Мақалада Қазақстандағы урбанизацияның қазіргі жағдайы қарастырылып, әлемде және Қазақстан Республикасындағы урбанизацияның постпандемиядан кейінгі кезеңдегі негізгі даму тенденциялары зерттелген. Мақаланың мақсаты – пандемиядан кейінгі кезеңдегі урбанизация процестерінің жаңа формаларын зерттеу. Қазақстан Республикасындағы және дүние жүзіндегі урбанизация процестерін зерттеу кезінде экономикалық зерттеудің келесі әдістерінің кешені пайдаланылды: монографиялық, бағдарламалық-мақсаттық, логикалық. Зерттеу жұмысында салыстыру мен жалпылау, ғылыми абстракция және синтез сияқты теориялық зерттеу әдістері де қолданылды. Короновируспен күресу үшін елдердің үкіметтері қабылдаған карантиндік шаралардың жағымсыз салдары елдер мен аймақтардың экономикалық дамуына, сәйкесінше қалалар мен елді мекендердің дамуына, яғни урбанизация процестеріне тікелей әсер етеді. Мақалада мемлекет Басшысы Қ.Тоқаевтың 2020, 2021 және 2022 жж. арналған Қазақстан халқына Жолдауларындағы өңірлік саясаттың түрлі мәселелерін шешу, әкімшілік-аумақтық реформа және елдің урбанизациясын дамытуға қатысты тапсырмалары мен жарлықтары атап көрсетілген. Сондай-ақ, урбанизация процесін басқаруға, «көші-қон толқындарын» кезең-кезеңімен қамтамасыз етуге, ірі қалалардағы толып кетуді және әлеуметтік шиеленісті болдырмауға мүмкіндік беретін өңірлік және аумақтық дамуға жаңа көзқарас туралы атап өтілді. Әкімшілікаумақтық өзгерістер мемлекеттік басқару үдерісін оңтайландырып, азаматтардың облыс орталығына және кері қатынауын жеңілдетеді, ішкі көші-қонды тиімді реттеуге ықпал етеді. Қазақстан Республикасы Президентінің осы бастамалары мен ұсыныстарының барлығы жақын арада қалалардың – жаңа облыс орталықтарының дамуына күшті серпін береді, олардың экономикасы мен бәсекеге қабілеттілігін нығайтады, бұл өз кезегінде Қазақстандағы урбанизацияның жақсы қарқынын қамтамасыз етеді.

Мақала дамыған елдердегі кенттенуді басқару үдерісінің қазіргі заманғы үрдістерін зерттеуге және басқару құралдарын Қазақстанның қолайлы болмысына қолдану жөніндегі ұсынымдарды әзірлеуге арналған. Зерттеудің қызықты және басым нысандары Польша, Үндістан, Қытай, Латын Америкасы және т.б. елдердің кенттенуінің басқарушылық үдерістері болды. Жұмыс қалалардың дамуын зерттеу және барлық туындайтын байланыстарды біртұтас жүйе ретінде жалпылау негізінде жазылды. Зерттеудің ақпараттық базасы ретінде белгілі шетелдік және отандық ғалымдардың кенттену тақырыбына арналған еңбектері, сондай-ақ БҰҰ урбанизация деңгейі бойынша әлем елдерінің статистикалық материалдары мен рейтингтері алынды. Зерт теудің айрықша аспектісі қарастырылып отырған елдерде: Польшада, Үндістанда, Қытайда, Латын Америкасында – нақты мәселелерге қатысты кенттенуді басқаруды талдау болып табылады. Мақалада Қазақстандағы урбандалу үдерісінің базалық сипаттамалары берілген, қазақстандық ғалым-экономистердің еңбектеріне негізделген қалалардың дамуын басқарудың тиімділігін тежейтін ерекше белгілер мен факторлар айқындалған, бұл біздің еліміздегі урбандалуды басқару үдерісінің бірқатар түйінді мәселелерін айқындады. Зерттеу нәтижелері уәкілетті органдардың қалаларды дамытуды басқару бағдарламаларын іске асыруы кезінде қаралуы мүмкін шетелдік тәжірибені пайдаланудың басым тәсілдерін айқындай отырып және оны қазақстандық модельдің шынайылығына бейімдеу бойынша ұсынымдық сипатта болады.

Қазақстанның инновациялық дамуы «ақылды экономиканың» құрылуымен, қоғамды цифрландырумен, жаңа экономикалық бағытпен байланысты. Қазақстан Республикасының Үкіметі ғылым, технологиялар және инновациялар (ҒТИ) саласындағы даму үдерісін анықтау мен қолдауда негізгі рөл атқарады. Елде ҒТИ-ны дамытудың көптеген стратегиялары мен бағдарламалары қабылданды, оларды жүзеге асыру үшін көптеген мекемелер құрылды. Пандемия – Қазақстанда ғылымның, технологиялар мен инновациялардың дамуы үшін ақпараттық өзара іс-қимылды баяулата отырып, көптеген мәселелер, қауіптер мен кедергілер тудырды, бұл дәстүрлі түрде елдегі инновациялық дамудың жеделдеуіне ықпал еткен негізгі қозғаушы күштердің бірі болды. Қазіргі уақытта ғылым, технология және инновация саласындағы күш-жігердің көп бөлігі елдің тұрақты дамуын қамтамасыз етуге бағытталған. Мақалада авторлар Қазақстанда алдыңғы қатарлы технологиялық әзірлемелер мен жаңа шылдықтарды баяу енгізуге себеп болатын факторларды қарастырған. Жұмыста авторлар қа зақстандық экономиканың дамуына жаңашылдықтар әсерін бағалай отырып жаңа ғылыми нәтижеге қол жеткізген, еліміздегі жаңашылдық қызметті жандандыру мақсатында шешуді қажет ететін негізгі мәселелік міндеттерді жинақтаған. Осы мақала шегінде, сонымен қатар респонденттерге сұрау жүргізу арқылы еліміздің цифрлық экономикасының қалыптасуындағы, ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың дамуындағы негізгі үрдістер анықталған. Алынған нәтижелер қазақстандық және шетелдік зерттеушілердің еңбектеріне негізделген.

Қазіргі кезде байқалып отырған сандық платформаларды құруға және пайдалануға маманданған компаниялардың жаһандануының бұрын-соңды болмаған өсуі экономикалық агенттердің әртүрлі нарықтардағы өзара әрекеттесу тәсілін түбегейлі өзгертіп, құнды құру тетіктеріне әсер етеді. Бұл үрдістер зерттеушілердің сандық платформаларға деген қызығушылығын арттыруға ықпал етті. Солай бола тұра, экономикалық тұрғыдан алғанда сандық платформалар әлі де жеткіліксіз зерттелген. Бұл мақала осы олқылықтың орнын толтыруға бағытталған және сандық платформалардың негізгі сипаттамаларын бағалауға және сандық платформалардың экономикалық табиғатын ашуға бағытталған. Жұмыс шеңберінде сандық платформалардың қызметімен байланысты негізгі ерекшеліктері, сонымен қатар артықшылықтары мен кемшіліктері, мүмкіндіктері мен қауіптері қарастырылған. Сандық платформалардағы экономикалық агенттердің өзара әрекеттесуімен қол жеткізілетін «желілік эффект» үдерісі сипатталған. Сандық платформалардағы мұндай өзара әрекеттесуден келетін жанама оң және теріс әсерлер келтірілген. Операциялық, инновациялық, инвес тициялық және ықпалдастырылған платформалар арасындағы айырмашылықтар сипатталған. Сонымен қатар, сандық платформалар бойынша кірістерді қалыптастыру үлгілерінің сыныптамасы келтіріліп, олардың негізгі сипаттамалары көрсетілген. Сандық платформа нарығына жалпы сипаттама беріліп, жаһандық Сандық платформалар нарығының шоғырлануымен байланысты ұлттық экономикалар үшін тәуекелдер көрсетілген. Бұл салаға мемлекеттік және ұлттық деңгейде араласу қажеттілігі белгіленіп, жергілікті сандық платформаларды дамытудың мақсаттылығы негізделген, осы бағытта шаралар ұсынылған. Зерттеу нәтижеле рі сандық экономика теориясының дамуына белгілі бір үлес қосады және тиісті пәндер бойынша дәрістер дайындау үшін пайдаланылуы мүмкін, сонымен қатар тереңірек зерттеулерге негіз ретінде қолданысын табуы мүмкін.

Мақаланың мақсаты – пандемияның сандық экономиканың қарқынды дамуына әсерін зерттеу. Телекоммуникация қандай құрауыштардан тұрады және олардың әрқайсысының маңызы туралы ақпараттар жиналып, ақпараттық-телекоммуникациялық инфрақұрылымның теориялық аспектілері талданды. Ақпараттықтелекоммуникациялық жүйенің мемлекеттік қызметтегі негізі ретінде электронды үкіметтің қазіргі жағдайы талданды, ақпараттық технологиялардың функциялары, мемлекеттік ақпараттық саясат туралы мәліметтер жинап, ақпараттық-телекоммуникациялық инфрақұрылымның теориялық аспектілері талданды. Ақпараттықтелекоммуникациялық жүйенің мемлекеттік қызметтегі негізі ретінде электрондық үкіметтің қазіргі жағдайы талданды, ақпараттық технологиялардың функциялары, мемлекеттік ақпараттық саясат туралы мәліметтер алынып, бүгінгі күндегі телекоммуникациялық инфрақұрылымның деңгейі мен даму перспективалары анықталды, жоспардағы нақты міндеттер мен мақсаттар айқындалды. Электронды мемлекетке айналу жолында қан дай жолдардан өту керектігі, қандай шараларды іске асыру қажеттігі ұсынылды.

