Бұл зерттеудің мақсаты – кәсіпорындар енгізген адами ресурстарды басқару шараларын іске асыру ұйымның тиімділігіне әсер ететінін зерттеу. Адами ресурстарды басқару – бұл ұйымның жұмыс тиімділігіне қол жеткізудегі және оны арттырудағы негізгі құралы болып табылатын адами ресурстарды іздеудің стратегиялық тәсілі. Бұл зерттеу адам ресурстарын басқару мен ұйымның жұмыс күшін жоспарлау, кадрларды жалдау және орналастыру, өндірістен қол үзбей оқытудың тиімділігін бағалау, қаржылық есептеулер және марапаттау сияқты адами ресурстарды басқару функцияларына байланысты адами ресурстарды басқару арасындағы байланысты талдады. Адами ресурстарды басқару – бұл қажетті адами ресурстарды табу үшін ұйымның мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес анықталған жоспарларды, бағдарламалар мен стратегияларды іске асыру. Адами ресурстарды басқару мен ұйым арасындағы үйлесімділіктің жоғары деңгейі ұйымның тиімділігін арттыруға кепілдік береді. Адами ресурстарды басқару адами фактор мен ақпарат көзін үйлестіре отырып, ұйымның табысына ықпал етеді. Адами ресурстарды басқару тетіктерін тиімді енгізу де бәсекелестік артықшылықты қамтамасыз етеді. Мақалада адами ресурстарды стратегиялық, жақсы жоспарланған басқару ұйымның тиімділігіне оң әсер ететіндігі көрсетілген, өйткені адами ресурстарды басқару қаржылық көрсеткіштер, кадрлардың ауысуы және еңбек өнімділігі сияқты ұйымның тиімді жұмысының өте маңызды ұйымдастырушылық нәтижелеріне әсер етеді. Мақалада сонымен қатар біліктілікті арттыру бағдарламаларының өндірістен қол үзбей артуы ұйымдастырушылық мақсаттарға қол жеткізуге және еңбек өнімділігі төмен ұйымдарда еңбек өнімділігін арттыруға айтарлықтай ықпал етеді.

Мақалада экономиканы мемлекеттік реттеудің дағдарысқа қарсы қолданылатын шаралары талданады, «дағдарысқа қарсы нақты шараларға» жол берілмеу, әлемдік қаржы дағдарысы, Ресей экономикасының дағдарысы, Ресейге қарсы санкциялар мен коронавирустық пандемия жағдайында дағдарысты басқарудың кешенді тәсілінің негізі болуы керек ұзақ мерзімді жоспарлау принциптерін тәжірибеге енгізудің орындылығы негізделген. Аталған проблеманы шешу – мемлекеттік басқару сапасын арттыру шеңберінде көптеген ғалымдар мен практиктер цифрлық экономиканың сын-қатерлеріне бейімділіктің мемлекеттік тетігіне енгізуді қамтамасыз етуді көздейтін экономиканы жаһандық цифрландыруға үлкен үміт артады. Мұның негізсіз себептерінің бірі мемлекеттік шенеуніктердің бюджет шығындары инфляцияның өсуіне ықпал етеді деген сенімі болуы мүмкін. Мемлекеттік дағдарысты басқару деңгейін жоғарылату және федералды атқарушы органдардың жеке жауапкершілігін реттеу аясында ғылым өкілдерінің бюджетті орындаудың біркелкілік көрсеткішін Ресей Федерациясының Қаржы министрлігінің сапаны бағалау критерийлерінің тізіміне енгізу туралы ұсыныстары орынды ұсынылады. Сонымен қатар, мақалада бюджеттік саясатты жүзеге асыратын ҚҚС артуының теріс салдары, жұмыс істейтін зейнеткерлердің зейнетақысын индекстеуді жою, ТКШ нарықтық қатынастарды енгізу зерттелген. Ресейдің банкроттық институтына, оның жұмысының жағымсыз салдарына, университеттердің ғылыми әзірлемелерінің нәтижелерін коммерцияландыру деңгейін арттыру қажеттілігіне ерекше назар аударылады.

