: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0360319921014270 (accessed: 10.02.2025)

13. Сагатов A. Право на благоприятную окружающую среду в контексте современной космической деятельности государств // ТУРАБИ. – 2009. – No. 1. -C. 55–58.

14. Matos P., Barreiros D., Vaz-Ferreira L., Korolkov A., Geohistorical changes and space exploration: a study of the Baikonur Cosmodrome // InterAcao. 2024, no. 15(1). URL: 10.5902/2357797585565

15. Токатов Р.А., Оспановa M.Н. Байқоңыр кешенінің қазіргі құқықтық жағдайы // Қарағанды университетінің хабаршысы. – 2017. – Б. 240–246. URL: https://rep.ksu.kz/bitstream/handle/data/3168/tokatov3.pdf?sequence=1&isAllowed=y of. (өтініш берілген күн: 13.03.2025)

16. Байконур. Пусковые услуги, Аэрокосмический комитет Министерства цифрового развития, инноваций и аэрокосмической промышленности Республики Казахстан. 2025. URL: https://www.gov.kz/memleket/entities/kazcosmos/activities/801?lang=ru&parentId=5 (дата обращения: 19.02.2025)

17. Abdrazak P.Kh., Musa K.Sh. The impact of the cosmodrome «Baikonur» on the environment and human health // International Journal of biology and Chemistry. 2015, no. 8(1), pp. 26–29. URL: https://doi.org/10.26577/2218-7979-2015-8-1-26-29

18. Kazakh Invest, Success story Baikonur Solar. https://kyzylorda.invest.gov.kz/ru/about-kazakhstan/success-story/20324/ (аccessed: 21.02.2025)