Төлем жүйелерінің дамуы – оның барлық элементтері мен процестерін жаңартуды және өзектендіруді қамтитын үздіксіз процесс. Бұл мақалада авторлар Қазақстан Республикасының төлем жүйесін цифрландыру мәселелерін, атап айтқанда, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің сандық валютасын құру және енгізу мүмкіндігін қарастырды. Бұл шара Қазақстанға крипто-технологиялар мен сандық активтерді пайдаланудың әлемдік тәжірибесіне қосылуға мүмкіндік береді. Негізгі міндет – Еуразиялық экономикалық одаққа қатысушы елдер шеңберінде мұны бірінші болып жасау болып табылады. Сандық ақшаның тарихы ин тернетті ойлап табудан басталды. Алғашқы күндері халықты сандық ақшаны пайдалануға дағдыландыру қиын болды. Алайда, адамдар технологияға үйреніп, сандық технологиялардың өздері қауіпсіз және сенімді бола бастағанда, көптеген пайдаланушылар сандық ақшаны пайдалануды таңдауға дайын. Зерттеу аясында авторлар сандық валюталарды құру мен енгізудің шетелдік тәжірибесін талдап, осы шараның ықтимал қауіптері мен перспективаларын бағалады. Айта кету керек, Қазақстан 2020 ж. алғаш рет Киберқауіпсіздік бойынша әлем елдерінің рейтингіне кірді. Төлем жүйесін, атап айтқанда, төлем технологияларын цифрландыру жөніндегі бастама Киберқауіпсіздіктің тиімді стратегиясына үлкен рөл береді. Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі ұлттық төлем жүйесін дамытудың 2025 ж. дейінгі бағдарламасын іске асыру шеңберінде «сандық теңге» пилоттық жобасын енгізді. Авторлар сандық теңгенің Қазақстан Республикасы Ұлттық валютасының өзге нысандарынан ерекшелігі мен негізгі айырмашылықтарына салыстырмалы талдау жүргізді.

Мақаланың мақсаты – макроэкономикалық факторлардың елдің экономикалық дамуына әсерін қарастыру, инфляциялық таргеттеу стратегиясының мақсаттарына қол жеткізу және тұрақтандыру мақсатында ақшанесие саясатының тиімділігін арттыру үшін бағалау мен ұсыныстар беру. Соңғы жылдары біз әлеуметтік маңызы бар өнімдерге бағаның күрт өсуін байқаймыз, бұл елдегі инфляцияның өсуін тікелей көрсетеді, онда Орталық банк инфляцияны тежеуге жауапты негізгі институт болып табылады, оның стратегиясы бағаның тұрақтылығын қамтамасыз етуге және инфляциялық таргеттеу режимін жүзеге асыруға бағытталған. Сондайақ, COVID-19 туындаған экономикалық дағдарыс бүкіл әлемдегі орталық банктерді жаңа сын-тегеуріндердің алдына қоятынын атап өтуге болады. Өйткені, көптеген елдерде өндіріс, сату тоқтатылды және шека ралар жабылды, атап айтқанда Қазақстан үшін бұл дағдарыс елдің экономикалық жағдайына, атап айтқанда импорттық және отандық тауарлардың бағасын қалыптастыруға қатты әсер етті. Автор қазіргі ақшанесие саясаты пайыздық мөлшерлемелерді реттеу жүйесін өзгерту тұрғысынан қайта қарастыруды талап етеді деген болжам жасады. Автор ресми жарияланған мәліметтер негізінде инфляциялық күйзелістерге пайыздық мөлшерлеменің тиімділігі мен әсеріне салыстырмалы талдау жасады. Бұл ретте инфляцияны басқарудағы TONIA индикаторының рөлі беріліп, оның өзгерістеріне талдау жүргізіледі. Жұмыста пайыздық мөлшерлемелердің халықтың депозиттері мен несиелеріне, баға белгілеуіне және Қазақстанның сыртқы сауда айналымына әсерін талдауға назар аударылады, бұл ұсыныстар әзірлеуге мүмкіндік берді.

Қазақстан қаржылық индустрияда, соның ішінде аудит саласында әйелдердің елеулі өкілдігімен ерекшеленеді, бұл елді басқа мемлекеттерден ерекшелендіреді және экономиканың бәсекелестік артықшылығына негіз жасай алады. Қазақстан Республикасындағы аудиторлық фирмалар бойынша әдебиеттерге шолу гендердің аудиторлық компаниялардың пайдасына әсері туралы зерттеулердің жеткіліксіздігін көрсетеді. Мақаланың мақсаты – кәсіпкер гендері мен қазақстандық жеке аудиторлық фирмалардағы таза пайда арасындағы өзара байланысты анықтау. Аудиторлық компаниялардың иелері және олар төлеген салықтардың мөлшері туралы жалпы ақпарат сандық әдіспен өңделді. 2021 ж. 117 аудиторлық фирманың деректері әлеуметтік ғылымдарға арналған статистикалық пакетті (SPSS) қолдана отырып, тәуелсіз үлгілерге арналған Стьюденттің параметрлік t-критерийі арқылы талданды. Деректердің қалыпты таралу деңгейін анықтау және оларды одан әрі түзету үшін жиілік гистограммалары, логарифмдеу және Колмогоров-Смирнов және Шапиро-Уилк критерийлері бойынша формализацияланған тесттер қолданылды. Алынған нәтижелер әйел-иелері мен олар дың аудиторлық фирмалары төлеген салық мөлшерінің айтарлықтай арақатынасын көрсетеді: әйелдер жеке аудиторлық кәсіпорындарға оң үлес қосады және ер әріптестерімен салыстырғанда жоғары таза пайда алады. Мақалада Қазақстандағы қаржы индустриясының тиімділік көрсеткіштерін арттыру үшін әйелдерді аудит саласына тарту қажеттігі айтылған. Зерттеу сараптама саласындағы гендерлік біржақтылықтың аздығы әйелдердің Қазақстан экономикасына нақты үлес қосуының жақсы көрсеткіші болуы мүмкін деген идеяны растайды. Аудиторлық сала басқа индустриялардағы әйелдер көшбасшылығындағы кедергілерді азайту үшін берік рөл моделі болуы тиіс.

Мақаланың мақсаты – компанияда қаржылық тәуекелдің алдын алу және оны басқаруды жетілдіру жолдарын айқындау. Тәуекел – бұл шаруашылық жүргізуші субъектілер қызметінің кез келген саласында көрінетін және тәуекелдің туындауы кезінде кәсіпорын экономикалық залал немесе басқа да шығынға ұшырайтын келеңсіз оқиғаның туындауымен сипатталатын объективті жағдай. Әрбір кәсіпкерлік іс тәуекелмен байланысты болып келеді, әсіресе компания үшін тәуекелді басқарудың маңызы жоғары. Компания табыс табу мақсатында әр түрлі салада қызмет атқарады. Ол қызметтің әрқайсысы белгілі бір деңгейде тәуекелмен байланысты. Тәуекелдер міндетті түрде реттелуі және компанияның қаржылық мүмкіндігінің шегінде орналасуы тиіс. Осы мақсаттарға жету үшін компания тарапынан тәуекелдерді басқару саясаты қалыптасады. Нарықтық жағдайда компаниядағы тәуекелдер жоғары деңгейде болады, ол компанияда қосымша капиталды қажет етеді. Мақаланың негізгі міндеті – компанияның табысы мен капиталына кері әсер ететін оқиғалар дың болу ықтималдығын есептеу. Тәуекел қолайсыз оқиғаның болу ықтималдығымен сипатталады. Бұл оқи ғалар: табыстардың төмендеуі, берілген несиелердің мерзімінде қайтарылмауына байланысты шығындардың артуы, базалық ресурстардың азаюы, баланстан тыс операциялар бойынша төлемдердің төленбеуі және т.б. Бірақ тәуекел деңгейі қаншалықты төмен болса, жоғары табыс алу ықтималдығы да соншалықты төмен болады. Сондықтан кез-келген компания өзінің қаражаттарын табысы жоғары және тәуекел деңгейі төмен іс-әрекеттерге жұмсауға тырысады. Қаржылық тәуекелдерді басқаруға байланысты компаниялар тарапынан көптеген жалпы және арнайы әдістер қолданылады. Олардың ішінде жиі кездесетіндер: әртараптандыру, нәти желер туралы қосымша ақпарат алу, шектеу, сақтандыру, хеджирлеу, сапаны басқару.

Тұрақты даму мақсаттарына (ТДМ) қол жеткізу проблематикасы шет елдер үшін де, Қазақстан Республикасы үшін де өзекті. Сондықтан Қазақстан үшін тұрақты дамудың басым бағыттарын оларды қалыптастыру және дамыту үшін қаржы ресурстарының жеткіліктілігі тұрғысынан анықтау ерекше маңызға ие болып отыр. Мақалада қоршаған ортаны қорғау іс-шараларының түрлері және «жасыл» экономикаға байланысты инвестициялар бойынша қоршаған ортаны қорғауға инвестициялардың динамикасы талданды, сондай-ақ Қазақстан Республикасындағы 2015–2020 жж. арналған инвестициялық қызметке баға берілді. Жаңартылатын энергия көздерін (ЖЭК) дамытуға инвестициялар көлемінің өзгеруін бағалауға ерекше назар аударылды. Мақалада жаңартылатын энергия көздерін дамытуды мемлекеттік қолдаудың қолданыстағы шаралары бағалып, сондай-ақ оларды елдің энергетикалық теңгеріміне белсендірек енгізуге кедергі келтіретін мәселелер айқындалды. Зерттеу әдістері ретінде авторлар жалпы ғылыми әдістерді, сондай-ақ деректерді статистикалық, себеп-салдарлық және салыстырмалы талдаудың сандық әдістерін қолданды. Зерттеу нәтижелері энергия үнемдеу технологияларына, энергия сыйымдылығын арттыруға, ЖЭК-ті дамытуға, сондай-ақ атмосфералық ауаны қорғауға инвестицияларды ұлғайту есебінен «жасыл» экономиканы дамытуға инвестициялар үлесіне ең көп өсім тиесілі деген қорытынды жасауға мүмкіндік берді. Зерттеу кезінде жел электр станцияларынан электр энергиясының көлемі 6 есе, ал күн электр станцияларынан 22 есе артқаны атап өтілді. Жалпы алғанда, авторлардың жүргізген жұмысы ұлттық саясат шеңберінде жүйелі және кешенді тәсіл есебінен ТДМ-ға қол жеткізу тиімділігін арттырудың маңызды ресурсы бар екенін көрсетеді. ТДМ секторларына инвестициялар тарту және олардың елдің тұрақты дамуына ықпал етуін қамтамасыз ету үшін ұлттық деңгейде тұтастай қамтитын жол картасын әзірлеу және қабылдау қажет деген қорытынды жасалды.