Тиімді инновациялық экономиканы қалыптастырудың негізгі ресурсы, халықаралық тәжірибе көрсеткендей, жоғары білімнің, ғылымның, оның ішінде жаңа инновациялық құрылымдарды (технопарктер, форсайт орталықтары, сараптамалық және футурологиялық қоғамдастықтар) және бизнестің үйлестірілген қызметі болуы керек. Білім, ғылым және бизнес интеграциясының бағыты білім мен нарықты нығайтуға және оңтайландыруға ықпал ететін инновациялық және кәсіпкерлік университет болып табылады. Негізгі өндіргіш күшке – жоғары интеллект пен өнімділікке ие адамға деген қатынас өзгеруде. Инновация экономикасындағы жаңа форматтағы мамандар үнемі сұранысқа ие болады. Сонымен бірге өсудің негізгі векторлары: инновациялық белсенділік, озық білім (технологиялық прогресс пен инновацияға бағдарланған), студенттерге бағдарланған және стратегиялық серіктестік болуы керек. Инновациялық модернизация әлеуметтік-экономикалық дамудың сапалы қайта құруларына әсер етіп қана қоймай, сонымен қатар экономика тепе-теңдігін тұрақсыздандырып, тұрақсыздықтың көрінуіне ықпал етуі мүмкін. Бұл синергия арқылы білім, ғылым және кәсіпкерліктің өзара байланысын күшейтуді қажет етеді. Жоғары білімді дамытудың инновациялық моделін қалыптастыру тетігі білімді жаңа технологияға айналдыруға кепілдік беретін, инновациялық қызметті және принципиалды жаңа инновациялық өндірісті дамытуды қамтамасыз ететін қолайлы бәсекелі экономикалық ортаны қалыптастыратын қатынастар мен институттарды білдіруі керек. Университеттердің білім беру қызметіндегі проблема нақты мүмкіндіктер мен ынталандырудың жеткіліксіз деңгейімен қатар инновациялық процестерді басқару және технологияларды коммерциализациялау саласындағы мамандарды кеңінен даярлаудың жаңа бағыттарын ерте дамыту қажеттілігі болып табылады.

ЕАЭО құрылуы бастапқыда әлемдік экономикада бәсекелестік артықшылықтарды бірлесіп қамтамасыз ету міндетімен байланысты болды. Алайда, бүгінде бұл мәселенің шешімі дәйексіз жүзеге асырылып жатқандығы айқын бола бастады. Мақаланың мақсаты – жүйелік талдау негізінде интеграциялық процестердің дамуындағы жүйеліліктің жоқтығын анықтайтын негізгі факторларды зерттеу. Олардың көрінісі көп жағынан экономикалық аспектілерден гөрі саяси аспектілердің басым болуымен анықталады деген қорытынды жасалды. Шынында да, соңғы жылдардағы тәжірибе көрсеткендей, Еуразиялық экономикалық одақ жеткіліксіз қарқынмен дамып келеді және мәлімделген мақсаттар мен принциптерге ішкі қайшылықтарсыз емес. Атап айтқанда, олар 2025 жылға дейінгі кезеңге арналған ұзақ мерзімді даму стратегиясын қалыптастыру кезінде әшкере болды. Соңғы жылдары саяси аспектілер алдыңғы қатарға шығып, таза экономикалық күн тәртібін ысырып тастағанын мойындау керек. Сонымен қатар, ЕЭК біртұтас валюта мен бірыңғай ұлттықтан жоғары банк идеясынан басқа денсаулық сақтау, білім беру және басқа да әлеуметтік даму салалары сияқты ұлттан тыс реттеуде өз өкілеттіктерін кеңейтуді табандылықпен алға жылжытуда. Бұл, біздің ойымызша, одақ үшін негізгі қауіп. Сонымен бірге, белгілі әлемдік интеграциялық бірлестіктердің табысты дамуы экономикалық интеграция принциптерінің сөзсіз басымдығына негізделген. Автор бірлестіктің тұрақты дамуын қамтамасыз ету, мүше мемлекеттердің теңгерімді мүдделерін ескере отырып және ықтимал тәуекелдерді азайту бойынша ұсыныстар жасалады.

