Компанияның қаржылық әлеуетінің маңыздылығы оны жасырын ішкі резерв ретінде қарастыру керектігімен сипатталады. Қаржы ресурстары – бұл кәсіпорынның қаржы жүйесі құратын және өзін-өзі дамыту инерциясын, өзін-өзі сақтауды және кәсіпорынның қаржы жүйесінің тұрақтылығын дамытуды қамтамасыз ететін резерв. Зерттеу экономикалық қызметтің қаржылық көрсеткіштері және олардың кәсіпорынның тиімділігін бағалаудағы рөлі туралы мамандандырылған әдебиеттер мен ғылыми басылымдарды талдау мен бағалауға негізделген. Компанияның қаржылық тұрақтылығы дегеніміз – компанияның қаржылық ағындары тұрақты және компанияның белгілі бір уақыт аралығында бизнесті қолдауға, сондай-ақ компанияның өнімдері мен қызметтерін өндіруге қол жетімді несиелер мен шығындарды жабуға ақшасы бар дегенді білдіреді. Компанияның тиімді қызметінің және оның төлем қабілеттілігінің көрсеткіштері де маңызды. Бұл үдерісті талдау үшін әртүрлі әдістер қолданылды, мысалы: қаржылық әлеуетті бағалау әдістері, оның ішінде қаржылық көрсеткіштерді және олардың өзгеру динамикасын талдаудың әртүрлі әдістері бар. Қаржылық бағалаудың дәстүрлі және математикалық әдістері, соның ішінде салыстыру, кластерлеу және абсолютті, орташа және салыстырмалы көрсеткіштерді қолдану әдістері, сонымен қатар аналитикалық кестелерді қолдана отырып, компанияның қаржылық көрсеткіштерін жалпылау және кластерлеу әдістері қолданылды. Алынған нәтижелер бәсекеге қабілеттілікті арттыруға және мақсатты салалық позицияларға қол жеткізуге бағытталған тиімді басқару шешімдерін қабылдау үшін көмекші құрал ретінде компанияның қаржылық жағдайын бағалау үшін бизнес пен талдаушыларға ұсынылады.

Жаһандық дағдарыс пен коронавирустық пандемияның бүкіл әлемге таралуы мейрамхана мен қонақ үй бизнесінің нәтижелеріне айтарлықтай әсер етті. Өткізу айналымының көлемі айтарлықтай төмендеді; 2020 ж. ІІ тоқсанында мейрамханалар айналымының рекордтық құлдырауы – 49,7%-бен белгіленді [1, 2, 3]. Дәл осындай үрдіс Қазақстан мен Украинадан да байқалады. Бір жылға жуық уақыттан бері көптеген қонақ үйлер мен мейрамханалардың ғимараттары қаңырап бос тұр. Олардың едәуір бөлігі азық-түлік тауарларымен сауда кәсіпорындары ретінде қайта профильденген, жалға берілген немесе көбінесе сатылымға шығарылған. Ұзақ мерзімді активтерді кеңінен сату олардың нақты есептік жазбасын және сатуға арналған ұзақ мерзімді активтерді нақты бағалауды, сондай-ақ бизнесті немесе бизнестің бір бөлігін сату мен сатып алудың жаңа, заманауи операцияларына арналған есеп саясатының бөлімдерін әзірлеуді талап етеді. Мұндай операцияларды есепке алу бұрын сирек қолданылған, тіпті мүлде пайдаланылмайтын «Сату үшін ұсталатын ұзақ мерзімді активтер және тоқтатылған қызмет» №5 «ХҚЕС-ін [4] әдістемелік тұрғыдан дұрыс қолдануды талап етеді. Көптеген жылдар бойы авторлар ХҚЕС қолдану тәртіптерің зерттеп, есепке алу объектілері үшін есеп және салық саясатын әзірлеу мәселелерімен айналысады. Мақала жазу кезінде авторлар өздерінің ғылыми және практикалық тәжірибелері мен білімдеріне сүйене отырып, сатушы кәсіпорынның есеп компаниясының арнайы бөлімі үшін ұзақ мерзімді активтерді, бизнестің бір бөлігін немесе сатуға дайындалған бизнестің бүкіл сегментін сату операцияларының ұсыныстары мен шоттарын ұсыну мақсатын анықтады. Мақалада жалпы ғылыми зерттеу әдістері де, арнайы зерттеу әдістері де қолданылады. Мақаланың ерекшелігі мен авторлардың қызығушылықтары ҚЕХС қолданылатын орыс тілді елдер мен ТМД республикаларының жоғары оқу орындарының есепшілері мен оқытушыларына арналған.

Қайта сақтандыру елдің сақтандыру нарығының қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін маңызды болып табылады, бұл сақтандыру нарығының осы сегментіне жеткілікті қатаң құқықтық бақылаудың қажеттілігін анықтайды. Бұл мақаланың мақсаты Қазақстан Республикасындағы қайта сақтандыру қызметін дамытуды реттейтін қазіргі заманғы заңнаманы сыни тұрғыдан түсіну және елдегі қайта сақтандыру нарығының дамуына елеулі әсер ететін нормалар мен талаптарды анықтау болып табылады. Зерттеу нәтижелері Қазақстанда әлемдік сақтандыру практикасы үшін жалпы қабылданған, сондай-ақ ел тәжірибесінде ғана қолданылатын қайта сақтандыруды жүргізу бойынша шектеу шаралары қолданылатынын көрсетті. Автор халықаралық қоғамдастықпен қайта сақтандыру саласындағы ынтымақтастыққа кедергі келтіретін Қазақстан Республикасындағы реттеуші нормалардың ерекшеліктерін анықтауға тырысты. Қайта сақтандыруды негізінен жетекші шетелдік қайта сақтандырушылардан сатып алуды көздейтін Қазақстан Республикасының қайта сақтандыру нарығына бейрезидент қайта сақтандырушылардың қатысуы үшін белгіленген жоғары кіру кедергілеріне назар аударылады. Қайта сақтандыру мүмкіндіктерін кеңейту және қайта сақтандыру құнын төмендету мақсатында автор ұлттық сақтандыру нарығының ішкі резервтерін, сондай-ақ балама қайта сақтандыру нарықтарын пайдалануды ұсынады, олардың бірі біріңғай қайта сақтандыру кеңістігінің ЕАЭО елдерінің интеграциялық бірлестігі шеңберінде қарастырылуы мүмкін. Осыған байланысты бұл елдердің заңнамасын, әсіресе сақтандыру компанияларының қаржылық тұрақтылығын анықтау және қайта сақтандырушылардың төлем қабілеттілігін бағалау бөлігінде үйлестіру қажет. Зерттеу нәтижелері Қазақстан Республикасындағы қайта сақтандыру қызметін реттеудің құқықтық нормаларын халықаралық тәжірибеге сәйкестендіру үшін пайдаланылуы мүмкін.

