Қазіргі таңда «жасыл экономика», «жасыл энергия» әлемдік тренд болып табылады Әлемнің «жасыл экономикаға» көшуін елемеу мүмкін емес. Бұл жағдайларға бейімделе алмаған ұйымдар қаржылық шығынға ұшырайды. Сол себепті экологиялық комплаенсқа ерекше назар аудару керек, өйткені экологиялық заңнамамен байланысты тәуекелдер бизнес үшін өте қауіпті болуы мүмкін. «Жасыл экономикаға» көшу барысында қоршаған ортаны сақтау кәсіпорындарға жаңа нарық жағдайларына бейімделуге мүмкіндік береді. Экологиялық нормалар мен заңдарды, ережелерді сақтау бизнестің инвестициялық тартымдылығын арттыру жолында оң нәтижеге жетуге мүмкіндік береді. Қазіргі таңда кәсіпорындардың халық арасындағы стаусына да әсер етеді. Жалпы кәсіпорындарда кешенді экологиялық аудитті ұйымдастыру үшін экологиялық комплаенстің интеграцияланған жүйесі қажет және кәсіпорынның менеджментіне экологиялық комплаенсты аудитпен синергия құру арқылы енгізу қажет, ол экологиялық аудитпен бірге жүретін үрдіс ретінде жүзеге асырылуы қажет. Бұл компанияның қоршаған ортаны қорғау саласындағы әлсіз жақтарын дер кезінде анықтауға, алдын алуға көмектеседі және қоршаған ортаны қорғауды жүзеге асыру барысында шығындарға ұшырамауға бағытталған экологиялық тәуекелдерді анықтайды. Бұл өз кезегінде кәсіпорындардың, бизнестің экологиялық заңнамаларға бағынуы, оны өз тарапынан іске асыруы республика деңгейінде экологиялық ахуалды жақсартуға апаратын жол. Нақтыланған артықшылықтардың жоқтығына қарамастан, компаниялар қоршаған ортаны қорғауға тиіс, себебі ол болашаққа бағытталған заңды негізделген шешімдердің қабылдануын қамтамасыз етеді. Экологиялық комплаенс – бұл қоршаған ортаны басқаруда, экологиялық аудитті тиісті деңгейде өтуіне көмектесетін, менеджментті толықтыратын жүйелік құрал.

Коронавирустық инфекцияның алғашқы жағдайлары 2019 ж. желтоқсан айында анықталды. 2020 ж. наурыз айында Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы вирусты пандемия деп жариялады. Коронавирустық пандемия әл-ауқаттың төмендеуіне, үлкен қаржылық шығындарға, экономикалық залалға, саяси салдарға әкеліп соқты және адамдардың өмір сүру сапасын күрт нашарлатты. Бұл зерттеудің мақсаты – төтенше жағдайларда және олардың салдарымен күресу кезеңдерінде бизнестің әлеуметтік жауапкершілігінің рөлін зерттеу. Мақалада COVID-19 коронавирустық инфекциясының өршуіне байланысты төтенше жағдайдың салдары қарастырылып, пандемия жағдайында бизнестің әлеуметтік жауапкершілігінің отандық және әлемдік тәжірибесіне шолу мен талдау жасалды. Қойылған мақсатты іске асыру үшін мақалада бірқатар елдер бөлінісінде 2019–2021 жж. ЖІӨ көрсеткіштеріне талдау жүргізілді, Қазақстанның бірнеше компанияларында пандемия кезеңінде бизнестің әлеуметтік жауапкершілігінің негізгі бағыттары, атап айтқанда, қызметкерлерге қамқорлық, клиенттер алдындағы жауапкершілік, әріптестерді қолдау, халыққа көмек қарастырылды. Төтенше жағдайлар кезінде және олардың салдарын жоюда жеке компаниялар – ірі, шағын және орта бизнес субъектілері де мемлекеттік көздермен қатар қаржы көздері бола алады. Пандемия кезіндегі бизнестің әлеуметтік жауапкершілігінің әлемдік тәжірибесінің мысалдары да қарастырылған. Авторлар коронавирустық пандемия кезінде брендтерге деген сенім дәрежесінің пайыздық үлесінің диаграммасын жасады, бизнестің әлеуметтік жауапкершілігінің резервтік қорларын құруды ұсынды.

Экономика дамуының қазіргі кезеңінде қоғамдық сектордың мақсаттарына жету үшін жеке, коммерциялық емес және мемлекеттік секторлардың серіктестігінің мысалдарын жиі байқауға болады. Коммерциялық емес ұйымдар коммерциялық емес кәсіпорындарды дамытуға және қолдауға қолайлы жағдай туғыза отырып, мемлекеттің әлеуметтік мәселелерді шешуге жеткілікті ресурстарының болмауына байланысты қоғамның әлеуметтік мәселелерін шешеді. Осыған орай соңғы жылдары дамыған елдерде ерекше көңіл бөлініп отырған әлеуметтік кәсіпкерлікті дамытудың маңызы ерекше. Әлеуметтік кәсіпкерлік – қоғамның әлеуметтік мәселелерін шешу немесе жеңілдету үшін инновациялық технологияларды пайдаланатын инновациялық кәсіпкерлік қызмет. Мұндай мәселелер ерекше қажеттіліктері бар адамдарды, әлеуметтік осал санаттағы адамдарды жұмыспен қамтамасыз ету, қоршаған ортаны қорғау, білім беру, денсаулық сақтау және т.б. болуы мүмкін. Әдетте, әлеуметтік кәсіпорын оны құрудың бастамашысы өзі тап болған мәселені шешуге тырысқанда қалыптасады. Мақаланы жазудағы мақсат – Қазақстандағы әлеуметтік кәсіпкерліктің даму жағдайын зерттеу, оның қазіргі кезеңдегі дамуына байланысты мәселелерді анықтау, сонымен қатар осы мәселелерді шешуге өзіндік көзқарасын ұсыну. Әлеуметтік кәсіпкерлік Қазақстан экономикасындағы жаңа құбылыс болғандықтан, бұл тақырып зерттелмеген, зерттелетін тақырып бойынша әлі күнге дейін ғылыми еңбектер жеткіліксіз, осыған байланысты Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік кәсіпкерлікті дамыту және оның ерекшеліктерін зерттеу ғылыми тұрғыдан қызықты болып көрінеді. Мақаланың практикалық маңыздылығы квазимемлекеттік органдардың әлеуметтік кәсіпкерлік тақырыбына қызығушылығымен расталады.

Қазақстанда халықты әлеуметтік қолдау жүйесінің қалыптасу процесі терең әлеуметтік-экономикалық реформалармен байланысты. ҚР-да қабылданған соңғы бағдарламалық құжаттар адами капиталды дамытуға, халықтың өмір сүру сапасы мен деңгейін арттыруға ғана емес, қоғам мүшелерінің әлеуметтік-экономикалық қорғалуын күшейтуге бағытталған. Халықтың өмір сүру сапасын жақсартуға бағытталған барабар әлеуметтік саясатты жүргізу мемлекеттің маңызды функцияларының бірі болып табылады. Бұл зерттеудің мақсаты жұмыссыздық пен халықтың кедейлігі, әлеуметтік теңсіздік мәселелерін, сондай-ақ оңтайландыруға байланысты мемлекеттік саясаттың шараларының әсерін қарастыру болып табылады. Зерттеу әдістері шолу, жалпылау, статистикалық және сандық талдау болды. Зерттеудің ақпараттық базасы отандық әлеуметтік қамсыздандырудың негізгі проблемаларын көрсететін Ұлттық статистикалық бюроның деректерін қамтыды. Зерттеу барысында халықтың табысын арттыру бойынша мемлекеттің бағдарламаларын іске асыру толық нәтиже бермегені анықталды. Жүргізілген зерттеу номиналды табыс динамикасының өсуімен халықтың нақты табысының төмендеуін, ауыл және қала тұрғындарының табыс теңсіздігінің жоғары үлесін көрсетті, бұл жалпы экономикалық өсудің баяулауымен және инфляцияның өсуімен байланысты. Сонымен қатар, зерттеу өзін-өзі жұмыспен қамтыған халықтың жоғары үлесін анықтады, олар өкінішке орай өнімсіз жұмыстармен айналысады, нәтижесінде кедейліктің өсуіне әкеледі. Осы жағдайларды ескеріп халықты әлеуметтік қолдау шараларын жүйелендіру үшін халықтың табысын теңестіретін мемлекеттік жобаларды іске асыру қажет.