Бұл мақала Ресей Федерациясының Қазақстан Республикасымен экономикалық саладағы ынтымақтастығына арналған. Мақалада елдердің сауда қатынастарын талдау, экспорт пен импорттың құрылымы талданады. Автор ынтымақтастықтың басым бағыттарын және аймақтық ынтымақтастық пен шекара маңындағы саудадағы экономикалық ынтымақтастықты дамытудың негізгі аспектілерін сипаттайды. ЕАЭО аясындағы Ресей мен Қазақстан арасындағы екіжақты қарым-қатынастардың маңызды кезеңіне баса назар аударылды. Бұл жұмыста энергетика, өнеркәсіп, білім беру, инфрақұрылым және көлік саласындағы ірі жобалар көрсетілген, және де Ресей Федерациясы мен Қазақстан Республикасының экономикалық ынтымақтастығы зерттеледі. Зерттеу барысында 2015–2019 жж. тауар айналымының динамикасы қарастырылды. Экспорт пен импорттың жылдар бойынша арақатынасы қаралады. 2019 ж. Ресейдің Қазақстанға экспортының құрылымы қарастырылды. Сондай-ақ, мақалада Қазақстанның жиынтық импортындағы Ресейден келетін импорттың үлесі қарастырылады. Халықаралық қатынастар екі елдің экономикасын дамытуға мүмкіндік береді, бұл жаһандану жағдайында өте маңызды. Статистика көрсеткендей, Ресей-Қазақстан қатынастары тұрақты түрде нығайып келеді. Мемлекеттер арасындағы коммуникацияларды дамыту болашақта ынтымақтастық үшін жаңа бағыттар ашуға мүмкіндік береді. Екі елдің стратегиялық әріптестігінің серпінді дамуы ғылымды қажетсінетін салалардағы, әсіресе ғарыш және ядролық энергетика саласындағы сауда-экономикалық кооперацияның барлық жаңа бағыттарына таралады. Алайда сауда-экономикалық ынтымақтастықтағы зор әлеует толық көлемде іске асырылмаған.

Бұл мақалада білім экономикасын, жаһандық қосылған құн тізбегіне интеграцияны, жаңа өнеркәсіптік революцияны, тұрақты дамуды және т.б. қамтитын өнеркәсіптік саясаттың негізгі бағыттары зерттелген. Қазіргі жағдайда өнеркәсіптік саясат әр түрлі және күрделі болып сипатталатынын айта кету керек. Мақалада, сондай-ақ әлемдегі өнеркәсіптік саясат тәсілдеріндегі дамудың негізгі кезеңдері келтірілген. Жаңа өнеркәсіптік революцияға бағытталған инновацияларға негізделген әлеуетті арттыру, қорғаныс, озық даму сияқты өнеркәсіптік саясаттың модельдері қарастырылады. Өнеркәсіптік саясаттың осы модельдерінің сипаттамалары келтірілген, онда салалық ерекшелік дәрежесі, араласу дәрежесі, сыртқы бәсекелестік үшін ашықтық дәрежесі, экспорттық бағыт дәрежесі бойынша айырмашылықтар толығырақ зерттелген. Өнеркәсіптік саясаттың үш фазасы зерттелді. Сондай-ақ, табыс деңгейі жоғары елдердегі өнеркәсіптік саясаттың модельдері мен құралдары қаралды. Инновацияларға жоғары шығындар жолымен табыс деңгейі орташадан жоғары елдер тобынан табыс деңгейі жоғары елдер тобына трансформацияны қамтамасыз еткен Оңтүстік Корея және Тайвань сияқты елдердің тәжірибесі зерделенді. Атап айтқанда, осы елдердегі өнеркәсіптік саясаттың нысандары мен құралдары қарастырылды. Осылайша, мақалада табыс деңгейі жоғары және табыс деңгейі орташадан жоғары елдердің өнеркәсіптік саясатын құру мен жүзеге асырудың әлемдік тәжірибесі зерделенді.