Халықаралық рейтингтік агенттіктер мен индекс провайдерлері Қазақстанның қор нарығы (ҚҚН) сыртқы және ішкі белгісіздіктердің қысымында деп есептейді. Әлемнің биржалық картасындағы агенттіктердің талдаушылары ҚҚН тәуекелдері жоғары және нашар есептелетін шекаралас нарықтарға (Frointer) жатқызады. 2022 жылғы деректерге сәйкес, ҚҚН сипаттамасы төмен өтімді және өте құбылмалы, бірақ әлемдік экономикаға ену және портфельдік инвестициялардың ағыны ретінде пайдалы салдары болуы мүмкін, рейтингтің (Emerging-ге дейін) жоғарылауы үшін жақсы алғышарттары бар құбылыс. Жұмыстың мақсаты – халықаралық индекстердегі ішкі бағалы қағаздар нарығының позициясын жақсартудың негізгі критерийлері мен детерминанттарын анықтау. «Негізгі критерийлер мен факторларды анықтау және талдау Қазақстанның қор нарығы рейтингінің жоғарылауына оң әсер етеді», гипотезаны растау арқылы қойылған ғылыми сұрақтарға жауап беріледі (халықаралық агенттіктердің әдіснамаларына сәйкес қор нарығының қандай сапалық және сандық критерийлері мен факторлары оның рейтингіне әсер етеді? отандық қор нарығының рейтингінің жоғарылауына қандай детерминанттар әсер етеді?). ҚҚН негізгі детерминанттарын анықтауға әсер ететін теориялық және әдіснамалық тәжірибелерді ғылыми зерттеу үшін өзара байланысты, органикалық толықтыратын және міндетті түрде қойылған сауалдарға жауап беретін эмпирикалық әдістер қолданылады. Жұмыстың ғылыми және тәжірибелік маңыздылығы 2022 ж. қыркүйекте қабылданған Қазақстанның қаржы нарығын дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасымен расталады.

Мақалада Еуропалық Одақ елдерінің халықтың азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету тәжірибесі талқыланады. Азық-түлік қауіпсіздігі мәселесі кез келген ел үшін өзекті, өйткені ол халықты сапалы азық-түлікпен қамтамасыз етудің негізі болып табылады. Сондықтан азық-түлік қауіпсіздігінің әртүрлі аспектілерін зерттеу ғылыми ортада да, жалпы жұртшылық арасында да қызығушылық тудырады. Ғылыми зерттеудің мақсаты Қазақстан халқының азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі Еуропалық Одақ елдерінің тәжірибесін зерттеу, Еуропалық Одақ елдері мен Қазақстандағы ауыл шаруашылығы өндірісінің даму тенденцияларын, сондай-ақ Қазақстанда да, ЕАЭО елдерінде де бұл мәселені шешу жолдарын анықтау болып табылады. Елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ететін факторларға жеткілікті егжей-тегжейлі талдау жасалды. Соңғы жылдары Еуразиялық экономикалық одақ аясында бәсекелестіктің күшейгені дәлелденді. Жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы Қазақстанның азық-түлік қауіпсіздігін нығайту бойынша нақты ұсыныстарда жатыр. Қазақстан мен Еуразиялық экономикалық одақ елдерінің аграрлық саясатында мемлекеттік бағдарламаларды қалыптасыру барысында зерттеудің негізгі әдісі материалистік диалектика әдісі болып табылады, оны қолдану кезінде басқа әдістер де қолданылды, атап айтқанда, статистикалық мәліметтерді салыстырмалы талдау әдісі, тарихи-логикалық әдіс. Сонымен қатар, кестелерді құрастыру барысында Қазақстанның азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің белгілі бір тенденцияларын анықтауға, сондай-ақ сауда қатынастарының даму динамикасын анықтауға мүмкіндік беретін ретроспективті талдау әдісі қолданылды.

Жаңа геосаяси, экономикалық және әлеуметтік жағдайлардың қалыптасуы нәтижесінде тұтыну тауарлары нарығы айтарлықтай өзгерістерге әкелетін жоғары құбылмалылыққа ұшырауда. Дегенмен, трансформация тұтынушылардың мінез-құлқына ғана емес, сонымен қатар FMCG секторындағы тауарларды сататын компаниялардың маркетингтік саясатына да қатысты. Ғылыми мақалада Қазақстан Республикасының FMCG нарығының ағымдағы көрсеткіштері ұсынылды. Сауалнама деректерін интерпретациялау нәтижесінде тұтынушылардың экономикалық профиліндегі өзгерістердің нәтижелері берілген. Зерттеудің мақсаты – тұтынушылардың мінез-құлқының өзгеруінің Қазақстан Республикасының тұтыну тауарлары (FMCG) нарығына әсерін зерттеу. Зерттеу әдістері ретінде: статистикалық талдау, сауалнама, тереңдетілген сұхбат әдістері қолданылды. Зерттеу нәтижесінде нарықтың экономикалық сипаттамалары 2022 жылдың үш тоқсанындағы статистикалық қиманың нәтижелері бойынша көрсетілді. Жүргізілген сараптамалық сұхбат деректері негізінде нарықты одан әрі трансформациялау болжамы және жеке тенденцияларды түсіндіру қалыптасты. Үш кезеңдік зерттеу нәтижесінде FMCG нарығының көлемі мен құрылымы бойынша өзекті деректер алынды, қазіргі заманғы тұтынушылардың жекелеген сипаттамалары сипатталды, сондай-ақ Қазақстан Республикасындағы тұтынушылық адалдық көрсеткіштерін жақсарту мүмкіндіктері бағаланды. Зерттеу нәтижелерін қазақстандық FMCG және бөлшек сауда компаниялары сату стратегияларын құру, заманауи тұтынушының мінез-құлқын зерттеу, сондай-ақ сату саясатын қалыптастыру және тактикалық шешімдер қабылдау кезінде пайдалана алады. Әсіресе, бұл зерттеулер өздерінің аналитикалық құралдары жоқ компаниялар үшін өзекті болуы мүмкін.