Мақалада технологиялық ілгерілеудің дамыған елдер мен Қазақстанның еңбек нарығына әсері, жаппай жұмыссыздықтың болжамдары қаншалықты ақталады және еңбекпен қамтушы мемлекеттік органдар тарапынан еңбек нарығындағы трансформациялық тәуекелдерді жеңілдету үшін қандай шаралар қолданылады деген мәселелер қарастырылады. Еңбекті автоматтандыру мен алмастырудың сандық бағалауларына арналған еңбектер даулы әдіснамаға ие. Мақалада автоматтандырудың еңбек нарығына ықпалын бағалауға арналған түрлі көзқарастар мен әдіснамалар талдауының нәтижелері келтірілген; автоматтандырудың жұмыс орындары мен мамандықтарға әсерін анықтауда экономикалық модельдерді қолдану, сұраныс деңгейінің нақты дағдылар түріне әсері қаралады; ауқымды сауалнамалар нәтижелерінің талдауы ұсынылады, сабаққа қосылған міндеттер негізінде сабақтардың бірсарындылығын өлшеу тәсілдері қарастырылды. Автоматтандыру қаупін бағалау әдіснамасы негізінде Қазақстанның жұмыспен қамту құрылымындағы қайсыбір кәсіптердің белгілі дәрежеде автоматтандыру қаупіне ұшырайтыны анықталды. Қазақстанның еңбек нарығында автоматтандыру, роботтандыру және жаңа цифрлық шешімдердің пайда болуына байланысты жұмыссыздық деңгейі дамыған елдерге қарағанда төмен деген тұжырым жасалды. Жаңа технологиялардың еңбек нарығына ықпалы салыстырмалы түрде үлкен емес, демек ол жұмыс орындарының қысқаруына да, ұлғаюына да септігін тигізуі мүмкін. Авторлар пессимистік болжамдар негізсіз деген тұжырымға келеді. Алайда, бұл бағытта қалыптасып келе жатқан трендтер барған сайын нақты сипат алуда, бұл жұмыс орындарын жоғалтудың алдын алуға бағытталған озық шараларды ертерек қабылдауды талап етеді. Цифрландыру бар кәсіп түрлерін трансформациялайды, жұмысшылардан жаңа міндеттерді орындау үшін жаңа дағдыларды талап етеді. Сондықтан ілгерідегі инновациялар мен экономикалық өрлеу адами капиталдың даму деңгейіне байланысты.

Мақалада жобалық басқаруды ауқымды енгізу, заманауи технологиялардың ғылыми-зерттеу хабының сегменті ретінде Satbayev University жанындағы Басқарушылық білім орталығын құру мен шағын және орта бизнес (ШОБ) басшыларының құзыреттерін дамытуды қолдаудың отандық тәжірибесі баяндалады. Авторлар басты назарға қазақстандық шағын бизнес басшыларының басқарушылық білім деңгейінің нарықтық қатынастар динамикасындағы компанияларды дамытудың ағымдағы сұраныстарына сәйкес келмеуін, оны талдау және шешу нұсқасын алып отыр. Мақалада кәсіпорынның басқару саласында технологиялық жетілуін анықтау тәсілі ұсынылған. Зерттеу кезеңдерінде жалпылау, классификация, эксперттік бағалау, библиометрикалық талдау, кілт сөздер арқылы талдау, факторлық талдау, салыстыру, синтездеу, кірістірілген бақылау әдісі және т.б. ғылыми әдістер қолданылды. Басқарудың өнімді модельдерін таңдау және қалыптастыру кезінде agile-тәсілдің принциптерінің бірі қолданылады – «қарапайымдылық – орындаудың қажеті жоқ жұмыс көлемін ұлғайту өнері». Елдің жалпы ішкі өніміне (ЖІӨ) қосатын үлесін арттыру үшін ұйым басшысының кәсіби басқару құзыреттерінің деңгейін жоғарылатуға ықпал ететін Agile-технологияларының идеялары мен принциптері негізінде кәсіпорындарды басқару тұжырымдамасы ұсынылды. Қазақстанда ШОБ иелері мен басшыларының білімін қалыптастыру, тарату және бағалаудың отандық жүйесін дайындау процесі көрсетілген. Зерттеудің алынған нәтижелері мен ұсынымдарын ауқымды түрде енгізу кезінде ұйымның командасы өз жұмысының тиімділігін жақсартудың ықтимал жолдарын үздіксіз зерттеуі, талдауы, жоба бойынша үнемі ақпарат алмасып отыруы, ақпарат алмасуға ынталы болуы және қажетті ресурстарға ие болуы шарттары орындалған жағдайда ШОБ-тың елдің ЖІӨ-не де, инновациялық технологияларды дамытуға қосқан үлесін едәуір арттыруға мүмкіндік береді.

Автор ҚР-дағы экономикалық ғылымды дамытудың негізгі аспектілерін қарастырады, оның қоғамның жұмыс істеуі мен дамуындағы маңызды рөлін атап өтеді. Зерттеудің мақсаты экономикадағы ғылымға, технологиялар мен инновацияларға деген көзқарасты көрсететін мемлекеттің жалпы әлеуметтікэкономикалық саясатының маңызды бөлігі ретінде Қазақстандағы экономикалық ғылымның жай-күйін талдау болып табылады. Іргелі және қолданбалы ғылымдардың нәтижелерін практикалық тиімді пайдалану адамзаттың тұрақты дамуының маңызды факторына айналды. Елдің әлеуметтік-экономикалық дамуындағы ғылымның рөлін күшейту үшін экономика салалары мен әлеуметтік саланың ғылыми-техникалық дамуын ынталандырудың тиімді тетігін әзірлеу өте маңызды. Қолданбалы экономикалық ғылым мынадай субъектілердің: мемлекеттік басқарудың, сыртқы сарапшылардың және мемлекеттің стратегиялық басымдықтары мен бағдарламалық құжаттарын айқындау кезінде ғылыми экожүйенің өзара байланысы мен өзара іс-қимылы негізінде қалыптастырылады және іске асырылады. Автор қолданбалы экономикалық ғылымды қалыптастыру мен дамытудың тиімділігін арттыру саласындағы негізгі сын-қатерлер мен проблемаларды анықтау үшін сауалнама түрінде зерттеу жүргізді. Мақалада Мемлекет басшысы ҚасымЖомарт Тоқаевтың Қазақстан халқына жыл сайынғы Жолдауларында қалыптасқан іргелі және қолданбалы экономикалық ғылымды одан әрі дамытудағы принциптер мен ережелердің айрықша рөлі атап өтілді. Жүргізілген зерттеу негізінде автор мақалада ҚР экономикалық ғылымы саласындағы ғалымдар қызметінің тиімділігін арттыру бойынша ұсыныстарын ұсынды. Жаһандану және экономиканы дамытудың жаңа парадигмасына көшу жағдайында ғылыми зерттеулердің нәтижелері экономикалық саланы жетілдіру үшін экономикалық саясаттың ұсынымдары мен шараларын әзірлеу үшін негіз болуға тиіс.