Жоғары технологияларды және оларға тиісті техниканы пайдалануға өту ғылыми-техникалық революция және қазіргі кезеңдегі ғылыми-техникалық ілгерілеудің маңызды буыны болып табылады. Қазақстан Республикасында жоғары технологияларды пайдалану қағидаларында заманауи өндірістерді құру үшін ресурстар жеткілікті. Экономиканың ғылымды көп қажет ететін салалары деп өндірістік мақсаттағы біртекті өнімдер шығаратын кәсіпорындар тобы түсініледі, олардың зерттеу нысанында инвестициялық шығындар, салымдар және шығындардың жоғары үлесі бар. Авторлар өнеркәсіпті дамытуға бағытталған жоғары технологиялардың заманауи түрлерін зерттеді. Біздің ойымызша, теорияда және тәжірибеде өнеркәсіпте, соның ішінде өңдеуші өнеркәсіпте кең таралған жоғары технологиялардың кейбір түрлерін сипаттауға болады. Зерттелген материал негізінде бізбен индустрияны жасылдандыру қағидаларында өнеркәсіптерде жоғары технологияларды пайдалану артықшылықтары қалыптастырылды, өнеркәсіптік кәсіпорындарда жоғары технологияларды енгізудің мақсаттық бағыттары мен қағидалары жасалды. Жоғары технологиялардың мәнін түсінудің заманауи тәсілдерін зерттеу индустрияда және экономиканың басқа да салаларында құрылуы мен қолданылуы білімге негізделген экономикаға көшумен байланысты тенденцияларды ескеруі керек екенін көрсетеді. Елімізде жоғары технологияларды қолдану қағидаттарына негізделген заманауи өндірістік қуаттарды құру үшін жеткілікті ресурстар бар екенін атап өткен жөн: капиталдың кетуін тоқтату үшін шаралар қабылдау, оның ішінде шетелге инвестициялауға уақытша тыйым салу. Авторлар өнеркәсіптік кәсіпорындардың тәжірибесінде жоғары технологияларды жобалау мен қолдану әрқашан саланың жаңа, жоғары деңгейге көтерілуіне тікелей және жанама түрде ықпал ететін тиісті инновациялық процестердің қалыптасуымен бірге жүруі керек екенін атап өтті.

Мақала тақырыбының өзектілігі әлеуметтік-саяси тұрақтылыққа кепілдік беретін және қазіргі мемлекеттердің дамуын болжайтын әлеуметтік саясаттың оңтайлы модельдерін іздеу проблемасымен байланысты. Экономикалық құлдырау кезеңінде әлеуметтік сала әлсіз болады, халықтың қанағаттанбауы және әлеуметтік дағдарыс саяси салаға көшуге әкеледі. Мемлекеттің алдында әлеуметтік саланы тұрақтандыру немесе бақылауды күшейту үшін экономикалық және саяси кеңістікті ырықтандыру тұр. Дағдарыс жағдайында мемлекет әлеуметтік кепілдіктердің бұрынғы деңгейін сақтауға және басым бағыттарды қолдауға ұмтылады. Осыған байланысты азаматтық қоғам мен мемлекеттің өзара іс-қимылының негізгі бағыты әлеуметтік саясат саласы болып табылады. Мемлекеттің әлеуметтік саясаты үкімет жұмысының негізгі мазмұны мен мақсаты болып табылады. Саяси күштер қоғамның өмір сүру деңгейін сақтауға және жақсартуға ықпал ететін жағдайларда заңды болып табылады. Әлеуметтік мәселелерді шешу сияқты. Осыған байланысты әлеуметтік саясатты жүзеге асыру заңдылықтарын зерттеу және оларды әлеуметтік, экономикалық және саяси шындықта қолдану өзекті және маңызды болып табылады.