Нарықтық экономикада бәсекеге қабілеттілік түсінігі негізгілердің бірі болып табылады. Кәсіпорын шығаратын өнімнің бәсекеге қабілеттілік деңгейі оның жұмыс істеу тиімділігін сипаттайды. Қазақстан нарығының шетелдік компанияларға ашылуы бәсекелестіктің жандануына әкелді. Оған қоса, қазақстандық кәсіпорындар шығарған өнімдердің едәуір бөлігі әлемде ғана емес, ішкі нарықта да бәсекеге қабілетсіз болды. Осыны ескере отырып, Қазақстанның индустриялық саясатында бүгінгі таңда әлемдік нарық конъюнктурасына тәуелді емес экономиканың шикізаттық емес секторларын дамытудың баламасыз бағыты ұстанылуда [1]. Осыған байланысты өндіруші салалар кәсіпорындарында өнімдердің бәсекеге қабілеттілігін арттырудың тұжырымдамалық бағыттарын әзірлеу қажеттілігі туындап отыр. Мақалада, авторлар жеңіл өнеркәсіптің кілем өнеркәсібі мысалында кілем өндірісінің әлемдік үрдістерін зерттеп, отандық кілем өнімдерінің әлемдік нарықтағы орнын анықтады. Қазақстан Республикасының ішкі нарығындағы кілемнің кіші салаларының ағымдағы жай-күйіне талдау жасалды. Мақаланың мақсаты – экономикалық-математикалық модельдеу арқылы кілем бұйымдарының бәсекеге қабілеттілігін бағалау әдістерін жетілдіру. Ұсынылған модель кешенді тәсілді қамтамасыз етеді және кілем бұйымдарының өзіндік құнын төмендетуге көмектеседі, сонымен қатар, сәйкесінше, кілем мен кілем бұйымдарын өндіру мен өткізуге кететін шығындарды азайту арқылы оның бәсекеге қабілеттілігін арттырады. Зерттеуде экономикалық-математикалық модельдеу, статистикалық талдау, экономикалық талдау және синтез әдістері және т.б. қолданылды. Зерттеу тақырыбының өзектілігі елдің ішкі нарығында әлеуметтік-экономикалық даму талаптарына жауап беретін саланың экономикалық өсуіне ықпал ететін кілем бұйымдарының бәсекеге қабілеттілігін арттыру бойынша ұсыныстар әзірлеу

Мақалада қорларды есепке алу туралы өзекті тақырып талқыланады. Қазіргі уақытта қорлар кәсіпорынның негізгі құралдары құнының маңызды бөлігі болып табылады, кейбір салаларда материалдық ресурстардың құны 90% немесе одан да көп. Тауардың бағасы жоғары. Өндіріс қорлар (шикізат, отын және т.б.) еңбек ресурстары болғандықтан, кәсіпорынның өндірістік процесі бір реттік жұмыс күші мен еңбек құралдары есебінен жүзеге асырылады. Материалдар өндіріс процесінде айналым қаражатының құрамдас бөлігі ретінде пайдаланылады және олардың өзіндік құны өнімнің өзіндік құнына толығымен қосылады. Кәсіпорынның, өндірістік және көлік процестерінің үздіксіздігі тек ақша қаражаттарына ғана емес, сонымен бірге олардың қажеттіліктеріне де байланысты. Айналым құралдарын, әсіресе өндірістік ресурстарды пайдаланудың әртүрлі түрлерін ескеру, бақылау, реттеу және жоспарлау маңызды. Қорлар, олардың құрамы, қалыптасу көзі өндіріс процесі мен өнімнің өзіндік құнын реттеу мен басқарудың ең маңызды кезеңі болып табылады. Негізгі және қосалқы материалдар көптеген өнеркәсіптік кәсіпорындардың тұрақты, кемімейтін қорлары мен шығындары өндіретін мөлшерден тыс өз қаражаты есебінен өндіріледі. Қорлар әр өндірістік циклде тұтынылады және олардың құны өнімнің өзіндік құнына ауыстырылады. Тауарлар мен қызметтерді есепке алуды дұрыс ұйымдастыру үшін олардың жіктелуін, бағалауын, есепке алу әдістері мен бірліктерін таңдау маңызды.

Қазақстан экономикасының дамуының шешуші факторы – өңдеуші кәсіпорындардың цифрлық трансформациясы, бизнесті барлық шешімдер алынған мәліметтер негізінде қабылданатындай етіп қайта құрылымдау үшін цифрлық ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану. Цифрлық түрлендіру құрылымы ұсынылған. Өтпелі цифрлық технологиялар деректерді электронды түрде жинау, сақтау, өңдеу, іздеу және тасымалдау үшін қолданылады. IoT технологияларының таралуы және IoT құрылғыларынан алынған деректерді автоматтандырылған шешімдерді жақсарту және өнеркәсіптік өндірісті оңтайландыру үшін пайдалану цифрлық өндіріске көшуде маңызды рөл атқарады. Заманауи бизнес-модельдердің ең маңызды міндеті – кез келген уақытта және кез келген жерде тұтынушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін барлық сандық және физикалық өзара әрекеттесу арналарында омниканалды кеңістікті құру, деректер мен ақпаратты синхрондау. Біздің республикамыздың экономикасын цифрландыру мен роботтандыруды дамыту перспективалары роботтық құралдарды әзірлеумен және енгізумен байланысты. Біздің республикамыздың экономикасын цифрландыру мен роботтандыруды дамытудың маңызды бағыты робот-менеджерлерді бағдарламалық қамтамасыз етуді әзірлеу және қолдану болып табылады. Бағдарламалық қамтамасыз ету робот-менеджерінің құрылымы берілген. Цифрландыру және роботтандыру технологиялары қазақстандық кәсіпорындарға бірегей мүмкіндіктерді, соның ішінде деректер негізінде болжау мен басқару шешімдерін қабылдаудың жоғары дәлдігін, шығындарды еселеп азайтуды және «тұтынушы тәжірибесінің» ең жақсы сапасын қамтамасыз ететіні атап өтілді.