Дамушы елдердегі, оның ішінде Қазақстанда да венчурлық қаржыландыру бойынша зерттеулердің өзе ктілігі венчурлық қаржыландыру институттарының жеткіліксіз даму дәрежесі жағдайында дамушы елдердің инновациялық әлеуетін іске асыру үшін тәуекелді инвестицияларға деген сұраныстың өткірлігімен түсіндіріледі. Жұмыстың мақсаты – Қазақстанда венчурлық қаржыландыру нарығының дамуындағы кедергілерді анықтау және оны одан әрі дамытудың басым бағыттарын анықтау. Жұмыста талдау және синтездеу әдістері, индуктивтік әдіс, SWOT-талдау әдісі қолданылды. Зерттеудің ақпараттық негізін шетелдік рецензияланатын журналдар мен отандық басылымдарда жарияланған венчурлық қаржыландыру бойынша ғылыми еңбектер, сондай-ақ ЭЫДҰ және ДЭФ басылымдары, QazTech Ventures АҚ материалдары құрады. Зерттеуде венчурлық капиталды қалыптастырудың теориялық аспектілері зерттеліп, зерттеу аясында қызығушылық тудыратын жұмыстар талданды. Қазақстандағы венчурлық капитал нарығының жай-күйіне талдау жүргізіліп, венчурлық нарықтың күшті және әлсіз жақтары көрсетілді. Қазақстандағы венчурлық нарықтың жұмыс істеуіне әсер ететін ішкі және сыртқы факторлар анықталды, сондай-ақ, қауіптері мен даму мүмкіндіктері көрсетілді. Мақалада венчурлық капитал нарығын реттеу және дамытуды ынталандыру саласына мемлекеттің араласуы мәселелеріне ерекше назар аударылады. Атап айтқанда, венчурлық қаржыландыруды дамытудағы мемлекет пен жеке сектордың рөлін шектейтін аспектілер анықталды. Зерттеу негізінде қазіргі жағдайда Қазақстандағы венчурлық капиталды қаржыландыру нарығын дамытудың басымдықтары анықталды. Зерттеу нәтижелері нің тәжірибелік маңыздылығы олардың елдің венчурлық институтын жетілдіруге бағытталуымен айқындалады. Зерттеу нәтижелері венчурлық қаржыландыру саласындағы мемлекеттік саясаттың бағыттарын анықтау барысында қолданылуы мүмкін.

Қазақстан Республикасында салықтар мен төлемдерді қадағалау, сонымен қатар нақты шегерімдер салық кодексіне сәйкес анықталып іске асырылады. Себебі бұл тікелей мемлекеттің саяси және кез-келген экономикалық қызметтерін қаржыландыруына бағытталған негізгі бағыты болып саналады. Мақаланың мақсаты – ҚР салық кодексінде жазылған нормативтер, төлем бойынша бекітілген пайыздар, ережелер мен жеңілдіктерді пайдала отырып, салықтық оңтайландыру бағыты бойынша ұсыныстар жасау болып табылады. Әртараптандыруға қарамастан, салық жүйесі екі бөлікке бөлініп, іс жүзінде жүзеге асырылуда. Кәсіпкерлер мен кәсіпорындар тарапынан «салықтық оңтайландыру» мен «салықтық төлемдерден жалтару» ұғымдарын шатастырып жататындығы белгілі. Өйткені, салық төлеушілер мен мемлекеттің мақсатты сәйкес келмейді. Салық төлеуші мақсаты – барынша салықтық төлемдерді азайту мен кәсіпкерлік қызметтен алынатын табысын көбейту. Бірақ мемлекеттіктің мақсаты – бюджетке салықтық түсімдерді арттыру мен мемлекеттік бағдарламаларды іске асыру болып табылады. Яғни, мемлекеттің дамуы мен халыққа әлеуметтік көмек көрсету. Сонымен қатар шағын және орта бизнестің дамуы мен нарықта тұрақты қызмет етуін қамтамасыз ету. Салықтық төлемдерді оңтайландыру мен салықтық жүйені сауатты жүргізу негізінде орынсыз шығындар мен айыппұлдарды азайтуға болады. Салықты оңтайландыру – бұл кәсіпорынды қаржылық еркіндік деңгейіне шығаратын әрекет. Осы деңгейге жақындау мақсатында мақалада салық саясатының оңтайландырылған моделі және салықтарды азайтудың негізгі тәсілдері көрсетілген. Бұл бюджетке төленетін са лықтық төлемдердің тиімді тетігін іске асыру мен заңнамалық схема бойынша жұмыс жасауға әсерін тигізеді. Салықтық оңтайландыру әдістерін пайдалану арқылы мемлекеттің әлеуметтік жағдайы мен елімізде кәсіпкерлікті де арттыру мүмкіндігі туады.

Мақаланың мақсаты ауыл шаруашылық кооперация ретінде жүзеге асырылатын серіктестік ауылдағы ахуал дың әлеуметтік-экономикалық жағдайын оңтайландырып, қоғамдағы аграрлық мәселелерді дұрыс жолға қоюға әкелетініне мүмкіндік беретінін көрсету. Зерттеу барысында экономикалық талдауды салыстырудың дәстүрлі әдісі қолданылды. Мақалада ауыл шаруашылығы кооперациясының теориялық үрдісі қарастырылып, кооперативтердің жаңа мәртебедегі үрдісі арқылы республикадағы нарықтық аграрлық кооперацияның ағым дағы үрдісіне баға берілді. Талдауға ресми дерек көздерден, нормативтік-құқықтық құжаттардағы статистикалық материалдар пайдаланылды. Кооперацияның негізгі мектептеріне сілтеме жасалып, «кооперативті-қозғалыс» мазмұны жетекшілері идеяларын жан-жақты түсіндіру үшін ғалым ұстанымдарын жаңа экономикалық саясат негізінде қоғамдағы өркениетті кооперативтер құру нарықтық кәсіпкерлердің теориялық және шетелдік тәжірибелік формасы ретінде қарастырылып көрсетілді. Елдегі ауыл шаруашылық коопера тивті қозғалыс пен ел экономикасының саясатына байланысты ауыл шаруашылығындағы кооперация қозғалысы кезіндегі мемлекеттегі ауыл шаруашылығындағы кооперацияның жетекші ғалым-кооператор лары көрсетіліп, кооперативті білім мен ғылымға қосқан үлестерін зерттеу жүргізу нәтижесінде республикадағы ауыл шаруашылық кооперацияны дамыту тұрғысынан кооперацияны арттырудың дамыту аспектісі нұсқасындағы ұсыныстары берілді. Кооперацияның даму теориясы кооперативті іс-әреттегі серік тестікті дамыту тербелісін ендіріп, бағыттау үшін зерттеу нәтижесін жаңа экономикалық талпыныс бойынша қоғамдағы корнекті кооперативтерді дамыту азық-түлік қауіпсізідігінің ерекше формасы ретінде қарастырылып көрсетілді.

Мақалада агроөнеркәсіптік кешенді басқарудың негізгі механизмдері мен мәселелері талқыланып, аймақтық деңгейде агроөнеркәсіптік кешеннің қаржылық тұрақтылығы талданады. Әзірленген тұжырымдама агроөнеркәсіптік кешен экономикасын басқару механизмін енгізуді жақсартады және елдің агроөнеркәсіптік өндірісінің тиімділігін арттырады. Елдің ауыл шаруашылығы саласын және оның жұмыс істеу үрдістерін талдау кезінде аграрлық сектордың еңбек әлеуетін қалыптастыру мен дамытудың қазіргі заманғы ұйымдастырушы лық факторлары қызметінің экономикалық нәтижелері анықталды. Жүргізілген талдау не гізін де ауылды сапалы еңбек ресурстарымен қамтамасыз етудің негізгі мәселелері, сондай-ақ оларды пайдаланудың тиімділігін арттыру мәселелреі тұжырымдалды. Ауыл шаруашылық тиімділігін қамтамасыз ету тәжірибесінің әлемдік трендтеріне назар аударуды ескере отырып, Қазақстан Республикасына қатысты эко номиканың аграрлық секторында еңбек ресурстарын пайдалануды қарқындату жолдары әзірленді. Ауыл шаруашылығындағы еңбек процестерін жандандырудың жанама құралы ретінде «ауыл туризмі» инновациялық жобасын дамыту бойынша кешенді стратегиялық ұсыныстар жасалды. Жүргізілген зерттеу және әзірленген ғылыми ұсыныстар нәтижелері бойынша ауыл шаруашылығында еңбек ресурстарын пайдаланудың экономикалық тиімділігінің болжамды көрсеткіштері тұжырымдалды.

Мақалада елімізде кәсіпкерліктің ұйымдық ерекшеліктері: акционерлік қоғамдар қарастырылған. Акционерлік қоғамдарға қатысты негізгі заңдар мен заңнамалық құжаттарды негізге ала отырып, акционерлік нысандағы кәсіпорынды ашу, қызметін ұтымды ұйымдастыру бойынша негізгі ережелер жүйеленген. Акционерлік қоғамдардың құрылуы мен тиімді жұмыс жасауына қажетті алғышарттар ашылып жазылған. Акционерлік қоғамның қызметінде акциялардың рөлі, негізгі түрлері, ерекшеліктері мен айырмашылықтары, жарғылық капиталының қалыптасуы қарастырылған. Сонымен қатар акционерлік қоғамның негізгі құрылтай құжаттары, басқару органдары, тарату және қайта ұйымдастыру жағдайлары да жан-жақты зерттелген. Кәсіпорынның ұйымдық-құқықтық нысандарының ерекше бір түрі ретінде қарастырылып, оның қор нарығымен өзара байланысы анықталған. Акционерлік қоғамдардың негізгі артықшылықтары айқындалып, ұлттық экономика жүйесіндегі орны мен рөлі бойынша тұжырымдар жасалған. Акционерлік қоғамдардың экономиканы дамытудағы рөлі нақты деректермен негізделген. Елімізде кәсіпкерлікті дамытуда акционерлік нысанның маңызы, қажеттілігі қарастырылған. Акционерлік қоғамдардың басқа ұйымдық нысандармен салыстырғандағы өзіндік ерекшеліктері ескеріле отырып даму жолындағы кедергілер айқындалған. Қазақстанда қор нарығының қажетті деңгейде дамымауы акционерлік қоғамдар қызметіне айтарлықтай әсер еткен. Сондықтан қор нарығын дамыту, акционерлік қоғамдардың инвестициялық тартымдылығын, акцияларының өтімділігі мен нарықтық құнын арттыру басты мәселелердің бірі болып табылады.

Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі оның өнімінің сапасына тікелей байланысты. Сондықтан сәйкес ассортименттегі өнімдерді дайындау процесінде бүкіл өндірістік-технологиялық тізбекті, яғни шикізатты қабылдау сәтінен бастап дайын өнімді шығару сатыларына дейін оңтайлы орнату қажет. Мақаланың мақсаты «Import Oils» ЖШС мысалында бәсекеге қабілеттіліктің негізгі экономикалық көрсеткіштерін талдау. Зерттеу пәні кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін арттыру процесіндегі ұйымдық-экономикалық қатынастар болып табылады. Зерттеу пәні кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін арттыру процесінде ұйымдастырушылық-эконо микалық қатынастар болып табылады. Зерттеу барысында кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін бағалаудың сараланған көрсеткіштерінің әдістері қолданылды: өтімділік көрсеткіштері, қаржылық тұрақтылық көрсеткіштері, кәсіпорынның кірістілік көрсеткіштері. Бұл аспектіде өнімнің өзіндік құнын қалыптастыру процесі ерекше рөл атқарады, өйткені ол бизнес субъектісінің баға белгілеу негізін құрайды. Демек, компания өз өнімдерін сататын салаларда кемсітушілік баға белгілеуді қажет етеді. Тұтастай алғанда, кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін арттырумен, сатылатын өнімнің сапасын арттырумен және оның ассортиментін кеңейтумен қатар, тауарларды нарыққа жылжыту бойынша мақсатты жұмыс жүргізілуде. Бұл аспектіде компанияның өнімдерін өткізу арналарын жетілдіру мәселелеріне ерекше көңіл бөлінуге тиіс. Сонымен бірге, шаруашылық жүргізуші субъектілердің бәсекеге қабілеттілігі өнімдер мен қызметтердің жекелеген түрлерінің салалық нарықтарының теңгерімді дамуын қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Бұл зерттеудің мақсаты – кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін бағалаудың жүйелі тәсілін қолдану қажеттілігін теориялық және әдістемелік тұрғыдан негіздеу. Ғылыми зерттеудің мақсатына жету үшін негізгі міндеттер белгіленді: айналым капиталын пайдалану тиімділігін талдау, негізгі капиталдың кірістілігін зерттеу және бизнесті дамытуға салынған капиталдың табыстылығына жалпылама баға беру. Мақалада көрсетілген міндеттерге сәйкес ғылыми зерттеудің негізгі векторлары анықталды, оларды жүргізу үшін салыстыру және жалпылау, детерминистік факторлық талдау, экономикалық көрсеткіштерді топтастыру сияқты аналитикалық әдістер қолданылды. Кез-келген бизнестің, оның ішінде өндірістің негізгі мақсаты кірісті ұлғайту және тиімділікті арттыру болып табылады. Осыған байланысты бизнестің тиімділігін бағалау қажеттілігі туындайды. Іс жүзінде мұндай бағалау, әдетте, өндіріс табыстылығының негізгі көрсеткішін пайдалануға негізделген. Алайда, бұл тәсіл табыстылықтың белгілі бір өзгеруінің негізгі себептерін анықтауға және нақты бағалауға мүмкіндік бермейді. Болашақта басқарушылық шешімдер қабылдаудың маңыздылығын ескере отырып, өндірістік бизнестің тиімділігін бағалау үшін жүйелі тәсіл қолданылуы керек. Жүйелік тәсілдің негізінде жалпы салынған капиталдың, айналым капиталының және бизнестің негізгі капиталының кірістілік деңгейі қандай деген сұраққа жауап беретін бірқатар көрсеткіштердің динамикасын зерттеу жатыр. Мақалада әр түрлі әдістермен тиімділікті есептейтін өндірістік компанияның практикалық деректері келтірілген: дәстүрлі әдіс және жүйелік тәсілге негізделген әдіс. Кестелерде келтірілген есептеулер нәтижелері жүйелік тәсілдің артықшылығын растайды. Мақалада қарастырылған теориялық және әдістемелік ережелер, сондайақ келтірілген практикалық мысал өндірістік бизнестің тиімділігін бағалау кезінде жүйелік тәсілді қолдануға арналған ұсыныстар үшін негіз болып табылады.

Ұсынылып отырған мақалада Қазақстанның ұн тарту саласының қазіргі жай-күйі және ұн өндірісі мен экспорты көлемінің даму серпіні қарастырылған. Саланың проблемалары өндірістік қуаттардың артық болуы, ұн нарығындағы қатаң бәсекелестік есебінен оны пайдаланудың төмен деңгейі, Орта Азия елдерінің астық импортына ұн импортын әртараптандыруына байланысты дәстүрлі өткізу нарықтарының біртіндеп тарылуы, жылжымалы құрамның тапшылығы, теміржол тасымалдарына және вагондарды жалға алуға арналған жоғары тарифтер, мемлекет тарапынан ұн тарту саласын қолдаудың жеткіліксіз шаралары ретінде ай қындалды. Пандемия жағдайлары отандық өндірушілер үшін өндіріс пен логистикаға ғана емес, экспортқа да қатаң шектеулер белгіледі. Бұл өндірістің тоқтап қалуына және де экономика мен сауда қатынастарының жаһандық баяулауына әкелді. Осы кезеңде мемлекеттің және оны қолдаудың маңызды рөлі қаржыландыру мен субсидиялауда көрсетілген. Зерттеу нәтижелері бойынша авторлар экспорттық және импорттық операциялар бойынша «бір терезе» енгізу жолымен экспорттық рәсімдерді жетілдіруді, көлік-логистикалық және сауда инфрақұрылымын дамытуды, ұнды шетелдік нарықтарға экспорттауды ілгерілету үшін жағдайларды жақсартуды ұсынады.

Мақалада COVID-19 жағдайында интернет-дүкеннің тауарлық түржинағын жетілдірудің өзекті мәселесі қарастырылады. Бөлшек сауданың әлемдік көлемінде электрондық коммерция үлесінің, интернетдүкендерге бару деңгейінің артуының тұрақты үрдісі байқалады. Тауарлық түржинақты басқару жүйесі мынандай ұйымдастырылған іс-шараларды қамтитыны анықталды: жоспарлау (нарықты талдау, түржинақты қалыптастыру, сатуды жоспарлау және логистика); ұйымдастыру (өтінімдерді өңдеуді ұйымдастыру, интернет-сауданың тиімділігін талдау); бақылау (тиімділіктің негізгі көрсеткіштерінің (КРІ) орындалуын бақылау, тиімділіктің негізгі көрсеткіштеріне (КРІ) қол жеткізуге тауар құрылымының әсерін бағалау, түржинақты түзету). Жақын арада интернет-дүкендердегі түржинақты басқаруға сұраныстың артуы, бизнесортаның дамуының белгісіздігі, тауарлардың сапасы мен оларды жеткізуге қойылатын талаптардың артуы, тауарларды, әсіресе экспорттық тауарларды жеткізудің қиындауы сияқты факторлар әсер ететін болады. Сыртқы жағдайларға бейімделу, ұзақ мерзімді перспективада бәсекеге қабілеттілікті қамтамасыз ету үшін стратегиялық және жедел басқару құралдарын қолдану маңызды. Стратегиялық құралдар қызмет пен нарықты дамытудың нақты статистикалық және талдамалық деректері негізінде ұзақ мерзімді жоспарлауды көздейді. Мұндай құралдар мыналар болуы керек: нарық динамикасына сәйкес номенклатураны бейімдеу стратегиясын әзірлеу, интернет-дүкен интерфейсін енгізу процедураларының негіздемесі, өнім түржинағындағы құрылымдық өзгерістер жағдайында икемді басқару стратегиясын енгізу. Қазіргі таңда интернетдүкеннің жедел басқару құралдары түржинақты операциялық жақсартуға бағытталуы керек: төмен сұранысқа ие тауарларды қабылдамау және/немесе ауыстыру, оларды жіктеу арқылы ұсынылатын тауарларды сатып алушылардың қабылдауын жақсарту, экономикалық тиімділікті ескере отырып, тиісті қызмет көрсету жүйесін негіздеу.