Бұл мақала өзінің стратегиялық орналасуына, табиғи ресурстарына және өсіп келе жатқан экономикалық әлеуетіне қарай жаһандық экономикада барған сайын маңызды рөл атқаратын Орталық Азия (Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан, Түрікменстан) экономикаларының өзара байланысы мен өзара тәуелділігін зерттеуге арналған. Орталық Азия елдерінің экономикаларының бір-біріне әсерін зерттеу аймақтағы экономикалық байланыстардың күрделі желісін түсінуге көмектеседі және экономикалық мәселелерді шешуге және аймақтың тұрақты дамуын ынталандыруға практикалық әсер етеді. Зерттеудің мақсаты – аймақ елдерінің макроэкономикалық көрсеткіштерінің өзара байланысы мен өзара тәуелділік дәрежесін және олардың Қазақстанның экономикалық дамуына әсерін анықтау және бағалау. Бағалау аймақ елдерінің ЖІӨ деректері негізінде корреляциялық және регрессиялық талдау әдісімен жүзеге асырылады. Мақала Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігі Ғылым комитетінің (BR18574168) «Орталық Азия елдерінің интеграциясынын терендетудегі Қазақстаның рөлі және қазіргі таңдағы үрдістер шеңберіндегі елдің тұрақты дамуының мақсаттары» бағдарламалық-нысаналы қаржыландыру жобасы шеңберінде дайындалған.

Мақала авторлары адами капиталға инвестиция тартудың қазіргі жағдайы мен мәселелерін қарастырды. Зерттеудің мақсаты – адами капиталға инвестиция тартуды талдау және олардың тиімділігін негіздеу. Зерттеудің ғылыми-тәжірибелік маңыздылығы адами капиталға инвестицияларды пайдалану бағыттарына баға берілгендігінде. Адами капитал тұжырымдамалары теориясына көзқарастарды талдау әдісін қолдану, оның әлеуметтік-экономикалық қатынастардың дамуындағы орны инвестициялардың тиімділігін сипаттайтын көрсеткіштер кешенін анықтауға мүмкіндік берді. Зерттеуде қазіргі кезеңдегі адами капитал концепциясы адам әлеуетін дамыту, білім беру қызметінің рөлі және қоғамдық ұдайы өндірістегі адам ресурстарын даярлау жүйесі сияқты мәселелерді толығырақ зерттеуге мүмкіндік береді. Нәтижесінде ел аймақтарының даму деңгейіне байланысты адами капиталды инвестициялау үдерісінде орын алған кемшіліктер анықталды. Салыстырмалы талдау шеңберінде авторлар әлеуметтік-экономикалық даму деңгейіне неғұрлым күшті әсер ететін көрсеткіштер бойынша адами капиталды дамытуға инвестициялық ресурстарды инвестициялаудың басым бағыттарына қол жеткізу қажеттілігін негіздейді. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының стратегиялық дамуы жөніндегі бағдарламалық құжаттардың, атап айтқанда, әлеуметтік-экономикалық бағыттағы мемлекеттік бағдарламалардың әртүрлі көздерін талдау, зерттеу нәтижелері іс-шараларды әзірлеуге белгілі бір үлес қосады деген қорытындыға келді. адами капиталдың одан әрі дамуын қамтамасыз етуге, атап айтқанда қазіргі кезеңде ЖӨӨ деңгейін арттыруға бағытталған.

Мақалада 2007 жылдан 2022 жылға дейінгі KASE (сауда кодтары: hsbk, KZTK, CCBN, KZTO, KCEL, KEGC, KZKAK) қазақстандық қор нарығының неғұрлым өтімді акциялары үшін сипаттамалық статистика әдістері және оларды қолдану қарастырылады. Әрбір қор үшін орташа табыстылық, дисперсия, таңдау диапазоны, стандартты ауытқу, вариация коэффициенті, куртоздық және қиғаштық сияқты сипаттамалық статистика есептеледі. Регрессия теңдеуінің коэффициенттері және детерминация коэффициенті R2 бағаланады, бұл нарықтық кіріс пен жеке қордың кірістілігі арасындағы байланысты көрсетеді. 2013–2022 жж. аралығындағы акциялардың индексінің өсуіне салыстырмалы талдау жүргізілді. Жылдық және айлық кезеңдерге негізделген KASE нарықтық кірістерінің жиілігін бөлу гистограммасы және оның эмпирикалық бөлу функциясы жасалды. Пирсон критерийі бойынша табыстылықтың қалыпты таралуы туралы гипотеза тексерілді. Көптеген акциялар бойынша кірістерді бөлу қалыпты үлестірімге толық сәйкес келмейді және оң қиғаштыққа ие, яғни оң жағында ұзын құйрығы бар. Қор табысының тәуекел деңгейіне тәуелділігін сипаттайтын нарық қисығы құрылды. Осы қисық сызыққа сәйкес, HSBK акциялары барлық қарастырылған акциялардың ішіндегі ең қауіптісі, агрессивті инвестициялық стратегияны пайдаланатын инвесторлар үшін төмен бағаланбаған және тартымды инвестициялар екені анықталды. KEGC акциялары – қазақстандық қор нарығында анағұрлым консервативті инвестициялық стратегияны қолданатын инвесторлар үшін тәуекелділігі аз және өте тартымды инвестициялар.

Айқын геосаяси тенденциялар жағдайында тікелей шетелдік инвестициялар ұлттық экономикалардың дамуында маңызды рөл атқарады. Жұмыстың мақсаты – Орталық Азия мемлекеттерінің: Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан елдерінің инвестициялық тартымдылық деңгейін талдау және олардың әлеуетін арттыру бойынша жүйелі зерттеу жүргізу, бағалау әдістемесі бойынша ұсыныстар беру. 3 елдің де негізгі сыртқы инвесторлары ЕуроОдақ елдері, Түркия, Қытай, Ресей. Бұл мемлекеттер әлемдік экономикада сауда және тауар айналымы үшін құрлықтық магистраль рөлінде аса маңызды стратегиялық аймақтар және негізгі шикізат көзін экспорттайтын Еуразияның негізгі өндірушілерінің бірі. Инвестициялық тартымдылықты анықтау кезінде негізгі факторлар дүниетану нәтижелерімен дәлелденді және факторлық-баллдық шкала бойынша мемлекеттер арасындағы көшбасшы анықталды. Зерттеу аясында П. Самуэльсонның акселератор принципінің әрекетін тексеруге арналған гипотезаның дұрыстығы тексерілді. Орталық Азия мемлекеттерінің дамуының тарихи шарттарында ЖІӨ-нің өсуіне шетелдік инвестициялардың өсуі арқылы қол жеткізуге болады, бұл ЖІӨ-нің өсуіне ықпал етеді. Жүргізілген корреляциялық-регрессиялық талдау инвестицияларды мемлекеттік басқаруға қатысты ұсыныстарды негіздеуге және елдердің тиісті факторларға тәуелділігін көрсетуге мүмкіндік берді. Әдістемелік негіз факторларды объективті бағалауға және рейтингтік критерийлерді негіздеуге мүмкіндік беретін статистикалық мәліметтерді және олардың арасындағы тәуелділіктерді салыстыру және түсіндіру әдістері, зерттеулерге сыни шолу болды. Зерттелетін елдердің ішкі нарығын сегменттеу арқылы шетелдік инвесторлардың инвестициялық секторларды қарастыруын топтастыру әрбір сектордағы мемлекеттердің басым бағыттарын анықтауға, одан әрі инвестициялық зерттеулер мен сараптамаларды нақтылауға мүмкіндік берді. Зерттеу нәтижелерінің маңыздылығы инвестициялық мемлекеттік концепцияларды одан әрі дамыту мүмкіндігімен, анықталған тапшылық аймақтарға инвестицияларды ұлғайту тетіктерін қосумен анықталады.