Зерттеу нысаны – «ақылды мамандандыру» моделінің ерекшеліктерінің көпшілігі Қазақстан аймақтарының дәстүрлі даму стратегияларында кем дегенде формалды түрде бар деген гипотеза. Гипотезаны тексерудің «таза» шарты: 2012–2021 жж. дейінгі аймақтарды дамыту стратегияларында (бағдарламаларында) «ақылды мамандандыру» тіркесінің болмауы; «ақылды мамандандыру» моделінің ескерілу белгісінің болмауы; мемлекеттік органдардың тиісті нұсқауларының болмауы. Мақалада Қазақстанның таңдалған аймақтарының инновациялық даму стратегияларын «ақылды мамандандыру» моделінің өлшемдеріне сәйкестігіне бағалау жүзеге асырылды. Зерттеудің ақпараттық базасы ашық көздер болды: нормативтік және құқықтық актілердің мамандандырылған базалары, аймақ Әкімшіліктерінің ресми интернет-сайттары. Зерттеудің гипотезасын сынау үшін RIS3 Self-Assessment Wheel (ақылды мамандандыру аймағының инновациялық стратегияларының өзін-өзі бағалау дөңгелегі) бейімделген ақылды мамандандыру әдісі қолданылды. Еуропалық комиссияның базалық әдістемесі 18 критерий бойынша аймақтардың стратегияларын балдық бағалауға (0–5 шкала бойынша) негізделеді, олар аймақтық ақылды мамандандыру стратегиясын құру және дамыту жөніндегі 6 қадамды егжей-тегжейлі көрсетеді. Аймақтық стратегияларды (бағдарламаларды) бағалау аяқталғаннан кейін түпкілікті нәтиже «тор» диаграммасы түрінде ресімделді, онда қаралған өңірлердің инновациялық дамуының күшті және әлсіз жақтары бөлінді.

Авторлар Қазақстандағы кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеудің қазіргі жағдайы мен мәселелерін қарастырды. Зерттеудің негізгі мақсаты – Қазақстандағы кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеуге талдау жүргізу. Зерттеудің негізгі ғылыми және практикалық маңыздылығы – авторлар дамудың қазіргі кезеңінде кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеуге баға берді. Кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеудің әдіснамалық негізі экономикадағы кәсіпкердің операциялық-функционалдық жүйесінің негізгі тұжырымдамаларын, кәсіпкерлік теорияларын, шет елдердегі бизнесті мемлекеттік қолдау тәжірибесін және т.б. теориялық және практикалық зерттеулер болды. Сондай-ақ, авторлар Қазақстанда тіркелген және жұмыс істеп тұрған шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері мен жеке кәсіпкерлік субъектілерінің даму динамикасын талдады. Авторлар кәсіпкерлердің қолданыстағы, бұрын екінші деңгейдегі банктер мен лизингтік компаниялар берген несиелері/лизингтік мәмілелері бойынша мемлекеттік қолдауға баға берді. 2022 ж. 127,5 млрд теңге сомасына субсидиялар, 24 308 қол қойылған жобалар және қол қойылған жобаларға жалпы сомасы 732,08 млрд теңге төленді. Соңында авторлар Қазақстандағы шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерін ынталандыру мен қолдаудың басым бағыттарын ұсынды, Қазақстан Республикасында кәсіпкерлікті дамыту параметрлерін берді. Осылайша, Қазақстанда кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу – мемлекеттік және жергілікті институттарды, үкіметтік емес және коммерциялық ұйымдарды қоса алғанда, өте күрделі және тармақталған болып табылады. Жүргізілген зерттеу нәтижелері тұрғын үй кредитін дамытуға белгілі бір үлес қосады, тиісті пәндер бойынша дәрістер дайындау үшін қолданылуы мүмкін, сондай-ақ одан әрі тереңірек зерттеулер жүргізу үшін негіз бола алады.

Бүгінгі таңда сатып алу қызметі экономикалық қызметтің әр субъектісінде маңызды рөл атқарады және кәсіпорынның маңызды салаларының бірі болып саналады, өйткені ол субъектінің сәтті қызметінің негізін қалайды. Әлемдік экономиканың қарқынды өсуі мен бизнестің жаһандануының арқасында халықаралық деңгейде де, жергілікті деңгейде де жеткізілім тізбегі анағұрлым интеграцияланған және нәтижесінде нарықта мүмкін болатын бәсекелестік артықшылыққа ие болу үшін кәсіпорындар жеткізілім тізбегіне ерекше назар аударып, оларды нығайту, күшейту және оңтайландыру үшін көп күш салуы керек. Логистикалық қызметтің кеңінен дамуына байланысты сатып алу қызметі корпоративтік стратегия құрамындағы ең маңызды рәсімге айналды, өйткені сатып алу жүйесін тиімді басқарумен ол жалпы шығындарды азайту құралдарының біріне айналады, нәтижесінде кірістіліктің үлкен деңгейіне қол жеткізіледі. Бөлшек саудагерлердің сатып алу қызметі тұтастай алғанда жеткізу тізбегіндегі жұмыс жағдайларына теріс әсер етуі мүмкін. Жеткізуші компаниядағы сатып алудағы көптеген негізгі процестер мен шешімдер, мысалы, мерзімдер, сатып алушы-жеткізуші қарым- қатынасы, сыни басқару, жеткізушілерді іздеу, жеткізуші компаниялардың өндірісі мен жұмыс күшін қалай басқаратындығына және еңбек жағдайларына жанама әсер етуі мүмкін. Осылайша, сатып алу жүйесін тиімді ұйымдастыру және басқару проблемасын жетілдіру экономикалық қызметтің әр субъектісінің жетістігіне және оның бәсекеге қабілеттілігіне айтарлықтай әсер етуге мүмкіндік береді

Бүкіл әлем халқының жартысынан көбі қалалық жерлерде тұрады және 2050 жылға қарай олардың 70%- дан астамы қалалық жерлерде тұрады деп күтілуде. Халықтың өсуі және әлемдегі урбандалудың жалғасуы қалалардың экономикалық және экологиялық тұрақтылығына қауіп төндіретін көлікке, кәсіпорындарға, байланыс желілеріне, қызметтерге және коммуналдық қызметтерге қатысты көптеген әлеуметтік, экономикалық, техникалық және ұйымдастырушылық мәселелерді тудырады. COVID-19 пандемиясы қоғам алдында жаңа сұрақтар қойып, қалаларды дамыту жоспарлары мен тұрақты даму мақсаттарына түзетулер енгізді. Қабылданған карантиндік шараларды енгізудің салдары елдердің экономикасына ғана емес, қоғамның жан-жақты дамуына да әсер етті. Мұның бәрі урбандалу үрдісінің пандемиядан кейінгі даму ерекшеліктерін зерттеудің негізі мен алғышарттарын жасайды. Мақалада пандемиядан кейінгі кезеңдегі қалаларды дамытудың негізгі аспектілері қарастырылады. Бұл ғылыми зерттеудің негізгі мақсаты – қалалардың әлеуметтік- экономикалық дамуының басым бағыттарын анықтау болып табылады. Бұл тақырыпты зерттеу үшін ретроспективті, статистикалық талдау, ұқсастықтар мен жалпылау әдістері қолданылды. Зерттеу барысында авторлар ҚР қалалары мен өңірлерін дамыту бағыты бойынша Қазақстан Республикасының Мемлекет тік бағдарламалық құжаттарын талдады, қалаларды орнықты дамыту қағидаттарын енгізу бойынша кейбір елдердің шетелдік тәжірибесін зерделеді, урбандалуды пандемиядан кейінгі кезеңде дамытудың басым бағыттарының бірі ретінде «ақылды қалаларды» құру тұжырымдамасы қарастырылды. Бұл жұмыстың практикалық маңыздылығы пандемиядан кейінгі кезеңде қалалардың Әлеуметтік-экономикалық даму тұжырымдамасын іске асырудың басым бағыттарын әзірлеу болып табылады.