Мақалада шет елдерде қолданылатын зияткерлік меншік объектілерін коммерциялизацияландыру жүйесінің қалыптасуының және жұмыс істеуінің негізгі тетіктері мен ерекшеліктері қарастырылған. Еуропа мен Азияның кейбір елдерінде зияткерлік меншік құқықтарының пайда болу мәселелері қорытылды, АҚШта инновациялық технологияларды коммерциялизацияландыру тәсілдері зерттелді. Зерттеу тақырыбының өзектілігі инновацияларды мемлекеттік қолдаудың мұндай жүйесі ЗМО коммерциялизацияландыру процесіне қатысушылардың әзірлемелерді пайда алу сәтіне дейін жеткізуге деген сұранысының артуын ынталандыратындығына байланысты. Бүгінгі таңда инновациялар мен зияткерлік меншік инновациялық экономиканы құрудың негізін құрайды. Шектеулі елдерде ғана емес, сонымен қатар бүкіл әлемде экономикалық өсуді сақтау үшін олар инновацияларды реттейтін саясатты ұстанады. Зерттеудің мақсаты инновациялық технологияларды коммерциялизацияландыруды мемлекеттік қолдаудың халықаралық тәжірибесін қарастыру және оны ҚР зияткерлік меншік нарығында инновациялық технологияларды жылжыту тетіктерін дамыту үшін қабылдау болып табылады. Мақаланың ғылыми және практикалық маңыздылығы инновациялық бизнесті дамытуды мемлекеттік ынталандырудың қазақстандық инфрақұрылымындағы өткір проблемаларды анықтауды және түзетуді көздейді. Зерттеудің әдіснамалық негізі басқа жалпы ғылыми әдістермен және эмпирикалық деректерді сандық талдау әдістерімен және жүйелік талдаудың заманауи әдістерімен толықтырылған жалпы экономикалық теорияның құралдары болды. Аталған зерттеудің негізгі нәтижесі ҚР-да зияткерлік меншік пен инновациялық технологияларды коммерциялизацияландыру саласындағы проблемаларды анықтау және инновациялық бизнесті дамытуды мемлекеттік қолдаудың тиімді жүйесін іске асыру болып табылады.

Ұсынылған жобаның өзектілігі үш негізгі факторға байланысты. Біріншісі – жұмыссыздықтың нақты деңгейі, сарапшылардың пікірінше, Қазақстанда бұл айтарлықтай жоғары. Екіншісі – COVID-19 пандемиясының салдары және үшіншісі – 2022 ж. қаңтардағы Алматыдағы оқиғалардың салдары. Алматы-дағы жұмыссыздық 2021 ж. бірінші тоқсанындағы ресми мәліметтер бойынша (Finprom.kz мәліметі бойынша) 5,2% құрады. Бірақ шын мәнінде бұл көрсеткіш әлдеқайда жоғары және ең алдымен жастарға қатысты. Сондықтан біздің жоба ең алдымен университеттерде туризм мамандығы бойынша оқитын студенттік жастағы жастарға арналған. Ішкі және сырттан келушілер туризмін дамыту әрқашан кез келген мемлекеттің, соның ішінде Қазақстан Республикасының туристік бизнесінің маңызды бөлігі болып табылады. Мақаланың мақсаты – Алматы қаласының әлеуметтік-экономикалық мәселелерін ескере отырып, тау гидтерін дайындауда қандай жаңашылдықтарды қолдану керектігін көрсету. Бұл ретте тау туризмі бағдарламалары өзекті болып табылады. Осыған байланысты, COVID-19 пандемиясы жағдайында білікті тау гидтерінің тапшылығы пайда болды және шиеленісе түсті. Сондай-ақ, көбінесе гидтің қызметтерін тауларда клиенттермен жұмыс істеу үшін кәсіби дайындығы жоқ адамдар орындайды. Бұл факт дайын емес гид жетекшілік ететін туристер тап болып жатқан мерзімді төтенше жағдайлармен расталады. Бұл мақалада біздің Алматы қаласының туристік бизнесі үшін тау-кен гидтерін оқытудағы инновациялық тәжірибеміз сипатталған. Дәл осы санаттағы мамандарды даярлауды таңдау Алматы қаласының жанында тау туризмін дамыту үшін туристік-рекреациялық ресурстардың үлкен көлемінің болуына байланысты. Тау гидтерін дайындау жобасы аса сұранысқа ие болады деп есептейміз.

Туризм индустриясы экономикалық базаны кеңейтудегі, валюталық түсімдерді арттырудағы, шағын және орта бизнесті дамытудағы, жұмыспен қамту мүмкіндіктерін қамтамасыз етудегі және халықтың тұрмысын жақсартудағы рөлінің арқасында әлемнің көптеген елдерінің әлеуметтік-экономикалық дамуына зор үлес қосуда. Туристік саланың дамуына оны мемлекеттік-жекеменшік әріптестік негізінде басқару ықпал ете алады. Ынтымақтастықтың бұл түрі жергілікті қауымдастықтарға айтарлықтай әлеуметтік пайда әкеле отырып, елдің стратегиялық міндеттерін шешуді жеделдетуге көмектеседі. Зерттеудің мақсаты Қазақстандағы туристік индустрияны дамыту үшін мемлекеттік-жекеменшік әріптестіктің оңтайлы механизмін анықтау мақсатында туризм индустриясын дамыту мәселелерін шешу үшін мемлекет пен бизнестің өзара әрекеттесуінің әртүрлі нысандарын зерттеу болды. Жұмыста туризм саласындағы мемлекеттік-жекеменшік әріптестік механизмін қалыптастыру мен жүзеге асырудың теориялық-әдістемелік аспектілері мен шетелдік тәжірибе зерттелді. Мақалада мемлекеттік-жекеменшік әріптестік қағидаттарында туристік индустриядағы жобаларды құру, жыл жыту және басқару бойынша шетелдік тәжірибеге жан-жақты талдау жасалған. Зерттеу нәтижелерін Қа зақ станның туристік индустриясын дамытудың мемлекеттік және өңірлік бағдарламаларын әзірлеуде пайдалануға болады.

Мақаланың мақсаты-ҚР-дағы спорт және белсенді туризм түрлерін цифрландыру стратегиясы туралы мәселені қарастыру. Дамушы елдерде Спорт және дене шынықтыру саласын басқару тиімділігінің төмендігі байқалады. Бұл салада халықпен қарым-қатынас деңгейі төмен және спорттық өмір салтын насихаттау әлсіз. Бұл республикалар IT-технологиялар мен коммуникациялардың даму деңгейіне ие, цифрландыру және әлеуметтік желілердің мүмкіндіктері бұқаралық спортты, туризмнің белсенді түрлерін белсенді насихаттау және ел жастары мен тұрғындары арасында спорттық өмір салтын қалыптастыру үшін нашар пайдаланылуда. Сонымен қатар, коммуникациялар, егер олар жаппай болса, бірақ тұлғалық емес, жекелендірілмеген. Көптеген дамушы елдерде заманауи және әртүрлі әдістемелік материалдардың, заманауи оқыту бағдарламаларының және жинақталған халықаралық тәжірибенің тапшылығы, соның салдарынан жоғары білікті тренерлер мен әдіскерлердің тапшылығы байқалады. Авторлардың пікірінше, орын алған мәселенің шешімі спорт, дене шынықтыру және спорттық-сауықтыру туризмін цифрландыруды дамыту болып табылады, өйткені жасанды интеллект технологияларға экономиканың барлық салаларында нақты пайда әкелуге мүмкіндік береді, халықтың өмір сүру сапасын жақсартады, сондай-ақ экономиканың түбегейлі жаңа траекторияға көшуіне жағдай жасайды. Цифрлық технологиялардың көмегімен спортты танымал етуге болады, өйткені қазір ақпараттық кеңістік, демек, заманауи озық және озық ұрпақтың сұранысын қанағаттандыратын цифрлық PR дәуірі. Дүниежүзілік желі арқылы спорттық іс-шараларды көрсету, онлайн тренингтер өткізу және кәсіби жаттықтырушыларға кеңес беру арқылы сіз қазақ елінің игілігі үшін спорт пен дене шынықтыруды барынша тиімді насихаттай аласыз.

Мақалада туризм саласындағы кадрлық ресурстың маңыздылығы қарастырылған. Қазақстандағы туризм сферасы жоғары білікті мамандардың тапшылығымен сипатталады. Туристік кәсіпорындарда, негізінен туризм және қонақжайлылық саласында тиісті білімі және қажетті кәсіби деңгейі бар мамандардың төмен деңгейі байқалады. Бұл жағдайлар көрсетілетін қызмет сапасының, сервистің төмендігіне әкеледі. Аталмыш салада тәжірибелік дағдылар мен қатар теориялық базаның болуы маңызды аспекті болып табылады. Мақалада, Қазақстанның бүкіл әлемдік экономикалық форумның Саяхат пен туризмнің бәсекеге қабілеттілігінің жаһандық индексіндегі орны көрсетіліп, туризм саласында қазақстандық рейтингті жоғарылатып және төмендетіп отырған факторлар тізімі айқындалған. Статистикалық көрсеткіштер негізінде туризм индустриясы кәсіпорындарында яғни туристік фирмаларда, қонақ үй кәсіпорындарында және санаторий-курорттық ұйымдарда қызметкерлердің жұмыспен қамтылуы және оларға төленетін атаулы еңбек ақы көрсеткіштерінің 2016–2020 жж. арасындағы өзгеру динамикасы қарастырылып, талдаулар жасалған. Сонымен бірге, туризм саласы үшін мамандарды даярлаумен айналысып жатқан отандық жоғары және орта кәсіби оқу орындарынның қызметіне назар аударылған. Туризм саласы үшін кадрларды даярлауда басымдық берілуі керек бағыттар мен шетелдік тәжірибелер келтірілген.

Зерттеудің мақсаты – қысқа мерзімді кезеңде қалыптасқан машина жасаудың даму ерекшеліктерін анықтау. Машина жасау кәсіпорындардың тұрақты және инновациялық дамуын қамтамасыз етуге қабілетті негізгі сала болып табылады. Қазақстан машина жасаушылар одағы сарапшыларының бағалауынша, еліміздің өңдеу өнеркәсібінің құрылымында машина жасаудың үлесі 14%, бүкіл саланың үлесінде 7% құрайды. Машина жасау саласының қазіргі даму кезеңі жаңару мен инновацияны қажет етеді. Мақалада машина жасау өнеркәсібінде индустрияландыру бағдарламасын іске асыру кезінде жабдықты өндіру, өткізу және сатудан кейінгі қызмет көрсету сияқты өзекті мәселелер қарастырылған. Машина жасау кәсіпорындарының даму мүмкіндіктерін төмендеуі инвестицияның жетіспеушілігімен, қаражаттың құнсыздануымен, ішкі және әлемдік нарықтағы бәсекелестік деңгейімен, білікті кадрлардың тапшылығымен өзара байланысты. Сонымен қатар, мақалада ма шина жасау кешенінің даму ерекшеліктерін анықтауға және ел аумағында да, ЕАЭО-ға мүше елдердің аумағында да теңгерімді саясат жүргізуге болатынына басты назар аударылады. Автор Қазақстанның экономикалық өсімі елдің өнеркәсіптік және ғылыми-техникалық даму деңгейін қайта өндіретін құрылымдық өзгерістермен қатар жүретінін атап көрсетеді. Зерттеудің жаңалығы: кәсіпорындардың қызметіне шолу жасау, машина жасаудың дамуына кедергі келтіретін белгілер мен себептерді анықтау. Зерттеу нәтижесінде халық шаруашылығының негізгі салаларын нығайту және саланы дамытудың базалық курстарын іске қосуды қолдау процесіне көмектесу логикасы негізделді.