Мақаладаелдің әлеуметтік-экономикалық дамуына талдау жасалды, аймақтық дамудың негізгі үрдістері анықталды, талдаулар жүргізілді, қалыптастырудың негізгі проблемалары айқындалған республикадағы өнеркәсіптік өндіріс құрылымының тиімді құрылымы, сондай-ақ аймақтық даму рейтингі талданды, ұсыныстар әзірленді. Бұл жұмыста экономикалық әлеуетті пайдалана отырып,аймақтық дамыту, аймақаралық байланысты дамыту, инвестициялық жобаларды дамыту, проблемалық аумақтарды қаржылық қолдауды жүзеге асыру, бюджетаралық қатынастарды жетілдіру жөніндегі нақты шараларды қамтитын кешенді тәсіл ұсынылған, елдің аймақтық дамуына сәйкессіздікті төмендетуге және ұзартуға, өз күштерін жан-жақты дамыту есебінен ұтымды және әділ аймақтық пропорцияны қалыптастыруға ықпал ететін болады. Әлеуметтік-экономикалық дамудың теориялық және әдіснамалық негіздері және оны жетілдіру жолдары қарастырылды. Аймақтардың экономикалық дамуын мемлекеттік реттеу жүйесін қалыптастыру, объективті экономикалық заңдардың талаптарына сәйкес реттеу тетігін пайдалану аумақтық басқару тиімділігінің деңгейі және аймақтық даму рейтингтерінің талдауы қарастырылды. Егер басқаруды жаңғырту мен орталықсыздандыру жүргізуді, сондай-ақ шаруашылық жүргізуші субъектілер мен реттеуші органдар арасындағы әлеуметтік-экономикалық процестер мен өзара қарым-қатынастардың күрделенуін ескерсе, оның мәні артады. Аймақтардың әлеуметтік-экономикалық дамытуын мемлекеттік реттеу нысандары бұл әдістердің интеграцияланған жүйесі, олардың көмегімен мемлекет экономикаға ықпал етуді жүзеге асырады.

Ақпараттық қоғамдағы ұлттың байлығы интеллект, идеялар, ақпарат, бұқаралық білім, басқаша айтқанда, жинақталған зияткерлік капитал объектілерінде көрінеді. Білім мен ғылым рөлінің артуы, халық шаруашылығындағы зияткерлік қызметтің маңыздылығының артуы әлеуметтік-экономикалық прогрестің маңызды факторлары бола отырып, қоғамның адами әлеуетін қалыптастыруға және жетілдіруге ықпал етеді. Адами әлеуетті дамыту – еліміздің алдында тұрған аса маңызды міндеттердің бірі. Экономиканың бәсекелік артықшылықтары, оны жаңғырту мүмкіндіктері елде жинақталумен және жұмылдырылған адами әлеуетпен тікелей айқындалады. Бұл әлеуметтік дамудың қажетті өзгерістерінің мүмкіндіктері мен шекараларын анықтайтын білімі, біліктілігі, кәсіби тәжірибесі бар адамдар. Осы мақалада адами әлеуетті зерттеудегі жүйелі тәсіл қарастырылған. Жүйелік тәсілді қолдану адами әлеуеттің тұтастығы мен шекараларын анықтауға, оның элементтерінің құрамы мен құрылымын анықтауға мүмкіндік береді. Осы тәсіл аясында адами әлеуеттің элементтері бірқатар белгілер бойынша жіктеледі: білімді бекіту мүмкіндігі, оларды иеліктен шығару және көбейту, адами әлеует жүйесіндегі өзара әрекеттесу формасы, адами әлеуеттің негізі ретінде білім мазмұны, қаржылық нәтиже, кәсібилік, нормативтік құжаттар, адами әлеуеттің субъектілері.