Мақаланың мақсаты – халықты жұмыспен қамту және әлеуметтік көмек көрсету саясаты арқылы мемлекеттің әлеуметтік топтардың қажеттіліктерін анықтауға, еңбекке қабілетті азаматтарды қызметкерлер қатарына қосуға, азаматтарды кәсіпті қайта оқытуға және жаңа кәсіптерді игеруге ынталандыру. Өндірістің бәсекеге қабілеттілігін жақсарту кезінде тәжірибесі мол кәсіби мамандарға сұраныстың артқаны байқалады. Сондықтан ұлттық білікті мамандарды тәжірибе тарапынан дайындау мен даярлықтан өткізу – бүгінде өзекті болуда. Осыған байланысты жан-жақты ғылыми зерттеуді талап ететін негізгі өзекті мәселелердің бірі еңбек нарығын реттеудің әлеуметтік-экономикалық, ұйымдастырушылық-инфрақұрылымдық қызметтерінің тетіктерін жетілдіру, өңір тұрғындарын жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету, әлеуметтік қорғаудың белсенді нысаны ретінде жұмыссыздарды кәсіптік даярлау мен қайта даярлаудың қоғамдық бағдарламасын құру болып табылады. Мақаланың негізгі міндеті – еңбек нарығының және азаматтардың жұмысқа тұру іс шараларының негізінде әлеуметтік-экономикалық даму аспектілерінің негізгі мәселелерін айқындау болып табылады. Себебі елдің тұрақты дамуы тұрақты жұмыспен қамтумен және еңбек нарығы саласындағы түрлі қолайсыз жағдайлардың алдын алумен тікелей байланысты. Қаржы-экономикалық тетіктерді жетілдіру және елдің нарықтық экономикасы шеңберінде нарықтық инфрақұрылымды нығайту әртүрлі әлеуметтік аспектілерге, әсіресе еңбек және жұмыспен қамту салаларына айтарлықтай әсер етеді. Қазақстандағы еңбек нарығы өңірлік еңбек нарықтарының қайшылықтарын қорытындылады. Макродеңгейде біртұтас стратегия құру мақсатында жұмыс күші мен еңбек нарығын саралау үшін аймақтардағы жұмыспен қамту мәселесі талданады. Бұдан басқа, Еңбек ресурстарын пайдаланудағы маңызды бағыттар және олардың жай- күйіне әсер ететін экономикалық дағдарыс, жұмыс орындарын құру үшін ресурстардың тапшылығы, еңбек ресурстарының кәсіби деңгейі, өндірісті техникалық жарықтандырудың өсу деңгейі, өндірістің салалық құрылымының қозғалысы қарастырылады. Елдің әлеуметтік-экономикалық саясаты Еңбек ресурстарын пайдаланудың басым бағыттық тәсілін құруы тиіс

«Корона» вирусының өршуі бүкіл әлемде дағдарыс тудырды. Бұл індеттің әлем елдеріне тигізген әсері үлкен болды, соған байланысты елдердің экономикасында дағдарыс орын алуда. Пандемия кезінде мемлекет халықтың осал топтарына ерекше көмек көрсетті, оларға ерекше жағдай жасалды. Ең алдымен көп балалы отбасыларға, мүмкіндігі шектеулі жандарға, зейнеткерлерге көмек ретінде азық-түлік таратылды, содан кейін мемлекет қаржылық жағынан көмектесті. Пандемия экономиканың өзегіне әсер етіп, байлар мен кедейлер арасындағы алшақтықты ұлғайтып, теңсіздіктің, жұмыссыздықтың және азық-түлік бағасының өсуіне әкелді, бұл ең алдымен халықтың әлеуметтік осал топтарына әсер етті. Негізгі мақсат – пандемиядан кейінгі кезеңде халықтың әлеуметтік осал топтарына мемлекет тарапынан көрсетілетін көмекті зерделеу және оның тиімсіз тұстарын анықтау. Пандемия терең теңсіздіктерді және әлеуметтік қорғаудың қамту, жан-жақтылығы мен барабарлығындағы елеулі олқылықтарды көрсетті. COVID-19 дағдарысы әлеуметтік қорғаудың маңызды рөлін растады және әлеуметтік қорғаудың экономикалық тұрақтандырғыш ретіндегі маңыздылығы артты. Бұл зерттеу болашақ дағдарыстар кезінде әлеуметтік осал топтардың жағдайына қатысты шешім қабылдауда да көмекші құрал болатыны анық.

Қазақстандық туризм нарығы экспортқа бағдарланған қызметтерді дамытудың перспективалық бағыты ретінде қарастырылады. Халықаралық бағалаулар бойынша Қазақстандағы туризм жас және жеткілікті дамымағанына қарамастан, Қазақстан халықаралық нарықта тартымды салалық өнімді ұсынудың барлық қажетті алғышарттарына ие. Мақалада Қазақстан туризмінің ағымдағы жай-күйіне шолу жасалынды, онда мынадай негізгі көрсеткіштер қарастырылды: туристік ағынның құрылымы, орналастыру орындарында қызмет көрсетілген келушілер саны, олардың сапарларының мақсаттары және республикалық жалпы ішкі өнімге туризмнің жалпы қосылған құнының салымының үлесі. Зерттеудің мақсаты – әлемдегі және Қазақстандағы ковид індетіне дейінгі және одан кейінгі, туризмдегі ағымдағы жағдайды көрсету. Жұмыста ақпарат жинаудың, салыстырмалы талдаудың, жалпылау, талдау және синтездеудің кабинеттік әдістері қолданылды. Зерттеудің негізі – қайталама деректер, автордың соңғы 5 жылдағы дереккөздер мен ғылыми жұмыстарды талдау нәтижелері, статистикалық ақпарат, аналитикалық есептер, салалық басылымдардың мамандандырылған мақалалары болды. Зерттеу нәтижелері Қазақстандағы туристік қызметтер нарығының қазіргі жай-күйінің көрінісін және оның 2017–2021 жж. дамуын көрсетеді. Жүргізілген зерттеу нәтижелері туристік саланың жай-күйі туралы оның одан әрі дамуының бастапқы нүктесі, оның қызметінің болашақ жоспарларын әзірлеу туралы кешенді түсінік қалыптастыруға мүмкіндік береді. Нәтижелер мен қалыптасқан қорытындылар зерттеушілердің одан арғы жұмыстарында қолданылуы мүмкін, сондай-ақ қазақстандық туроператорлар өздерінің тәжірибелік қызметінде пайдалана алады.