Зерттеудің мақсаты – қазіргі таңдағы Словакия Республикасының аграрлық сектрынының даму үрдістерін зерттеп, жүйелі талдау жасау. Зерттеуде Словакия Республикасының ауылшаруалық және ауылдық аудандарды дамыту министрлігінің «жасыл есебі» пайланылды. Автормен аграрлық сектордағы негізгі экономикалық көрсеткіштеріне салыстырмалы талдау жасалды. Экономикалық – статистикалық әдісті қолдану негізінде 2019–2020 жж. Словакия ауыл шаруашылығының негізгі экономикалық көрсеткіштеріне бөлінген қаражат көлемі бойынша ақпарат қарастырылды. Жүргізілген талдаулар негізінде: нарықтың барлық субъектілері үшін тең мүмкіндіктер беруге, қала тұрғындары мен ауыл тұрғындарының өмір сүру деңгейінің бірдей болуы, өңірлік кәсіпкерлердің қызметі үшін мүмкіндіктерді жақсарту, мемлекеттің міндетті түрде агарарлық саясатқа қатысуы ұсыныстары жасалды. ХХ ғ. соңғы ширегінде Еуропа елдерінде Одақты әзірлеу мен енгізуді қамтамасыз ететін орнықты даму тұжырымдамалары басым бола бастады. Ауылдық аумақтарды кешенді зерттеу негізінде қарқынды дамуының әдістері қарастырылды. Соған байланысты келесідей міндеттер пайда болды: халықтың көші-қонын тоқтату және қоршаған ортаны сақтау. ЕО экономикалық саясатының басым бағыттарының бірі – бұл ауыл шаруашылықты мемлекеттік реттеу. Осыған байланысты кепілдендірілген бағалардың бірыңғай жүйесін, басқа елдермен саудадағы нарықтық және кедендік протекционизмді көздейтін аграрлық саясат. Бұл ЕО елдеріне он жыл ішінде импорттаушылардан ауылшаруашылық өнімдерін экспорттау бойынша көшбасшы болуға жол ашты.

Осы мақаланың мақсаты халықтың жұмыспен қамтылу жай-күйінің серпінін қарау және талдау және жұмыспен қамту мен жұмыссыздықтың негізгі көрсеткіштеріне шолу жасау, соңғы бірнеше жылда еңбек нарығындағы сұраныс пен ұсыныстың сәйкессіздігінің өсіп келе жатқан деңгейі болып табылады. Еңбек нарығының ерекшеліктерін қарастыру процесінде еңбек нарығына тән ерекшеліктер, тенденциялар мен заңдылықтар көрсетілген. Қазіргі жағдайда еңбек нарығының жай-күйін бағалай отырып, қоғамдағы еңбек қатынастарының тасымалдаушысы халықтың белсенді бөлігі екенін атап өтуге болады, яғни нақты құндылық еңбек нарығын қалыптастыру факторы ретінде еңбек қызметі үшін ресурстардың жайкүйі мен болуы болып табылады. Қазақстанның еңбек нарығының негізгі айырмашылығы жасырын жұмыссыздықтың жоғары деңгейі болып табылады, ол бір жағынан өндірісті кеңейту үшін резерв, ал екінші жағынан экономикалық ахуалдың нашарлауымен қоғамдық қатынастарды тұрақсыздандырудың маңызды факторы бола алады. Қазіргі заманғы еңбек нарығы белгілі бір мәселелердің болуымен сипатталады, олардың арасында жұмыс берушілердің кадрлық қажеттіліктері мен өз кандидатурасын қарауға ұсынатын адамдардың кәсіби құзыреттеріне сәйкес келмейтінін атап өткен жөн. Гендерлік жұ мыссыздық көрсеткіштері сонымен қатар әртүрлі факторлардан туындайтын ерекшеліктермен сипатталады. Осыған байланысты Еңбек ұсынысы мен оған сұраныс арасындағы сәйкессіздіктер мен қайшылықтарды жою жолдарын іздеудің өзектілігі артып келеді.

Мақалада кадрлық саясатта жоспарланған реформалар мәселелері іріктеу призмасы арқылы қарас тырылады. Бұл тақырыптың өзектілігі Қазақстанның дамып келе жатқан нарықтық экономикасы жағдайын да кәсіпорындардың тиімділігі адами ресурстардың сапасына байланысты болуы, сондықтан қызметкерлерді іріктеу технологиялары мемлекеттік сектордағы түпкі мақсаттарға қол жеткізуге елеулі әсер етеді. Бұл аспектіде мемлекеттік басқаруды менеджмент ретінде қарастырудың өзектілігі атап өтіледі. Персоналды басқарудың кейбір санаттарын зерттеуге ерекше назар аударылады, сонымен қатар қызметкерлерді іріктеу мен жалдаумен тікелей байланысты жеке human resource (HR) құралдары мен тәжірибелері қарастырылады. Мақалада сондай-ақ мемлекеттік қызметкерлердің қызмет құрамын оңтайландыру процесінің ықтимал проблемалық сипаты қамтылады. Мақалада мемлекеттік сектор жеке саламен салыстырмалы түрде сипатталады. Кейбір батыс елдерінің мемлекеттік қызметкерлерді жалдау саласындағы тәжірибесі талқыланып, сипатталған. Мемлекеттік қызмет істері Агенттігінің бос орындармен жұмыс жөніндегі қызметіне және одан әрі бағалау рәсімдерінің тиімділігіне және әкімшілік қызметкерге қойылатын талаптарды қанағаттандыруға назар аударылады. Зерттеудің мақсаты – осы тақырып бойынша проблемалық мәселелерді анықтау және осыдан туындайтын мемлекеттік қызмет саласындағы бос жұмыс орындарының тартымдылығын анықтау мәселесі болып табылады. Зерттеу нысаны – еңбек нарығы және материалдық тартымдылық ретінде номиналды жалақы сияқты экономикалық категориялар болып табылады. Жұмысқа қабылдаудың негізгі кезеңдерінің бірі ретінде іріктеу процесінде мемлекеттік қызметкерлердің этикасы және оның алдын алу тақырыбы талқыланады. Үміткерлерді кадрлық қызметтердің мақұлдауының қолданыстағы тәртібін талдауға және мемлекеттік әкімшілік қызметшілердің біліктілік талаптары мен лауазымдық нұсқаулықтарын болашақ зерттеулер үшін тақырыпты дамыту ретінде қарастыруға әрекет жасалады.

Дүниежүзілік Банктің деректері бойынша 2020 ж. жаһандық экономиканың құлдырауы 3,5%-ды, ХВҚ - 3,2%-ды құрады. Планетаның барлық жұмыс істейтін адамдарының шамамен 93%-ы қандай да бір жолмен шектеу шараларына тап болды. Әлемдік жұмыссыздық деңгейі 2020 ж. 6,5%-ға дейін, ал Қазақстанда 4,9%-ға дейін өсті. Коронадағдарыс Қазақстан Республикасы тарихындағы екінші ең ауқымды дағдарыс болды. Соңғы 20 жылда алғаш рет Қазақстанның ЖІӨ өсу қарқыны теріс мәнге ие болды, 2020 ж. қорытындысы бойынша 2,6%-ды құрады, нәтижесінде Орталық Азия елдері арасында экономикалық құлдырау деңгейі бойынша 2-ші орынға ие болды. Сонымен бірге, мемлекет басты экспорттық тауар және елдің басты табыс көзі болып табылатын әлемдік мұнай нарығындағы дағдарысқа тап болды. Сондықтан COVID-19 пандемиясының салдарын анықтау осы зерттеу тақырыбын анықтайды. Мақалада авторлар коронадағдарыстың Қазақстан мен әлем елдерінің экономикалық, әлеуметтік белсенділігінің барлық аспектілеріне теріс әсерін талдайды. Зерттеудің мақсаты – пандемия әсерін тигізген еңбек нарықтарындағы жағдайды бағалау. Зерттеудің нәтижесі дұрыс құрылған мемлекеттік саясат әлемді тез қалпына келтіруге және қалыпты өмірге қайтаруға ықпал етеді деген қорытындыға келді. Сондықтан дағдарысқа қарсы барлық шараларды ең жоғары деңгейде тұрақты мониторингтеу мен бақылаудың, сондай-ақ әлемде болып жатқан өзгерістерді ескере отырып, саясат шараларын ұдайы бейімдеудің және әртараптандырудың маңызы зор.