Ғылыми мақалада Маңғыстау облысының зияткерлік әлеуетін қалыптастырудың негізгі факторларының жағдайы мен әлеуеті зерттеледі. Факторлық экономикалық-математикалық модельдерді әзірлеу негізінде кәсіби-техникалық және жоғары білім беру жүйесінде кадрлар даярлаудың ықпалына талдау жүргізіледі. Кадрларды даярлау инновациялық экономиканың қажеттіліктеріне толық бағдарланбағаны көрсетілген. Бұл ретте жоғары білім беру еңбек өнімділігіне кәсіптік-техникалық көрсеткіштерден аз әсер етеді деген қорытынды жасалды. Бұл инновациялық менеджмент құралдарын белсенді пайдалану бағытында облыстық басқару жүйесін қайта құруды қиындатады. Мұнда ғылыми-зерттеу мекемелері мен жоғары оқу орындарын бірыңғай ғылыми-білім беру кешеніне біріктіру негізінде өңірдің инновациялық жүйесін қалыптастыру мәселелеріне авторлық көзқарас баяндалады. Өз зерттеулерімізде біз дамытудамыз және жекелеген жарияланымдарда өңірлік экономиканың қазіргі заманғы индустриялық-инновациялық даму жолындағы өзектілігі жағдайында тиімділігін арттырудың теориялық-әдіснамалық мәселелерін көрсетеміз. Ғылыми тұрғыдан қажетті зерттеу тәсілінің жүйелілігі осы мәселелердің өзара байланыс тізбегінде пайымын болжайды: «экономикалық өсу – өндірісті дәйекті әртараптандыру – технологиялық инновациялар – өңірлік инновациялық жүйе – инновациялық бағдарланған менеджмент – басқарушылық инновациялар – инновациялық капитал – зияткерлік капитал – зияткерлік әлеует – зияткерлік әлеуетті қалыптастыру факторлары». Осындай ғылыми-білім беру кешенінің базасында факторлардың неғұрлым кең ауқымы тартылған сайын облыстың зияткерлік әлеуеті қалыптасатын болады.

Қазіргі жағдайда экономиканың инновациялық дамуын қамтамасыз етудің маңызды ғылыми және практикалық міндеті инновациялық қызмет менеджерінің құзыреттілік моделін қалыптастыру болып табылады. Құзыреттілікке болашақ қажеттіліктерді анықтау жоғары білім беру жүйесіне инновациялық кадрларды кәсіби даярлау процесін ойластырылған бейімдеуді жүзеге асыруға және білім беру бағдарламаларының бәсекеге қабілеттілігін арттыруға мүмкіндік береді. Мақалада орта басқару деңгейінде қызмет атқаратын және инновациялық қызметті жүргізуші менеджер кәсібінің құзіреті қарастырылған, ол мыналарды қамтиды: жаңалықтың коммерциялық әлеуетін бағалау, инновациялық қызметті басқару бойынша жұмыстарды жедел жоспарлау және ұйымдастыру, инновациялық жобаның барлық кезеңдерін басқару, инновациялар нарығындағы әріптестермен жұмыс, жаңалықты нарыққа жылжыту бойынша ісшаралардың орындалуын бақылау және т.б. Бес топ: кәсіби, қызметтік, сандық, әлеуметтік-мәдени және танымдылық құзыреті бойынша реттелген тізім түрінде иинновациялық қызметтегі менеджердің құзыретін құру моделі ұсынылған. Зерттеу нәтижелері үш деңгейде Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ-нің «Инновациялық менеджмент» және «Менеджмент» екі білім беру бағдарламасын жетілдіруге және жаңартуға бағытталатын болады: бакалавриат, магистратура және PhD докторантура. Инновациялық қызмет менеджерінің әзірленген құзыреттілік моделі одан әрі ғылыми зерттеулердің негізіне алынатын болады, атап айтқанда: студенттер мен түлектердің құзыреттілік деңгейін бағалау кезінде; үздіксіз білім беру тұжырымдамасы аясында инновациялық қызмет менеджерлерінің құзыреттілігін дамыту және оқыту бағдарламасын әзірлеу кезінде.