Шетелдік тәжірибеде мемлекет пен бизнестің ұлттық экономиканың өсуін ынталандыру үшін ең тиімді өзара тиімді ынтымақтастығы ретінде мемлекеттік-жекеменшік әріптестік нысанын атап көрсетеді. Мақсат – экономикалық талдау жүргізу, проблемаларды анықтау және белгісіздік пен жаһандық құлдырау жағдайында мемлекеттік-жекеменшік әріптестіктің даму болашағын ұсыну. Мақаланың ғылыми-практикалық маңыздылығы дамыған елдердің экономикасындағы МЖӘ шарттарын талдау және Қазақстан секторларының салалық бөлінісінде МЖӘ жобаларының іске асырылуын экономикалық-статистикалық бағалау бойынша шетелдік бастапқы көздерді сыни зерттеуге негізделген. Бұл зерттеуде библиографияға шолу, статистика, логика, SWOT талдау әдістері қолданылды. Жұмыста зерттеудің нәтижелері мен жалпы қорытындылары алынды – МЖӘ жобаларын табысты жүзеге асыру бөлігінде шығыстарды, мемлекеттің қатысу үлесін, институционалдық дизайнның маңыздылығын оңтайландыру бойынша озық елдердің тәжірибесі қаралды; инфрақұрылымдық және туристік объектілер құрылысының аспектілері бойынша бизнес пен мемлекеттің бірлескен шешімі жағдайында МЖӘ нысанын дамытудың орындылығы негізделді; «БАКАД» МЖӘ практикалық жобасын жүзеге асыру талданды; БАКАД жобасына SWOT-талдау жүзеге асырылды; санаторий-курорттық қызмет көрсету деңгейіне зерттеу жүргізілді; оңтүстік өңірдегі жоба мысалында туризм саласындағы жобаның жұмыс істеуі көрсетілген; шетелдік инвестициялар ағынының төмендеуі, қаржыландыру мен мемлекеттік қолдаудың жетіспеушілігі, турпакеттерді ақпараттандыру мен цифрландырудың төмендігі мен МЖӘ келісімшарттарын орындау мәселелері бар екендігі анықталып; Қазақстандағы МЖӘ-жобалар қызметінің болашағы айқындалды. Зерттеудің құндылығы – ғылыми-тәжірибелік жұмыстарды жүзеге асыруда және дағдарыс жағдайында МЖӘ жобаларын қалыптастыруды жетілдіру бойынша ұсыныстарды ұсыну.

Мақалада авторлар қалалық қызметтер мен қоғамдық кеңістіктер жүйесін дамыту негізінде урбанизация процестерін ынталандыруға қатысты мәселелерді қозғайды. Урбанизацияның сапалық аспектілеріне назар аудару қажет. Президент Қ. Тоқаев «Сындарлы қоғамдық диалог – Қазақстанның тұрақтылығы мен өркендеуінің негізі» атты Қазақстан халқына Жолдауында елдегі урбанизацияның маңыздылығын атап өтіп, осы процесті басқаруды қамтамасыз ету міндетін қойды. Зерттеудің негізгі мақсаты – қалалық қызметтердің сапасы мен тиімділігін арттыру арқылы урбанизацияны ынталандырудың стратегиялары мен озық тәжірибелеріне жан-жақты талдау жүргізу және қоғамдық кеңістіктерді ойын-сауық мақсаттарына қызмет етіп қана қоймай, қоғамдастықтың бірігуіне, мәдени өзін-өзі көрсетуге және экономикалық өміршеңдікті нығайтуға ықпал ететін көпфункционалды нысандар ретінде дамыту болып табылады. Бұл зерттеуде авторлар өз тұрғындарының өсуін, тұрақтылығын және өмір сүру сапасын жақсарту үшін қазіргі шындықта қандай әдістерді қолдануға болатынын анықтау үшін әртүрлі дәуірлер мен аймақтардың әлеуметтік-мәдени, экономикалық және экологиялық жағдайларын көрсететін тарихи және дәстүрлі урбанизация әдістерін талдайды. Зерттеу нысаны – қалалардың өсуі мен дамуы және халықтың урбанистік ортасы процесі ретіндегі урбанизация. Бұл зерттеудің тақырыбы урбанизация процестерін ынталандыру болып табылады. Зерттеушілердің алға қойған міндеттері урбанизацияны ынталандырудың әлемдік тәжірибесін зерделеу негізінде Қазақстанның қала құрылысы саласындағы нақты қажеттіліктері мен ұмтылыстарына сәтті біріктірілуі және бейімделуі мүмкін жолдарды анықтау.

Зерттеу объектісі астық өнімдерінің кіші кешені кәсіпорындарының жұмыс істеу процесі болып табылады. Зерттеу барысында астық өнімдерінің кіші кешені кәсіпорындарының өсу қарқыны мен жұмыс істеу ерекшеліктері мәселесі шешілді. Мақалада материалдық-техникалық ресурстармен қамтамасыз ету астық өнімдерінің кіші кешенінің тиімділігін арттыруда маңызды рөл атқаратыны атап өтілген. АӨК-нің осы саласы халық шаруашылығы үшін маңыздылығын ескере отырып, мемлекетке ауыл шаруашылығының қазіргі жағдайын сипаттайтын теріс үрдістерді бұзудың негізгі тетіктерінің бірі ретінде оны қолдау шараларын жандандыру орынды. Астық өнімі кіші кешенін дамыту оны сыртқы және ішкі нарықтарда өндірілетін өнімге сұраныс жағдайларына барабар қайта құруды талап етеді. Техникалық қамтамасыз ету ауыл шаруашылығы, оның ішінде астық өндірісі тиімділігінің негізгі факторларының бірі болып табылатындығын қазіргі дамыған елдерде машиналар мен жабдықтар паркін күтіп-ұстауға, пайдалануға және жаңартуға жұмсалатын шығындар өндіріс шығындарының 40–60% құрайтындығы да көрсетеді. Болашақта астық өндірісінің болжамды деңгейі оны тұтынудың тұрақты көлемін, сондай-ақ өнеркәсіптік өңдеуге осы құнды өнімнің шығынын ұлғайтуды, атап айтқанда мал шаруашылығының шоғырланған жемге, экспорттық «сұраныстарға» деген қажеттілігін қанағаттандыруды көздеуі тиіс. Осы мұрағаттық міндеттерді шешу үшін елдің қажеттіліктеріне сәйкес дәнді дақылдардың егіс алқаптарын құрылымдық қайта құруды жүргізу қажет.