Мақаланың мақсаты – Қазақстандағы адам дамуы индексін өлшеудің негізгі көрсеткіштерінің динамикасын талдау. Зерттеуде жалпы ғылыми, аналитикалық, сонымен қатар агрегаттау және салыстыру әдістері қолданылды, өмір сапасының индикаторларына талдау жасалды, сонымен қатар адами капиталдың даму тенденциялары, білім деңгейі және халықтың табыс деңгейі анықталды. Халықтың өмір сүру деңгейінің жалпылама сипаттамасы ретінде адами капиталдың даму индексін қолданудың негізгі артықшылықтары мен кемшіліктері сипатталған. Адами әлеует индикаторлары жеке тұлғалардың адами әлеуетін бағалауға, сондайақ қорытынды көрсеткішті бүкіл халық деңгейінде есептеу үшін оларды біріктіруге бағытталған. Адами даму индексінің көмегімен экономикалық прогресті, халықтың өміріндегі әлеуметтік өзгерістерді, сондай-ақ елдің әлеуметтік және экономикалық саясатының өміршеңдігін бағалауға болады. Зерттеу халықтың өмір сүру деңгейі, оның әлеуметтік дамуы туралы ақпаратты қамтиды, сондай-ақ адам капиталын дамытудың негізгі компоненттеріне жататын болып жатқан транформацияларды бағалауды қамтиды. Зерттеу халықтың өмір сүру деңгейі, оның әлеуметтік дамуы туралы ақпаратты қамтиды, сондай-ақ адами капиталды дамытудың негізгі құрамдастарының бірі болып табылатын болып жатқан қайта құруларға баға береді. Шетелдік және отандық ғалымдардың адами капиталды дамыту мәселелерін зерделеуге арналған ғылыми жарияланымдарына шолу жасалды, сондай-ақ БҰҰДБ-ның адами дамуы туралы жыл сайынғы баяндамалары мен Қазақстан Республикасының Стратегиялық жоспарлау және реформалар жөніндегі агенттігі Ұлттық статистика бюросының материалдары Қазақстан Республикасындағы адами капитал саласындағы қазіргі жағдайды неғұрлым толық сипаттауға мүмкіндік берді. Қазақстанда ұлттық экономиканы дамытуда озық технологиялар мен инновациялардың рөлі ілгерілеуде. Қазақстан экономикасы цифрландырудың жаңа деңгейіне белсенді түрде көшуде.

Мемлекеттік басқару органдарының бюджетаралық процеске тиімді қатысуы, бюджетаралық қатынастар тетігін жетілдіру туралы мәселенің маңыздылығы мен өзектілігі мемлекеттік билікті тігінен де, көлденеңінен де трансформациялау үрдісінің әсерінен күшейе түседі. Прагматикалық жағы – бюджеттерді және тиісінше қаржыны басқару әдістерін жетілдіру мәселелері елді, аймақты басқарудың аса маңызды элементтерінің қатарына жататындығында, өйткені бюджетаралық процестің проблемалары соншалықты үлкен, сондықтан бюджет ағындарын басқарудың тұтас жүйесін қалыптастырудың аяқталуы туралы айту әлі мүмкін емес. Іс жүзінде бюджеттік көрсеткіштердің негізділігі жеткіліксіз, соған байланысты соңғы жылдар субъективизмнің күшеюінен, әр түрлі деңгейдегі бюджеттердің толық емес және уақтылы атқарылмауынан көрінетін бюджетаралық қатынастардың шиеленісу кезеңіне айналды. Бұл жағдайдың себептерінің бірі – бір жағынан республикалық және жергілікті деңгейлерде шоғырланған шығыс міндеттемелерінің, екінші жағынан қолда бар кіріс көздерінің арасындағы күрт теңгерімсіздік болып табылады. Зерттеудің мақсаты-өздерінің кіріс көздерімен, олардың шығыс міндеттемелеріне барабар нашар қамтамасыз етілген аумақтық бюджеттер, әсіресе жергілікті бюджеттер. Бұл мәселе бюджет кірістерінің азаюы, олардың қарыздық жүктемесінің артуы және қаржылық көмектің жоғарылауына тәуелділігі және басқа да бірқатар келеңсіз салдарлар орын алған мемлекеттік сектордағы дағдарыстың жалғасуы жағдайында әсіресе өзекті болып көрінеді. Бұл жағдайда бюджетаралық қатынастардың рөлі ерекше жоғары. Сондықтан бюджетаралық қатынастарды реттеуге әсер ететін факторларды бағалау және жіктеу бюджетаралық реттеуді және оның құралдарын жетілдіруге мүмкіндік береді.

Мақалада Қазақстанда жобалық қаржыландыруды дамыту процесінің ағымдағы кезеңінің мәселелері қарастырылады. Зерттеудің мақсаты инфрақұрылымдық жобаларды іске асыру үшін жобалық қаржыландыруды қолданудың шетелдік тәжірибесін талдауға негізделген жаңа ұсынымдар әзірлеу болып табылады. Қазақстанның экономикалық дамуының ең өзекті мәселелерінің бірі инвестициялық белсенділікті арттыру болып табылады, бұл тиімді инвестициялық нарықты қалыптастыруды талап етеді. Оны қалыптастырудың және нарықтық экономикаға сәйкес келетін инвестицияларды қаржыландыру тетігінің күрделілігі Қазақстан экономикасының барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер арасында еркін ақпарат алмасуды қамтамасыз ететін қажетті нарықтық инфрақұрылымды дамыту сатысында тұрғандығында. Алайда, инвестициялық қыз меттің дұрыс жұмыс істеуін қамтамасыз ететін сенімді және бейімделген қаржыландыру құралдары өте аз. Сондықтан дағдарысты еңсеру және экономикалық өсуді бастау үшін жаңа өндірістік қуаттылықтар құру, негізгі қорларды жаңарту және осыған сүйене отырып, серпіліс пен жаңғыртудың инновациялық стра тегияларын іске асыру қажет. Жоғарыда айтылғандардан көріп тұрғанымыздай, Қазақстанда жобалық қар жыландырумен байланысты мәселелердің өзектілігі мен жеткіліксіз теориялық және практикалық пысықталуы осы зерттеудің тақырыбын, мақсаттары мен міндеттерін таңдауды айқындайды.

Мақалада авиациялық компаниялардың инвестициялық қызметін қаржыландыру көздерінің түсінігі мен таңдауы қарастырылады. Инвестицияларды қаржыландыру көздерінің негізгі түрлері ұсынылған. Авиациялық компанияның инвестициялық тартымдылығын арттыру жөніндегі тұжырымдама мен іс-шаралар қаралды. Қазіргі жағдайда инвестицияларды жұмылдыру және тиімді пайдалану мәселесі авиациялық компаниялардың қызметін тиімді жүзеге асыру үшін ерекше өзектілікке ие болады. Инвестициялық белсенділікті ынталандыру, нақты инвестициялық стратегияны әзірлеу, оның басымдықтарын айқындау, инвестицияның барлық көздерін жұмылдыру авиациялық бизнестің тұрақты және сапалы дамуының ең маңызды шарты болып табылады. Инвестициялық қызметті қаржыландыру үшін инвесторлар құқықтарының мемлекеттік кепілдігі, инвестицияларды қорғау, инвестициялық ұйымдарға салықтық және кедендік жеңілдіктер беру маңызды ынталандырулар болып табылады. Көптеген жағдайларда, егер бірінші кезекте болмаса, әлемдік іскерлік тәжірибе тәжірибесіне сәйкес авиациялық компаниялардың инвестициялық жобаларын қаржыландыру көздері мен әдістері факторлардың жиынтығымен айқындалады. Сонымен қатар, инвестициялық жобаны қаржыландыру көздерінің тиімділік деңгейі көбінесе инвестордың немесе менеджерлердің құзыретіне байланысты. Бұл әсіресе нарықтық секторлардағы құзыреттерге, сондай-ақ технологиялық ерекшеліктер мен инвестицияларды қаржыландырудың әрбір құралының қасиеттері туралы хабардар болу сияқты факторларға әсер етеді.

Зерттеу мақсаты – қазіргі жағдайдағы Қазақстан Республикасындағы жергілікті жерлердегі жергілікті өзін-өзі басқаруды дамытудың бағыттары мен мүмкіндіктерін, қоғамдағы азаматтардың белсенділігін арттырудағы рөлін, оның орнын, аймақтық биліктің дербестігін кеңейту, меншікті бюджеттік процесті басқарудағы потенциалын іске асыруды зерттеу болып табылады. Қазақстан Республикасының жергілікті өзінөзі басқаруды бюджеттеу жүйесінің қазіргі жағдайы туралы материалдарды зерттеу және соның негізінде оны жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірлеу. Зерттеудің бірегейлігі/құндылығы. Қабылданған жаңашылдықтардың маңызды бағыттарының бірі аудандық маңызы бар қалалар, кенттер, ауылдық округтер деңгейінде дербес бюджетті кезең-кезеңмен енгізу, сондай-ақ бюджет процесінде жергілікті өзін-өзі басқару органдарының өкілеттіктерін одан әрі кеңейту болып табылады. Зерттеудің құндылығы коммуналдық меншіктің бір бөлігін жергілікті басқару органдарының қарамағына бере отырып, дербес бюджетті құруға бағытталған жүргізілген реформаларды бағалау қажеттілігін білдіреді, бұл осы органдардың осы меншікті бөлудегі және бюджетті бөлудегі өкілеттіліктерінің өсуіне ықпал етеді. Зерттеу нәтижесі – өз шешімін талап ететін жергілікті өзін-өзі басқару органдарының халықаралық нормаларға сәйкес түсінігі, сондай-ақ жергілікті мемлекеттік және өзінөзі басқару органдарының, соның ішінде оларды бюджеттеу тетіктеріне қатысты, қызметі мен құзыреттерінің ара-жігін ажырату мәселелері айқындалды.

Халықаралық қаржылық есептілік стандарттары (ХҚЕС) операциялар мен басқа да есепке алу оқиғалары қаржылық есептілікте қалай көрсетілуге тиіс екенін айқындайтын бухгалтерлік есеп қағидаларының жиынтығынан тұрады. Олар инвесторлар мен кәсіпкерлерге негізделген қаржылық шешімдер қабылдауға мүмкіндік беретін қаржы әлеміндегі сенім мен ашықтықты сақтауға арналған. Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарының рөлі ұйымның қаржылық жағдайы мен қаржылық нәтижелері туралы ең сенімді ақпаратты қалыптастыру болып табылады. Есеп беру халықаралық нарықтардағы байланыс құралы ретінде де әрекет етеді. Жаһандану ХҚЕС-ке жақындауға үлкен мән береді, өйткені ұлттық стандарттарға сәйкес дайындалған қаржылық есептілік пайдаланушылар мен шешім қабылдаушылардың қажеттіліктері мен мүдделеріне жауап бермейді. Бұл жұмыс ҚЕХС енгізу мен сақтауға байланысты артықшылықтар мен қиындықтарды сипаттайды. ҚЕХС әкеледі деп күтілетін оң бонустарды және ҚЕХС-ті қабылдау және үнемі сақтау кезінде компаниялар кездесетін мәселелерді ескере отырып, ҚЕХС-қа қатысты теориялық және эмпирикалық зерттеулерді талқылау маңызды. Бұл ғылыми-зерттеу жұмысы қаржылық есеп беру процесін унификациялау бөлігі ретінде ХҚЕС-ты енгізудің артықшылықтары мен мәселелері бойынша бар әдебиеттерді талдауға арналған.