Мақала персонал басқарудың өзекті мәселелерінің біріне арналған. Қазақстанның экономикалық өсу қарқынын арттыру үшін мемлекеттің адами капиталды арттыру жөніндегі жүзеге асырылатын шаралары қаралды. Қытай, Жапония және АҚШ сияқты дамыған мемлекеттерде персоналды басқару ерекшеліктері зерттелген. Зерттеу нәтижесінде осы мемлекеттерде персонал басқару ерекшеліктері анықталды. Персоналды басқарудың жапон моделі негізінде, жапон моделі ұзақ мерзімдік кезеңге бағытталғаны анықталды. Жапондықтар кәсіби деңгейін жоғарылату арқылы ұзақ мерзімдік мақсатына баяу ұмтылады. Жапон моделінің ерекшелігі жұмысқа ғұмырлық жалдау болып табылады. Жапон моделіне қарағанда, американдық қызметкердің кәсіби өсуі қысқа мерзімдік мақсаттарға бағытталған. АҚШ жаңашылдық идеялары және агрессивті рухы бар адамдарды жұмысқа алуға тырысады. Сонымен қатар, қытай мемлекеттік компанияларында жұмыспен қамту жапондық тұрақты жүйесіне ұқсас келетіні анықталды. Қытайдың жекеменшік компанияларында жұмыспен қамту АҚШ еркін жұмыспен қамту жүйесімен ұқсас. Қытай компаниялары кәсіби біліктілік пен жұмыс тәжірибесіне бағытталған. Орналасу мемлекетіне байланысты Walmart компаниясының кадрлық саясатының әр түрлі жұмысқа қабылдау формалары талданған. Осы компанияның коронавирус пандемиясы жағдайындағы тәжірибесі зерттелген. Зерттеу негізінде ұлттық менталитет ерекшеліктерін ескеру қажеттілігі анықталды. HR менеджменттің жоғарыда келтірілген тәжірибелерін қазақстандық компанияларда қолданылуы негізделген.

Қазіргі кезде белгісіздік жағдайында компанияның стратегиялық және инновациялық бағытына негізделген персоналды басқару жүйесін жүйелі түрде дамыту және жетілдіру мәселелері өзекті болып табылады. Қазіргі жағдайда персоналды басқаруға деген ойластырылған көзқарас өте маңызды, теңдестірілген кадрлық стратегияны жүзеге асыру қажет. Жақсы құрылған персоналды басқару стратегиясы топ-менеджментке заманауи бизнестің шындықтарына сәйкес келетін команда құруға мүмкіндік береді. Кадрлық стратегияны әзірлеу ұйымның даму жоспарларын сәтті жүзеге асырудың алғышарты болып табылады, әсіресе, егер басшылық бірқатар ұйымдастырушылық немесе технологиялық реформалар жүргізуге ниет білдірсе. 2021 ж. пандемияға байланысты олар сирек емес сияқты. Стратегия қызметкерлермен жұмыс істеудің барлық салаларын ескеруі қажет. Ұйымның бизнесін дамытудың кадрлық стратегиясын жүзеге асыруға бағытталуы керек. Бұл факт еңбекке қажеттілікті жоспарлауды іскерлік қызметті жоспарлаумен тиімді байланыстыру қажеттілігін туғызады. HR-стратегияның компанияның бизнесті дамытудың жалпы стратегиясымен тығыз байланысы оны сәтті жүзеге асыру мүмкіндігін арттырады. Бұл бірлік білікті кадрлардың өсіруге бағытталған стратегияларды енгізу үшін жағдайды қамтамасыз етеді. Зерттеудің әдіснамалық негіздерін жасау кезінде автор белгілі ғалымдардың жарияланымдарын зерттеді. Мақалада әр түрлі ғалымдардың компанияның кадрлық стратегиясын зерттеуге арналған тұжырымдамалық тәсілдерін талдау нәтижелері келтірілген.