Мақалада ауыл шаруашылық дақылдарын суару жүйесінде инновациялық және ресурс үнемдеуші технологияларды тәжірибеде кеңінен қолданудың маңыздылығы қарастырылады. Елімізде су шаруашылығында орын алған жағдай мемлекетте қазіргі таңда жүргізіліп отырған саясатты қайта қарауды және өзгертуді талап етеді. Себебі, елімізде ауыл шаруашылығын басқарудың экономикалық және климаттық өзгерістерге бейімделу үрдісі қиындықтармен жүзеге асырылуда. Сондықтан су шаруашылығы саласын басқару мен бақылауда кемшіліктер көп, сондай-ақ суды пайдаланушы тараптар өз кезегінде суармалы суды тиімді де ұтымды пайдалануға мүдделі емес. Ал гидротехникалық ғимараттар мен желілердің техникалық жағдайының төмендеуі салдарынан суармалы жерлердің көптеген алаңдары істен шығып, жарамсыз болып қалуда. Су шаруашылығындағы туындаған мәселелер ауыл шаруашылық өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін төмендетеді және өсімдік шаруашылығы өнімдерін өндіруде жоғары шығындарға әкеледі. Сондықтан жер және су ресурстарын тиімді және ұтымды пайдалану мәселелері қазіргі таңда қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуының маңызды мәселесіне жататындығы анықталды. Себебі, кез-келген мемлекеттің азық-түлікпен қамтамасыз етілуі және оның халқының өмір сүру деңгейі осы факторлармен тікелей байланысты. Мәселені шешу мақсатында қолда бар басты ресурстар, яғни жер және су ресурстарын максималды өнімділікпен және тиімділікпен пайдалану, ауылшаруашылығында суармалы жерлерді ұлғайту және суармалы суды үнемдеу жолдары ұсынылды. Суарудың жалпы шығындарының тиімділік көрсеткіштеріне әсер етуші факторларды талдау мақсатында мақта өнімділігінің пайдалылығына корреляциялық-регрессиялық талдау жүргізілді.

«Адами капитал» ұғымы салыстырмалы түрде қысқа ғана тарихына қарамастан, қазіргі адамның еңбек қызметіне тән элементтердің көбеюіне әсер ететін әртүрлі анықтамалардың пайда болуына әсер етті. Адами капиталдың ұлттық байлықты жинақтаудағы маңызының артуы, экономикалық ғылымды ізгілендірудің жалпы тенденциялары, инновациялық экономикаға тән еңбек ерекшеліктері адамның еңбек қызметін және оның еңбек мүмкіндіктерін сипаттайтын көптеген жаңа элементтердің пайда болуына және бір қарағанда қиылысатын іргелес категориялардың айналымына енуіне әкелді. Мақаланың мақсаты – адамның еңбек мүмкіндіктерін сипаттайтын экономикалық теориямен жасалған негізгі ұғымдарды ажырату, сондай-ақ осы іргелес категориялар жүйесіндегі «адами капитал» санатының орны мен рөлін анықтау. Инновациялық дамудың міндеттерін қою нәтижесінде пайда болған жаңа тұжырымдамаларға ерекше назар аударылады. Зерттеудің нәтижесі – жалпы терминологиялық өрісте қарастырылған ұғымдарды жүйелеу. Мұндай жүйелеу еңбек нарығын зерттеудің, жұмыспен қамтудың, кадрлық әлеуетті жинақтаудың тұжырымдамалық аппаратын теориялық нақтылау үшін де, инновациялық даму жағдайында ұлттық білім беру жүйесін жетілдіру және еңбек нарығын реттеу жөніндегі мемлекеттік саясат саласында практикалық қолдану үшін де қажеттілік болып табылады.

Бұл зерттеу мақаласында Covid-19 пандемиясының Қазақстандағы азық-түлік қауіпсіздігіне әсері қарастырылады. Зерттеудің мақсаты – пандемия кезіндегі азық-түлік қауіпсіздігіне әсер ететін негізгі факторларды анықтау және оны жақсарту бағыттарын ұсыну. Зерттеу әдістемесі әдебиеттерді шолуды, талдау, синтездеу, абстракциялау, жалпылау, индукция, дедукция және аналогия сияқты ғылыми танымның әртүрлі логикалық әдістерін қолдана отырып статистикалық деректерді талдауды қамтиды. Зерттеу жан-жақты және азық-түлік қауіпсіздігіне әсер ететін аспектілердің кең ауқымын қамтиды, азық-түлік қауіпсіздігі мәселелерінің негізгі себептері туралы құнды ақпарат береді және елдегі азық-түлік қауіпсіздігін жақсарту үшін практикалық шешімдерді ұсынады. Зерттеудің негізгі нәтижелері пандемияның Азық-түлік жеткізу тізбегіндегі үзілістерге және пандемиядан туындаған экономикалық құлдырауға байланысты Қазақстандағы азық-түлік қауіпсіздігі деңгейіне теріс әсер еткенін көрсетеді. Статистикалық деректерді талдау жергілікті азық-түлік өндірісін жақсартуға және импорттық азық-түлік тауарларына тәуелділікті азайтуға назар аудару қажеттілігін көрсетеді. Зерттеу Covid-19 пандемиясының Қазақстандағы азық-түлік қауіпсіздігіне әсерінің эмпирикалық дәлелдерін ұсына отырып және оны жақсарту бойынша нақты бағыттарды ұсына отырып, азық-түлік қауіпсіздігі саласына үлес қосады. Бұл зерттеудің практикалық маңыздылығы – саясаткерлер мен тамақ өнеркәсібіндегі мүдделі тараптарды пандемия кезінде және одан кейін Қазақстанда азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін қабылдануы тиіс шаралар туралы хабардар ете алады.

Мақаланың негізгі мақсаты – аграрлық салаларды цифрландыруға байланысты мәселелерді қарастыру: мемлекет тарапынан оларды дамытуда қолдаудың негізгі тетіктері, еңбек өнімділігін төмендету, инновациялық технологияларды неғұрлым кең цифрлық енгізу мүмкіндіктері. Авторлар еліміздегі агроөнеркәсіптік кешеннің басымдық кезеңдері бойынша дамытудағы атаулы мәселелерді шешудің негізгі жолдары мен тетіктерін анықтады. Қазақстандағы АӨК дамытудағы 2021–2025 жж. бағытталған еліміздің АӨК дамыту бойынша ұлттық жобасы өзінің іске асырылуы бойынша негізгі шеңберді белгілей отырып, бірқатар өзекті мәселелерді көрсетеді. Елдің әлеуметтік-экономикалық даму деңгейін арттыру мақсатында аграрлық салада жаңғырту және әртараптандыру мәселелерін шешудің маңызы зор. Қазақстанның агроөнеркәсіптік кешенін әртүрлі деңгейде жаңғыртудың аса маңызды факторлары анықталды. Олардың негізінде агроөнеркәсіптік кешенді дамытудың негізгі бағыттары ұсынылды және негізделді. Зерттеу нәтижелері осы саладағы заманауи автор-мамандардың тұжырымдары мен көзқарастарын қамтиды. Азық-түлік бағасын реттеуді қоса алғанда, елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының тұрақтылығын қамтамасыз ету бойынша бірнеше тұжырымдар мен бағдарламалар толығымен сараланған.