Мақалада ақпараттық технологиялардың мемлекеттік басқару тиімділігіне әсерін бағалау қарастырылады. Соңғы уақытта ақпараттық технологиялардың Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік басқарудың тиімділігіне әсері мәселелерін қарау қазіргі әлемде цифрландыруды дамыту жағдайында ерекше маңызға ие болды, ол мемлекеттік басқарудың жұмыс істеуінің бұрын қалыптасқан барлық тетіктері мен қағидаттарын өзгертеді. Қазақстан Республикасында мемлекеттік басқаруды ақпараттандыру саласында бірқатар мәселелер қалыптасты. Атап айтқанда, «цифрлық құралдарды енгізу деңгейінің төмендігі, жүйелік емес цифрландыру, мақсаттар мен міндеттердің тиімділігі көрсеткіштерінің ақпараттың жоқтығы. Тәжірибеде IТ қызмет көрсетуге жауапты ведомстволық бағынысты ұйымдардың бюджеттік шығындарға аса мән бермейтіні және оларды қысқартуға немесе оңтайландыруға үлес қосуға тырыспайтыны жиі байқалады. Сондай-ақ олар қолданатын технологияларды стандарттау, жаңа өнімдердің икемділігі және цифрландыру үшін инфрақұрылымды қайта құрылымдау мәселелеріне мән бермейді. Мақаланың мақсаты – мемлекеттік басқару ғылымында орын алған олқылықтың орнын толтыру үшін ақпараттық технологиялардың мемлекеттік басқару тиімділігіне әсерін бағалаудың теориялық және қолданбалы негіздерін анықтау. Осы мақаланың зерттеу барысында алынған нәтижелерін мемлекеттік басқарудың тиімділігіне ақпараттық технологиялардың әсерін бағалау жүйесін одан әрі жетілдіру үшін, сондай-ақ мемлекеттік басқару саласындағы ғылыми зерттеулерде пайдалануға болады. Бұл зерттеудің нәтижелері ақпараттық технологиялардың мемлекеттік басқару тиімділігіне әсерін бағалау жүйесіндегі теориялық және қолданбалы негіздерді анықтауды қамтиды

Мақалада моноқалалардың демографиялық тенденцияларына жалпылама талдау жасалды. Зерттеуде Қазақстан Республикасындағы моноқалалардың жіктелінуі, халық саны, халықтың жұмыспен қамтылуы, көші-қон үрдістері, қала құраушы кәсіпорынның даму келешегімен және шикізат ресурстарының таусылуы жағдайында елді мекеннің экономикасын әртараптандыруды мемлекеттік қолдау шаралары қарастырылды. Егер кейбір моноқалаларда халық санының өсімін көрсек, кейбір моноқалаларда халық санының азаюы байқалады. Сондықтан әртүрлі типтегі моноқалалардың әлеуметтік-экономикалық дамуындағы қалыптасқан үрдістері талданды және олардың едәуір бөлігі демографиялық азаюымен және еңбекке қабілетті халықтың кетуімен сипатталды. Мақалада салыстырмалы талдау, аналитикалық талдау әдістері қолданылып шетелдік және отандық ғылыми әдебиеттерге шолу жүргізілді. Моноқалалар мәселесін шешудің негізгі жолдары, моноқалаларды дамытудың тәсілдері қарастырылды. Ғылыми жұмыста моноқалалардың әлеуметтік-экономикалық даму деңгейін, стратегиялық дамудың түрлі бағыттарын іске асыру мүмкіндіктерін, мәселелерді шешудегі халықаралық тәжірибе зерттелді әрі моноқалаларды мемлекеттік қолдаудың тиімділігі бағаланды. Тоғыз моноқалалар орналасқан жері бойынша облыс орталықтарымен тығыз экономикалық байланыста, сол арқылы олардың экономикалық дамуына оң әсерін беруде. Бұл қалалардағы халық саны жалпы тұрақты. Бала туылуы, өлім-жітім, көші-қон ұлғаюы, өмір сүру ұзақтығы секілді демографиялық көрсеткіштер арқылы моноқалалардың бәсекеге қабілеттілігін, жұмыс күшінің теңгерімділігін, халықтың өмір сапасын әрі еңбек ресурстары есебінен моноқалалардың экономикасын әртараптандыру байқалады. Аумақтың кеңдігі, елді мекен тығыздығының төмендігі, демографияның өсімі мен азаюы, табиғи ресурстардың шалғай орналасуы мен кен орындарын қарқынды игеруді ескере отырып, моноқалаларды дамыту және өмір сүру мәселесін жақсарту ел экономикасы үшін ең өзекті мәселелердің бірі болып қала береді. Моноқалалардағы халықтың азаюы Павлодар, Қостанай, Шығыс Қазақстан, Маңғыстау облыстарында байқалады және жалпылай алғанда соңғы бесжылдықта Қазақстандағы моноқалалардың халық санының азайғандығын көреміз.

Көлік инфрақұрылымның негізгі және маңызды элементі болып табылады, сондықтан қоғамдық өндірістің тиімділігін арттыру үшін экономикалық кеңістіктің байланысын қамтамасыз ету мақсатында көлік инфрақұрылымын, сапалы көлік қызметтерін дамыту қажет. Қазіргі уақытта кез-келген ел заманауи тиімділігі жоғары көлік-логистикалық инфрақұрылымды қалыптастыруды мақсат етіп отыр. Көлікті экономикаға үлес қосу қабілеті тұрғысынан динамикалық контекстте қарастыру қажет. Көлік инфрақұрылымын дамыту мәселесі көп қырлы және көптеген факторларға байланысты. Оның бірнеше бағыттары бар, қазіргі жағдайда оларды бағалау зерттеудің объективтілігін қамтамасыз ететін жаңа әдістерді әзірлеудің жаңа тәсілін қажет етеді. Жұмыста әлемдік нарықтағы отандық тауарлардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін жүк ағындарын теңгерімді бөлуде теміржол, автомобиль, өзен және теңіз көлігі түрлерінің тиімді өзара іс-қимылының және тауарлар бағасындағы көлік шығындарын төмендетудің қажеттілігі негізделеді. Авторлар шетелдік және отандық көлік инфрақұрылымын дамытудың негізгі трендтері қарастырылады. Көлік инфрақұрылымын дамыту ғылымды қажетсінетін технологияларды, ұйымдастырудың инновациялық нысандары мен әдістерін, ақпараттық және цифрлық технологияларды жоғары өнімді және тиімді пайдаланудың әдістері мен тәсілдерін әзірлеу есебінен мүмкін болады деген қорытынды жасалды.