Бұл мақалада ҚР Білім беру жүйесінде мамандарды даярлау сапасын арттыру мәселелері қаралды. Білім беру жүйесіндегі сапалы өзгерістер негізінде адами капитал сапасын жақсарту бағыттары қарастырылуда. Жүргізілген зерттеудің мақсаты мыналар болып айқындалады: ел (Қазақстан) экономикасының тұрақты дамуын қамтамасыз ету үшін қажетті кадрларды даярлау жүйесінің сапасын одан әрі арттыру бойынша ұсынымдар әзірлеу. Осыны негізге ала отырып, мынадай міндеттер орындалды: университеттердің өнеркәсіппен/индустриямен өзара іс-қимылын дамытудағы мемлекеттің рөлі мен функциялары айқындалды; республиканың білім беру жүйесін жетілдіруге бағытталған негізгі мемлекеттік бағдарламалардың мазмұны зерделенді; өмір бойы оқыту тұжырымдамасы (үздіксіз білім беру) негізінде кадрлар даярлау жүйесін жетілдіру жөніндегі бағдарламалық құжаттардың орындалуына статистикалық талдау жүргізілді; өнеркәсіппен/индустриямен табысты әріптестікті дамыту үшін түйінді факторлар мен артықшылықтар анық талды. Жұмыста экономикалық зерттеулердің келесі әдістері қолданылды: фактілерді бақылау және жинау; тарихи және логикалық; жүйелік. Инфрақұрылымдық құрылымдардың өзара іс – қимылының әртүрлі модельдерінің тиімділігін талдау нәтижесінде Қазақстандағы коллаборацияда бірігудің неғұрлым нәтижелі әдісі-ғылыми инфрақұрылым мен зияткерлік ресурстардың аумақтық интеграциясы айқындалды. Жоғары білім беру ұйымдарының ескірген инфрақұрылымы және ғылым, білім және өндіріс байланысының әлсіздігі бірлестіктерді құру, университеттер мен бизнес арасындағы байланысты кеңейту есебінен өтелуі мүмкін.

Индустриалды қоғамнан постиндустриалды қоғамға көшу, ең алдымен, рационализм идеяларын, инновация еркіндігін, идеяларды алға жылжытуды бірінші орынға қоятын ашық қоғамды құру арқылы анықталады. Ашық қоғам ашық құрылымдарды, соның ішінде жоғары білім беруді тудырады. Университеттер ұжымдық шығармашылықтың, оқудың және инновацияның платформасы ретінде әлеуметтік қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін ашылады, әсіресе экономиканы және тұтастай алғанда қоғамды өзгерту үшін жұмыс істейді. Бұл енді байланыстар жүйесі мен күшті халықаралық байланыстары бар жай ғана университеттер емес, олар қазірдің өзінде әртүрлі қатысушыларға ынтымақтастық, ресурстар мен тәжірибе алмасу арқылы жаңа білім беру және ғылыми өнімдерді жасауға мүмкіндік беретін нетворкингті жүзеге асыратын хабтар болып табылады. Бұл мақалада білім беру хабтарын құрудың әлемдік тәжірибесі талданады, олардың архитектурасының негізгі элементтері көрсетіледі. Д. Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан техникалық университетінің тәжірибесіне сүйене отырып, университеттің хабқа айналуы қоғам мойындаған, ғылымы мықты, инновациялық білім беру жобалары бар ұйымдар үшін заңды қадам деген болжам дәлелденді. Университет өмірінің желілік форматын құру әдістемесі жан-жақты сипатталған, білім беру және ғылыми салаларда университеттің желісін енгізудің жалпы әмбебап тәсілдерін әзірлеу процесін сипаттайды, университет әзірлеген хабтың тұжырымдамасы мен моделін негіздейді. ШҚТУ-дың желілік өзара әрекеттесу форматы білім беру, ғылыми-зерттеу және өндірістік салалардағы жобаларды сәтті жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

Білікті мамандарды даярлау мәселелері соңғы жылдары әсіресе өзекті бола бастады, өйткені әлемдегі соңғы үрдістерге байланысты жоғары оқу орындарына қойылатын талаптар айтарлықтай өсті. Университеттер бүгінде тек білім беру орталықтары ғана емес, сонымен бірге олар әлеуметтік мәселелерді шешуге көбірек қатысады. Жоғары оқу орындары өмір сүру деңгейін көтеруге, материалдық әл-ауқатты жақсартуға, мансаптық перспективаға, мемлекеттің экономикалық өсуі мен әл-ауқатының артуына тікелей әсер етеді. Кез келген экономиканың, әсіресе инновациялық экономиканың негізгі базалық құндылығы болып табылатын адами капиталды қалыптастыруда, дамытуда жоғары оқу орындары басты рөл атқарады. Бұл мақаланың мақсаты – адами капиталды қалыптастыру мен дамытудың шетелдік тәжірибесін зерттеу, негізгі тенденцияларын анықтау, АҚШ университеттерінің мысалында статистикалық деректерді зерттеу. Американдық университеттерді таңдау бірқатар факторлармен, атап айтқанда, американдық университеттердің көпшілігінің әлемдік рейтингте жетекші орындарды иеленуімен байланысты. Негізгі бастапқы деректер ретінде АҚШ Білім Министрлігінің жылдық есептерінде, ғылыми журналдарда ұсынылған материалдар алынды. Авторлар студенттер мен оқытушылар құрайтын стартаптар саны, олардың нарықтағы табыстары және олардың қызмет ауқымы сияқты көрсеткіштер бойынша статистикалық мәліметтерге шолу жасалды. Американың жоғары білім беру жүйесін талдау негізінде жоғары оқу орындарында адами капиталды басқарудың ерекшеліктері туралы мақалада ұсынылған тұжырымдар басқа жоғары білім беру жүйелерінің дамуына оң әсерін тигізуі мүмкін.

Бүгінгі таңда білім беру түбегейлі қайта құру үдерісінде. Білім беру үдерісіне барлық қатысушылардың өзара әрекеттесу жүйесі өзгеруде және бұл мұғалімдерден, ең алдымен, көшбасшылардан барлық жаңалықтар мен қайта құруларды түсінуді талап етеді. Нәтижесінде білім беру мекемесін басқару жүйесінің тиімділігі, жаңашылдығы және бәсекеге қабілеттілігі тұрғысынан жаңа көзқарас қалыптасуда. Бұл мақалада орта білім беру мекемелерін басқарудағы инновациялық көзқарас қарастырылған. Осы мәселе бойынша отандық және шетелдік ғалымдардың зерттеулері зерттеліп, оқу орындарында зерттеулер жүргізіліп, мақала авторларының тәжірибелік тәжірибесі пайдаланылды. Инновациялық педагогикалық менеджмент педагогикалық жүйелерді басқарудың принциптері, әдістері, ұйымдастырушылық формалары мен технологиялық әдістерінің жиынтығы ретінде сипатталады, олардың жұмыс істеуі мен дамуының тиімділігін арттыруға бағытталған және тік басқару жүйесінен (субъект-объект) оқушының да, мұғалімнің де шығармашылық дамуын қамтамасыз ететін ұйымдастырушылық және басқарушылық ынтымақтастықтың көлденең жүйесіне (субъект-субъект) өтуге мүм кіндік береді. Инновациялық процестерді басқару көп нұсқалы, стандарттар мен комбинациялардың өзіндік ерекшелігін, нақты жағдайға негізделген әрекет әдістерінің икемділігі мен бірегейлігін қамтиды. Инно вациялық басқаруда дайын рецепттер жоқ және бола алмайды. Бірақ ол белгілі бір мәселелерді шешудің әдістерін, әдістерін, тәсілдерін біле отырып, ұйымды дамытуда айтарлықтай жетістікке қалай жетуге болатындығын үйретеді.

Ғылымда В Сириусының супернова сияқты жарылу мүмкіндігі туралы пікірталастар болды. Астрофизиктердің соңғы 50 мың жыл ішінде В Сириусында суперновалар сияқты жарылыстардың болу мүмкіндігі туралы пікірлері екіге бөлінеді. Кейбіреулер бұл мүмкін емес деп санайды, ал, басқалары түсіндіре алатын жауаптың жоқ екеніне назар аударады. Тағы біреулері: «ғарышта бәрі мүмкін» деген философиялық ойды ұстанады. Мақаланың мақсаты – 50 мың жылдан 5 мың жыл бұрынғы кезеңдегі жер бетіндегі апаттардың мазмұнын құрайтын катаклизмдердің пакеттік сәйкестіктерін талдау. Осы ерекше оқиғаларды топтастыру кем дегенде 9 уақыт сәйкестігін анықтауға мүмкіндік береді. Және олар кездейсоқ емес. Катаклизмдердің реттілігі олардың белгілі бір байланысын көрсетеді. Ал негізгі мәселе олардың қайнар көзі туралы болыр отыр. Ғалымдар мұның себебі тек суперновалардың жарылыстары болуы мүмкін екенін анықтады. Алайда, осы уақытқа дейін Жерге жақын орналасқан 231 супернованың қайсысы тікелей көзі болуы мүмкін екенін анықтау мүмкін емес. Соққы толқынының табиғаты туралы мәселе әлі де даулы болып қала береді. Қақтығыстардың сипаты мен ерекшеліктері де толық анықталмаған. Жүргізілген зерттеулерді қорытындылай келе, автор іздеуді ғарыштық себеп және жердегі іздер ретінде жалғастыруды ұсынады. Бұл зерттеулер жанжақты және жүйелі болуы керек.