Қазақстанда «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасы 2019 ж. қыркүйек айында Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың халыққа жолдаған кезекті жолдауында жарияланып, қабылданған болатын. Осы тұжырымдаманы жүзеге асыру бойынша жүйелі түрде үздіксіз іс-шаралар ұйымдастырылып келеді. Алайда, бұл тұжырымдаманың негізгі мақсаты – мемлекеттік органдар мен халық арасындағы кері байланыс орнату жүйесі әлі күнге дейін дұрыс қалыптаса алмай келеді. Осыған байланысты зерттеудің негізгі мақсаты – «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасына сәйкес аймақтық деңгейде, жергілікті өзін-өзі басқару институттарының қызметін жетілдіру бойынша практикалық ұсынымдар әзірлеу. Өйткені қоғамның бастапқы ұяшығы – жергілікті өзін-өзі басқаруды дамытудың белсенді шараларын жүргізу, өз кезегінде мемлекеттік басқару институттарының ұстанымдары мен халықтың мүдделерін қорғауға мүмкіндік береді. Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесі бойынша қабылданған заңдар, ережелер мен талаптар елдің барлық аймақтарына бірдей, біздің зерттеуімізде негізгі обьект ретінде Түркістан қаласының жергілікті атқарушы орган қызметкерлері мен тұрғындарынан құралған респонденттерге сауалнама жүргізу арқылы нақты мәліметтер алынды. Зерттеу барысында сандық және сапалық талдау әдістері қолданылды, мысалы, қалыпты Гаусс Спрейі (қалыпты тарату), корреляциялық талдау (Spearman корреляциясы), Дурбин-Уотсон коэффициенті бойынша талдау және регрессиялық талдау (Regression analisys). Талдаулар R – statistics және SPSS 23 бағдарламалары арқылы жүргізілді. Нәтижесінде, қолданылған барлық әдіс-тәсілдер зерттеу тақырыбы бойынша қорытынды жасауға және шешімдер қабылдауға, сонымен қатар еліміздің аймақтары бойынша жергілікті өзін-өзі басқару органдары мен халық арасындағы сындарлы диалог қалыптастыру бойынша орын алып жатқан жалпы мәселелерді зерделеп, нақтылауға мүмкіндік берді.

Корпоративтік тұрақтылық тұжырымдамасы корпорацияларды тұрақты әлеуметтік даму процесіне қосудың тиімді құралы ретінде танылды. Бұл тұжырымдама корпорациялар өздерінің бизнес мақсаттарын ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік және экологиялық мақсаттарды белгілеп, оларға қол жеткізуі керек дегенді білдіреді. Корпорациялардың ішкі бақылауының мақсаты олардың өмір сүру мақсаттарымен тікелей байланысты. Осы мақаланың мақсаты – корпоративтік тұрақтылық бизнес философиясының мәнін және ұйымның мүдделерін ескеру идеясын енгізуді ескере отырып, ұйымдардың ішкі бақылау принциптері туралы жалпы қабылданған түсінікті қайта қарау. Зерттеудің әдіснамалық негізі мүдделі тараптардың мүдделерін ескере отырып, тұрақты әлеуметтік даму теориясының принциптеріне, корпоративтік тұрақтылық тұжырымдамасына негізделген. Ұсынылған нәтижелер талдау және синтез арқылы алынады. Қазақстандағы БҰҰ Жаһандық шартының тізіміне енгізілген ұйымдардың ішкі бақылауын реттейтін корпоративтік құжаттарды талдау негізінде келесі қорытындылар жасалды: әлеуметтік және экологиялық мақсаттарға қол жеткізуді ішкі бақылау практикасын корпорациялар қазірдің өзінде қолдануда, бірақ оны жүйелі және кешенді деп санауға болмайды және ол ішкі регламенттерде жеткілікті ескерілмеген. Сонымен қатар, ұйымдардағы өркениеттік өзгерістер мен тұрақты даму тұжырымдамасын енгізу экономикалық қызмет және оның қоршаған ортасы сияқты ішкі бақылау объектілеріне, сондай-ақ ұйымның мақсаттарына байланысты болуы керек ішкі бақылау процесінің компоненттеріне әсер етеді.

Қазіргі уақытта ел экономикасының тұрақты дамуы мен өсуі сапалы энергиямен жабдықтауға және энергетика секторының дамуына тікелей байланысты. Бүгінгі таңда халық пен өнеркәсіп толығымен энергиямен жабдықтауға тәуелді. Мемлекеттің энергетика саласын дамытуға жеткіліксіз көңіл бөлуі экономиканың басым секторларының дамуына кедергі болуы мүмкін. Келешекте елдің әлеуметтік-экономикалық дамуы салдарынан электр энергияға деген сұраныс артатыны белгілі. Энергетика саласының тиімділігін одан әрі арттыру мақсатында соңғы жылдары үкімет саланы қайта құрылымдаудың бірнеше бағдарламаларын іске асырған болатын. Алайда бұл атқарылған ықпалдар түпкілікті нәтиже бермегені анық. Үкімет алдағы уақытта энергетика секторына инвестиция тарту үшін бірқатар реформаларды, соның ішінде баға, құқықтық және энергетикалық кәсіпорындарды реформалау сұрақтарын қарастыруы қажет. Мақаланың мақсаты – энергетика саласындағы мемлекеттік реттеуді, яғни тұтынушылар мен мемлекеттің барлық деңгейдегі мүдделерін ескере отырып, саланың тұрақты дамуын талдау. Энергетика кешенін реттеу мемлекет үшін стратегиялық сипатқа ие болғандықтан тақырып қазіргі уақытта өзекті. Осы уақытқа дейін үкімет жасақтаған мемлекеттік басқару құрылымдары және басқару жүйесі туралы тақырыптар отандық жұмыстарда көрініс тапқан. Осыған орай, мақала елдегі энергиямен жабдықтау жүйесіндегі мемлекеттік басқару және реттеу тетіктеріне жан-жақты зерттеe және егжей-тегжейлі талдау жасалды. Жұмыста еліміздегі энергиямен жабдықтау жүйесінің мемлекеттік басқару элементтері және эволюциясы қарастырылып, АҚШ, Норвегия, Ұлыбритания, Қытай, Ресей Федерациясы елдеріндегі энергетика саласының мемлекеттік басқару жүйелеріне салыстыру жүргізілді. Мақалада SWOT және ғылыми талдау арқылы елдің энергетикалық секторын басқарудағы тәуекелдер қарастырылады.

Мақаланың мақсаты – миграция бойынша үдерістерді басқару, халық санының артуына немесе тұрақ-тануына әсерін және еліміздің біртұтастығын, қауіпсіздігін қамтитын іс-шараларды айқындау. Көші-қон саясатының ел қауіпсіздігіне жүйелі контексте, құрылымдық қызметте, тарихи, бихевиористік, салыстырмалы негізде, әлеуметтік әдіснамалар негізінде әсері қаралды. Иммиграцияның негізгі міндеті – шетелдіктердің Қазақстанға көшуі, мемлекеттік шекаралардың ашықтығы, республиканың геосаяси орналасуы, ұлтаралық қатынастардың тұрақтылығы, сондай-ақ көшіп келу – көшіп кету үрдістерін мемлекеттік реттеу жөніндегі қызметті жетілдіру. Бұл мақалада нақты әлеуметтік-экономикалық өсудің, аймақтың дамуының, елімізде азаматтарды жұмыспен қамтамасыз етудің және өркениетті дамудың жоғарғы деңгейіне жету мәселелері қарастырылды. Қазақстанның алдында экономикалық өркендеудің заманауи жағдайымен болашақ дамудың жалпы спектрі тұр. Бүгінгі таңда азаматтардың халықаралық көшу-қонуы басымдырақ болуда, бұл, әсіресе дамыған елдердің алдына аса күрделі және көптарапты мәселелер кешенін қоюда. Авторлар көшу-қонуды реттейтін биліктің мемлекетке қажетсіз иммигранттардың алдына өте алмайтын кедергі қоюуына және ірі басқа этникалық топтардың өзіне қабылдайтын қоғамға қолайлы кіруін қолдауға қабілетті бола алмауы, халықтың көшу-қону саясаты бойынша жаңаша әдістемелер мен құралдардың, сондай-ақ тың бастамаларға ғылыми-зерттеулер жүргізудің қажет екендігі айқындады. Қазақстан елінде жүзеге асырылып отырған миграциялық үдерістер бойынша және статистикалық деректердің негізінде 2030–2050 жж. арналған болжамдық көрсеткіштер әзірленді.