Адам ресурстарын тұрақты басқару (Sustainable HRM) – бұл ғалымдар кәсіпорындардағы адам ресурстарын басқару жүйесінің жаһандық трансформациясына жауап ретінде ұсынған жаңа тұжырымдама. Тұжырымдама ұйымның экономикалық, әлеуметтік және экологиялық мақсаттарына жету үшін келешек ұрпақтың өз қажеттіліктерін қанағаттандыру мүмкіндігіне нұқсан келтірмей, адам ресурстарын тиімді пайдалануға бағытталған. Адам ресурстарын тұрақты басқару кәсіпорынның барлық маңызды мүдделі тараптарының – қызметкерлердің, ұйымның және қоғамның үйлесімді және ұзақ мерзімді дамуына бағытталған. Адам ресурстарын басқарудың бұл тәсілі, бүкіл әлемнің тұрақты дамуға көшуінің арқасында өзекті. Қызметкерлердің және ұзақ мерзімді даму стратегиясы бар компанияның дамуына деген көзқарас қанағаттану, адалдық, қызметкерлердің белсенділігі сияқты негізгі көрсеткіштерге оң әсер етеді және бұл көрсеткіштер өнімділіктің жоғарылауына және тұтастай алғанда компанияның дамуына әкеледі. Бұл мақаланың мақсаты – адам ресурстарын тұрақты басқару тұжырымдамасының мәнін ашу және тұжырымдаманың авторлық үлгісін жасау. Жұмыста барлық кезеңдегі Scopus деректер базасына негізделген әдебиеттерді шолу әдісі қолданылды. Жұмыстарды іріктеу Шидериг, Титце, Герстатт сияқты авторлардың әдісі бойынша үш кезеңде жүргізілді. Таңдалған еңбектер негізінде тұжырымдаманың шығуы мен дамуына талдау жасалып, анықтамалар беріліп, адам ресурстарын тұрақты басқару түсінігінің негізгі сипаттамалары мен үлгілері анықталып, жүйеленді, сонымен қатар тұжырымдаманың авторлық моделі ұсынылды. Зерттеу ұзақ мерзімді даму мақсаттарына жету үшін кәсіпорындарда теориялық және практикалық негіз бола алады

Жаһандық цифрландыру контексінде мемлекеттердің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етудің негізгі ресурсы адам болып табылады. Бүгінгі таңда ғылыми және қоғамдық ортада зияткерлік капиталдың құны меншікті капиталдан да жоғары деген пікірлер бар. Мақаланы жазуда шет мемлекеттердің адами капиталды дамыту тәжірибесі ғылыми қызығушылық тудырды. Зерттеудің өзектілігі әлемдік деңгейде мемлекеттің даму стратегияларын әзірлеу барысындағы негізгі критерийлерін, атап айтқанда, ел экономикасының бәсекеге қабілеттілігін арттыру, инновациялық және әлеуметтік даму деңгейлерін арттыру қажеттілігімен байланысты. Зерттеу жұмысының мақсаты – интеллектуалдандыру, цифрландыру, экономикалық даму және елдердің адами капиталды дамытуы арасындағы байланысты анықтау, сондай-ақ мемлекеттік стратегияларды іске асыру құралы ретінде адами капиталдың рөлін анықтау. Зерттеу жұмысында халықаралық ұйымдардың, атап айтқанда БҰҰ Даму бағдарламасының Адам дамуы туралы есебі, Халықаралық валюта қоры, Әлеуметтік прогресс императиві, Дүниежүзілік экономикалық форум және т.б. өзекті жарияланымдарында, индекстелетін рейтингті журналдардың зерттеулерінде ұсынылған деректер негізінде адами капиталды дамытуды басқарудың әлемдік тәжірибесіне талдау жасалды.

Адамзат дамудың жаңа кезеңіне өтті, онда экономикалық даму өндірістік, қаржылық, тұтынушылық және т.б. емес, әлеуметтік, экологиялық, институционалдық тұрғыдан анықталады. Әртүрлі елдердің ғалымдары экономикалық процестердің құрылымы жағынан әлдеқайда күрделі және одан әрі даму үшін сапалық көрсеткіштерді көбірек зерттеуді қажет ететінін түсінеді. Зерттеу деректері субъективті статистиканың маңыздылығын және оларды зерттеудің маңыздылығын көрсетеді. Қазақстанда саяси даму векторы шешімдер қабылдау және стратегиялық жоспарларды әзірлеу кезінде «адамға бағдарлануға» алға қояды. Қойылған міндеттерді іске асыру үшін субъективті статистикалық көрсеткіштерді зерделеуге назар аудармау үлкен олқылық болар еді. Бұл зерттеудің мақсаты – Қазақстан аумақтық дамудың стратегиялық жоспарларын әзірлеу және іске асыру кезінде статистикалық деректердің баламалы (субъективті) түрлерін зерделеу үрдістерінен қалыс қалмауы тиіс. Өмір сүру сапасын аумақтық дамыту мәселелері бойынша ғылыми әдебиеттерді талдау және қазақстандық практикамен өмір сапасы көрсеткіштерінің статистикалық деректерін айқындауды шетелде пайдалануды салыстырмалы талдау зерттеу әдіснамасы болып табылады. Бұл бағытта зерттеу – деректерді жинау, іріктеу, өңдеу және бағалаудан бастап «өмір сапасына» дейінгі статистикалық деректер әдіснамасында бірқатар кемшіліктер мен шектеулерді анықтады. Сондай-ақ, тереңірек зерттеу үшін жергілікті деңгейде өмір сүру сапасы немесе аймақтар бойынша бөлінген деректерінің жоқтығын атап өтуге болады. Бұл зерттеу басқару шешімдерін қабылдау, аумақтық дамудың стратегиялық жоспарларын әзірлеу және іске асыру кезінде субъективті көрсеткіштердің маңыздылығына назар аударуға бағытталған. Егер субъективті статистика сандық сипаттағы экономикалық көрсеткіштермен тең дәрежеде ескерілсе, болашақта қаңтар оқиғасы сияқты дағдарыстық жағдайларды болдырмауға болады деп болжаймыз.

Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметшілерінің қоғаммен өзара іс-қимыл барысы кезінде сақталуы тиіс әдептік қағидалары, міндеттері, талаптары бекітілгенімен, қоғаммен өзара іс-қимыл барысы кезінде сақталуы тиіс коммуникативті құзыреттеріне, коммуникативті дағдыларына түсінік берілмеген. Сонымен қатар Қазақстан Республикасында жергілікті өзін-өзі басқаруды дамытудың 2025 жылға дейінгі тұжырымдамасында жергілікті өзін-өзі басқарудың қолданыстағы моделі жиынтығында мемлекеттік қызметшілердің мәртебесі, функциялары мен өкілеттігін нақтылау қажеттілігі туралы да айтылған. Зерттеу жұмысында Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Қазақстан стратегиялық зерттеулер институтының 2021 ж. қазақстандықтардың мемлекеттік орган қандай болғанын қалайтындығы туралы әлеуметтанулық сауалнама қорытындысы, атап айтқанда, мемлекеттік органның қолжетімділігі, оның ішінде байланыс пен мекенжай мәліметтерінің ашық қолжетімділікте болуы, қызметі мен бюджеті туралы ақпарат берудегі ашықтығы, халықпен кері байланыстың қолданыстағы арналарының болуы сипаттамалары ескерілді. Сауалнама қорытындысы арқылы Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметшілері үшін қажетті кәсіби коммуникативті құзыреттері, талаптары мен функциялары анықталды. Ұлыбритания, Франция, АҚШ, Швейцария, Жапония, Канада, Оңтүстік Корея елдерінің мемлекеттік қызметін реформалау барысының мазмұны мен даму тарихы тәжірибелері, мемлекеттік қызметшілердің мінез-құлық стандарттарына талдау жасалды. Шетелдік тәжірибе негізінде, Швеция, Франция, Германия, Португалия, АҚШ, Ұлыбритания, Канада, Жапония елдерінің жергілікті жердегі мемлекеттік қызметшілердің қызмет көрсету функцияларының толығымен үйлестірілуі, мемлекеті «қызмет беруші – азамат» кері байланысын орната алуы, мемлекеттік басқару жүйесіне бенчмаркинг процесін енгізу тәжірибесі, елінің мемлекеттік аппарат тарапынан азаматтық қызмет комиссиясы, мемлекеттік қызмет мектебі, еліндегі қайырымдылық пен қамқорлық көрсете білу қағидаттары қазақстандық мемлекеттік қызметшілердің кәсіби коммуникативті құзыреттер моделін қалыптастыру бойынша ұсыныстар берілді.

Білім беру қызметтері – бұл пайдасын ең алдымен оны тұтынушы (тұлға мен мемлекет) алатын тауар. Бұл тақырып аясында жұмыс күшінің сапасы, жоғары табыс деңгейі, жұмысшылардың жоғары жалақысы және тұрақты экономикалық өсу сияқты аспектілер маңызды. Мұның бәрі білім беру қызметтерінің инвестициялық сипатын анықтайды. Демек, білім беру деп оның бизнеспен өзара іс-қимылы контекстінде нарық талаптарына, мәдениеттің жай-күйіне, ғылым мен техникадағы өзгерістерге сәйкес білікті жұмыс күшін даярлау жүзеге асырылатын, сондай-ақ қоғамның серпінді дамуына және ұлттық (аймақтық) экономиканың бәсекеге қабілеттілігінің өсуіне бағдарланған әлеуметтік институт деп түсінуге болады. Қазіргі кезеңде жоғары білім беру жүйесінде жүргізіліп жатқан реформалар көптеген мәселелер мен міндеттерді әлі де шешілмеген күйінде қалдыруда. Қазақстанда іске асырылатын білім беру мен ғылымды дамытудың 2020– 2025 жж. арналған мемлекеттік бағдарламасы білім беру мекемелері, бизнес және қоғам арасындағы өзара қарым-қатынастардың жаңа деңгейін талап етеді. Бизнес жоғары мектептің міндеттерін де, қиындықтарын да түсінетіні сөзсіз және жалпы кәсіби стандарттарды әзірлеу, білім беру бағдарламаларының мазмұнын қалыптастыру, инновациялық білім беруді дамытудағы еңбек нарығының қажеттіліктерін мониторингтеу сияқты үрдістерге қатысуға дайын. Алайда, экономикалық, басқарушылық және құқықтық аспектілерді қамтитын жүйелік тәсілге негізделген ЖОО мен бизнестің өзара іс-қимылының жаңа тиімді модельдері мен тетіктері қажет. Зерттеудің мақсаты жоғары сапалы инновациялық білім беруді жүзеге асыруға мүмкіндік беретін жоғары оқу орындары мен бизнес-құрылымдар арасындағы өзара іс-қимыл модельдерін жетілдіру бойынша теориялық, практикалық, әдістемелік ұсынымдар әзірлеу болып табылады.

Зерттеу тақырыбы білім беру жүйесінің елдерді тұрақты дамыту мен жетілдірудің негізгі және маңызды салаларының біріне жататындығына байланысты өзекті болып табылады. Зерттеу тақырыбының мақсаты – жеке кәсіпорындардың да, жалпы қоғамның да тұрақты экономикалық өсуі мен дамуының негізгі факторларының бірі ретінде білім берудегі рөлді көрсету және инвестицияларды тарту. Мақалада оқытудың барлық сатыларында халыққа сапалы білім берудің маңыздылығы мен құндылығы көрсетілген. Зерттеу барысында білім беру сапасын арттыру үшін инвестициялар түрінде инвестициялар тарту қажет екендігі анықталды және атап өтілді. Зерттеу барысында әртүрлі әдістер мен әдістемелер қолданылды, олардың негізгілері: талдау және синтез, дедукция және индукция, экономикалық және статистикалық талдау және т. б. Ғылыми зерттеудің зерттеу материалдары Еуразиялық экономикалық одақтың 2017–2021 жж. статистикалық деректері болды. Зерттеу нәтижелері. Жүргізілген зерттеулердің нәтижелері бойынша адами капиталдың сапасын арттыруға әсер ететін білім деңгейін арттырудың негізгі жолдары көрсетілген: Еуразиялық кеңістікте бірыңғай еңбек нарығын қалыптастыру, білікті және бәсекеге қабілетті кадрлардың өсуіне ықпал ететін білімге инвестиция тарту. Экономиканы дамытудың негізі ретінде білімге инвестиция тарту мәселелері көптеген ғалым-экономистердің еңбектерінде қарастырылғанына қарамастан, бұл мәселе әлі де өзекті болып қала береді.