Кәсіпкерлік сектор экономикада өсу мен инновацияның платформасы ретінде маңызды рөл атқарады. Кәсіпкерлік белсенділігі жоғары өңірлерді зерттей отырып, құнды ақпарат алуға болады. Дегенмен, кәсіпкерлікке әртүрлі өзара байланысты күштер мен субъектілер әсер ететінін түсіну өте маңызды. Кәсіпкерлік қызметке қолайлы орта құру бірнеше себептерге байланысты. Біріншіден, бұл нарықтық реформалардың негізгі бағыты бола отырып, жоспарлы экономикадан нарыққа бағытталған экономикаға көшуді жеңілдетеді. Екіншіден, кәсіпкерлік тиімді саясатты және кәсіпкерлерді қолдау үшін қолайлы бизнес-ортаны талап ететін құрылымдық мемлекеттік реформа болып саналады. Сонымен қатар, кәсіпкерлік әлеуетті дамытуға ықпал ететін факторларды зерттеу кәсіпкерлік мәдениетті қалыптастыру және кәсіпкерлікті қолдау стратегияларын әзірлеу үшін өте маңызды. Кәсіпкерлікке әсер ететін факторларды түсіну әлеуметтік теңсіздікті жою, репродуктивті процестердің тұрақтылығын қамтамасыз ету және тұрақты экономикалық өсуге қол жеткізу үшін маңызды. Кәсіпкерлік адамдарға әлеуметтік-экономикалық мәртебесін жақсартуға, теңсіздікті азайтуға, экономикалық өсуді ынталандыруға және жұмысқа орналасуға мүмкіндік береді. Ғылыми зерттеулер әртүрлі елдердегі кәсіпкерлік қызмет ортасын зерттегенімен, Қазақстандағы кәсіпкерлік қызмет ортасы туралы әдебиеттердің саны шектеулі. Сондықтан бұл зерттеу Жаһандық кәсіпкерлік және даму индексі (GEDI) тәсілін қолдана отырып, Қазақстандағы кәсіпкерлік белсенділік ортасын бағалауға арналған.

Мақалада тәжірибедегі жағдай, ШОК компаниясы мысалында CJM (клиент жолының картасы) құралын қолдану тиімділігі қарастырылған. Бұл зерттеудің мақсаты – қазақстандық ШОК өкілі болып табылатын компанияның қызметінде CJM (клиент жолының картасы) клиентті талдау құралы ретіндегі тиімділігін растау. Зерттеу объектісі ретінде Алматы қ. нарығында әрекет ететін компания таңдалған. Зерттеудің пәні клиент жолының картасын қолдану үрдісі. Мақала авторлары CJM құралының маркетингтік қызмет көрсеткіштерін және клиентке бағытталған маркетингтік белсенділіктерді ұйымдастыру, жүзеге асыруды қоса алғандағы компания жұмысының көрсеткіштеріне, қаржылық көрсеткіштерге ықпалын растайтын мәліметтер алынған. Мақаланың мазмұны клиенттік талдаудың цифрландыру жағдайында ерекше маңызы артатынына, сонымен бірге орта және шағын бизнес өкілдері үшін цифрландырудың жаңа мүмкіндіктер беретініне басты назар аударады. Зерттеу жүргізуде зерттеу пәні туралы сапалы ақпарат алуға мүмкіндік беретін тереңдетілген сұхбат әдісін үйлестіретін тақырыптық зерттеу әдістемесі қолданылған. Зерттеу нәтижелері клиент жолы картасын зерттеу объектісі болып табылатын компания үрдісіне енгізу туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді. CJM қазақстандық ШОК компаниясы қызметінде сынақтан өткізу тәжірибесі мен оң нәтижелер клиент жолы картасы құралын да, сонымен қоса авторлардың осы бағыттағы тәжірибелерін де қазақстандық орта және шағын бизнес кәсіпорындарында қолдану мүмкін екендігінен куәландырады.

Мақала авторлары сыбайлас жемқорлықтың Қазақстандағы кедейлік деңгейіне әсерін зерттеді. Зерттеудің мақсаты – Қазақстандағы сыбайлас жемқорлықтың кедейлікке әсерін бағалау жән Аңдатпа Мақала авторлары сыбайлас жемқорлықтың Қазақстандағы кедейлік деңгейіне әсерін зерттеді. Зерттеудің мақсаты – Қазақстандағы сыбайлас жемқорлықтың кедейлікке әсерін бағалау және басқа елдердің, соның ішінде Аргентина, Германия және Дания елдерінің бағалауларымен салыстыру, ұқсастықтар мен айырмашылықтарды анықтау. Зерттеуді жүргізу кезінде авторлар сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексін және жұмыссыздық деңгейі мен инфляция сияқты басқа да айнымалыларды пайдаланды. Сыбайлас жемқорлық кедейлікті тудырып қана қоймайды, сонымен бірге мемлекеттік билікті әлсіретіп, әлеуметтік тұрақтылыққа қауіп төндіреді. Зерттеу нәтижелері сыбайлас жемқорлықтың барлық төрт елдегі кедейлік деңгейіне статистикалық маңызды әсер ететінін, бірақ қарқындылығы әртүрлі екенін көрсетеді. Нәтижесінде, Қазақстанның мәнмәтініне және осы елдегі сыбайлас жемқорлықтың кедейлікке әсері бойынша сандық зерттеулердің болмауына басты назар аударылғаны анықталды. Атап айтқанда, Қазақстанда сыбайлас жемқорлықтың кедейлік деңгейіне әсері қосымша айнымалылар қосылғаннан кейін аз байқалды. Авторлар Қазақстан үшін сыбайлас жемқорлық пен кедейлік арасындағы өзара байланыстың айқын емес тетіктері әрекет етуі мүмкін деп болжайды және сызықтық емес модельдерді пайдалану және айнымалыларды неғұрлым дәл таңдау сияқты зерттеудің одан әрі бағыттарын ұсынады. Бұл зерттеу сыбайлас жемқорлықтың кедейлікке әсерін жақсы түсінуге мүмкіндік береді және осы салада одан әрі зерттеу қажеттілігін көрсетеді.

Экономикалық күрделіліктің мәні мынада: біздің заманымыздың кейбір ірі әлеуметтік проблемалары, егер оларды тудыратын жүйелік өзара әрекеттесу жағынан қарасақ, мағыналы бола бастайды. Жүйелік өзара әрекеттесудің мысалы ретінде жұмыссыздық деңгейін қарастыру ұсынылады. Экономикалық күрделілікті талдау көптеген әлеуметтік көрсеткіштерге қолдануға болатын кең шеңберді ұсынады. Әлеуметтік жұмыспен қамтумен байланысты мәселелерге назар аудара отырып, елдің экономикалық күрделілігі мен жұмыссыз халықтың деңгейі арасындағы байланыс туралы гипотеза пайда болды. Талқылау адамдардың білім өндіру процесін қалай бөле алғанын және күрделі өзара тәуелділіктерді ұйымдастыра алғанын зерттеуден басталады, бұл өз кезегінде әдеттен тыс технологияларды жасайды. Бұл зерттеудің мақсаты – экономикалық күрделілік индексі мен жұмыссыз халықтың деңгейі арасындағы байланысқа қатысты гипотезаны дәлелдеу немесе жоққа шығару болып табылады. Корреляциялық-регрессиялық модельдің көмегімен зерттелетін екі көрсеткіш арасындағы жанама байланысты анықтауға мүмкіндік туды, осылайша жоғарыда айтылған гипотезаны растады. Экономикалық күрделілік қазіргі заманның негізгі әлеуметтік мәселелері мен сын-қатерлерін түсіну үшін әлеуетті қуатты парадигманы ұсынады. Қысқасы, даму, технологиялық өзгерулер, теңсіздік, ақаулар, тіпті жұмыссыздық жасырынды жүйелік ара-қатынастардың көрнекті нәтижелері болып келеді. Сондықтан экономикалық күрделілікті зерттеу сұрақтарында атап кеткен ара-қатынастардың құрылымын және олардың түрлі экономикалық-әлеуметтік процесстерді түсіну үшін өте маңызды. Алынған нәтижелер елдердің инновациялық әлеуетін бақылау және болжау және экономикалық өсудің уақыт серпінін түсіндіру үшін экономикалық күрделіліктің әлеуетіне жаңа тұрғыдан қарауға мүмкіндік береді, жұмыссыз халықтың деңгейін жақсартуға және арттыруға жол салуы мүмкін.

Бұл мақалада Tree Classifier алгоритмін қолдана отырып, студенттердің онлайн білім беруді қабылдауын талдау ұсынылған. Зерттеуге Covid-19 пандемиясы кезінде онлайн оқытуға қатысқан 460 студенттің сауалнамасы кіреді. 49 сұрақтан тұратын сауалнама студенттердің тәжірибесін, қиындықтарын, алынған қолдауды және онлайн білім беруге қатысты қалауларын түсінуге бағытталған. Негізгі мақсат – бетпебет оқудан гөрі онлайн оқуды қалайтын студенттер тобын анықтау. Осы зерттеу аясында Python-да Tree Classifier алгоритмін қолдана отырып, студенттердің онлайн білім беруді қабылдауының құнды идеялары алынады. Алматы қаласының (Қазақстан) студенттеріне назар аудара отырып, зерттеу онлайн, бетпебет немесе аралас оқыту форматтарын жақсарту бойынша болашақ зерттеулер мен ұсыныстарды анықтау үшін ұқсас халықаралық зерттеулермен әлеуетті салыстыруға мүмкіндік береді. Нәтижелер студенттердің қанағаттануына, сабаққа қатысуына және онлайн оқуды қалайтынына әсер ететін факторларды анықтайды. Осы түсініктерге сүйене отырып, зерттеу онлайн оқыту тәжірибесін жақсарту және анықталған қиындықтарды шешу үшін практикалық ұсыныстар береді. Алматы қаласы студенттерінің тәжірибесі негізінде онлайн-білім беруде студенттердің қабылдауы мен қалауын жан-жақты түсіну ұсынылады. Алынған нәтижелер, сондайақ басқа елдердің тәжірибесін салыстырмалы талдау, біздің ойымызша, болашақ зерттеулер үшін құнды ақпарат болады, онлайн оқыту сапасын жақсартуға ықпал етеді, сонымен қатар тәрбиешілер, саясаткерлер мен зерттеушілер үшін құнды ресурс болады.

Ғылымды, технологияны, инженерия мен математиканы біріктіретін STEM әйелдердің ерлермен бәсекелесуге жеткілікті мүмкіндіктері жоқ, сонымен бірге мансаптық өсу жолында гендерлік стереотиптермен бетпебет келетін, негізінен ер адамдар басым сала болып саналады. STEM ландшафтының өзгеруіне қарамастан, әйелдер әлі де осы салаларда аз және өз мамандықтарында сенімсіз жетістіктерге жетуде. Бұл әйелдердің мансаптық ұмтылыстарын да, әлеуетті мүмкіндіктерін де айтарлықтай шектейтін гендерлік стереотиптердің басым болуына байланысты. Сонымен қатар, гендерлік стереотиптер Орталық Азия елдерінде тәуелсіздік алғаннан кейін күшейген дәстүрлендіру процестерінің нәтижесінде үнемі жанып отырады. Мақаланың мақсаты – Қазақстанда орын алып жатқан гендерлік стереотиптердің «ер» деп саналатын салалардағы қыздардың мансаптық ұмтылысына және STEM-ге қатысты білім беру бағдарламаларын таңдауына қалай әсер ететінін анықтау. Бүкіл әлемде STEM саласындағы гендерлік стереотиптердің әйелдерге әсерін зерттейтін көптеген ғылыми еңбектер бар болса да, олар көбінесе сапалы және/немесе репрезентативті емес сандық зерттеу жобаларымен шектеледі. Орталық Азияның басқа елдерінен ерекшеленетін Қазақстанның әлеуметтікмәдени жағдайын зерттеуге ерекше көңіл бөлінеді. Сандық сауалнама жүргізу STEM Қазақстандағы ерлер мен әйелдердің гендерлік стереотиптерін тереңірек түсінуге мүмкіндік берді. Респонденттердің (N=1425) сауалнамасының нәтижелерін талдаудың қорытындылары зерттеушілерді, мұғалімдерді, жұмыс берушілерді, саясаткерлерді және ҮЕҰ өкілдерін, сондай-ақ гендерлік теңдікті ілгерілетуге мүдделі кез келген адамды қызықтыруы мүмкін.

Заманауи әлем бізден белгілі бір ойлауды, цифрландыру мен динамикалық технологиялық өзгерістерге байланысты туындайтын мәселелерді шешуге стандартты емес көзқарасты талап ететін дүние. Қазіргі уақытта сұранысқа ие интеллект дәлелденген әдістер мен стратегияларды оларды қолданудың жаңа тәсілдерімен және оларды құрудың шығармашылық тәсілдерімен біріктіреді. Білім беруде оқушылардың бойында осындай қасиеттердің қалыптасуын қамтамасыз ету үшін бейімділікке, ойлау икемділігіне, шығармашылыққа, мәселеге бағдарлануға және т.б. бағытты ұстанатын оқыту форматтарын іздеу қажет. Ұсынылып отырған мақала аясында Д. Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан техникалық университетінде (бұдан әрі ШҚТУ) жүзеге асырылып жатқан тәжірибеге бағытталған білім беру моделі сипатталған. Мақаланың мақсаты – білім берудің тәжірибелікбағдарлы тұжырымдамасын енгізу арқылы кәсіптік білім беруді жаңғырту процесінің маңыздылығын көрсету және негіздеу. Тәжірибелік-бағдарланған білім беру кәсіптік құзіреттілік пен практикалық тәжірибені барынша дамыту үшін университет пен оның серіктестерінің өзара әрекеті ретінде түсіндіріледі. Бір жағынан облыстың және еліміздің кәсіпорындарымен, екінші жағынан жетекші университеттермен және ғылыми орталықтармен желілік ынтымақтастық білім беру бағдарламаларының қызметін күшейтуге мүмкіндік береді. Университетте мұндай білім беру форматын енгізудің бір жолы көрсетілген. Оны жүзеге асырудың деңгейлік жүйесі де сипатталған, ол жоғары сынып оқушылары мен студенттердің университетте оқу барысында практикалық құзыреттіліктерін кезең-кезеңімен қалыптастырудан тұрады. Студенттің алған және көрсеткен құзіреттіліктерінің нәтижесінде құзіреттіліктердің цифрлық профилін құру осындай деңгейлі білім беруді жүзеге асырудың бір бөлігі болып табылады. Сондай-ақ жұмыста SPOD-, VUCAжәне BANI әлемдерінің тұжырымдамалары қарастырылады, олардың қиындықтары мен талаптары білім беру парадигмасын қайта форматтауды анықтайды.