Мақалада авторлар қала және ауыл халқының көші-қонының аумақтық аспектісін зерттеді. Өңіраралық көші-қонды талдау елдегі ішкі көші-қон жағдайын бағалау үшін қажет. Статистикалық деректер негізінде Қазақстан Республикасының қала және ауыл халқының саны мен үлесіне талдау жасалды. Қазақстан өңірлері бойынша халықтың саралануы зерттелді. Отандық әлеуметтік-демографиялық көрсеткіштерді зерттеу негізінде көші-қон мен халық бір-бірінен өзара байланысты геодемографиялық терминдер деген тұжырым жасалды. Қазақстан Республикасы халқының өңіраралық көші-қон сальдосының талдауы өзекті болып табылады. Себебі демографиялық және экономикалық нәтижелер экономикалық даму деңгейіне қарамастан елдерге әсер етеді. Қазақстандағы көші-қон сипаты қазіргі кезеңде өзгерді, өйткені көші-қон құндылықтары, факторлары өзгерді. Көші-қон үдерістері – елдің әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуының нақты кезеңінің нақты нәтижесі. Бұл 1999–2019 жж. аралығындағы елорда халқының санын талдаумен расталады. Ішкі өңірлік көші-қонның өсуі демографиялық әлеуеттің өсуін қамтамасыз етеді. Ауылдық жерлерден еңбекке қабілетті жастағы адамдардың үздіксіз кетуі, зейнеталды және зейнеткерлік жастағы адамдардың ауылға қайтып келуі ауылдық жерлерде жас өзгерістерін, атап айтқанда халықтың демографиялық қартаюын қамтамасыз етеді. Бұл процесс еңбекке қабілетті халыққа демографиялық ауыртпалықты ұлғайтады, құнарлы жастағы адамдар санының төмендеуі есебінен бала тууды қысқартады.

Қызылорда қаласының еңбек нарығы – әлеуметтік және экономикалық қоғам өмірінің ерек әрі жоспарлы сферасы. Ол өндіріске тікелей араласатын жұмыс күші нарығын да қамтығандықтан, мұнда жұмыссыздық және жұмыпен қамтамасыздану ұғымдары маңызды макроэкономикалық. Қызылорда қаласында жұмыстан айырылу көптеген адамдар үшін өмір сүру сапасының төмендігі мен экономиканың тұрақсыздығын білдіреді. Жұмысбастылық адамдардың еңбек нарығындағы мұқтаждықтарын қанағаттандыру бойынша танылатын әлеуметтік дамудың маңызды аспектілерінің мазмұнын айқындайды. Жұмыссыздық тек қана жеке тұлғаларға емес, мемлекет экономикасына да тікелей әсер ете отырып, мемлекеттік шығындарды арттырып, салықтық түсімдерді де кемітеді. Оған қоса, еліміздегі экономикалық зерттеулер ұзақ мерзімге созылатын жұмыссыздық қызметкерлердің еңбекақы деңгейін төмендететінін көрсетіп отыр. Бұл мәселелер өз кезегінде политикалық, моральдық-психологиялық, әлеуметтік шиеленістерді тудыратыны белгілі. Жұмысынан айырылған азамат өзіне сенімсіздігі артып, бағалауы төмендеп, қоғамда артық екендігін сезіне бастайды. Азаматтардың мұндай нашар психологиялық сезімдерді бастан кешуі әртүрлі отбасылық проблемаларды тудырып, заңсыз жолмен табыс табу көзіне бет бұрғызады. Ауыр салдарларды тудыратын жұмыссызыдық пен жұмыспен қамтуға байланысты туған мәселелерді мемлекет тікелей реттеп отыруға міндетті. Мемлекет жұмыссыз азаматтарды қолдау мақсатында материалдық төлемдер төлеп, ақшалай қаражаттар аударып, еңбекке орналасуына жәрдем беретін әртүрлі тәсілдерді қолданады.

Әрбір нақты адамның іс-әрекеті қоғамның тұрақты даму принциптерінің негізінде жатыр. Сондықтан білім беру тұрақты даму идеяларын жүзеге асыруда маңызды рөл атқарады. Адамдардың санасы мен мінезқұлқында, олардың қоршаған ортаға деген көзқарасында білім оң өзгерістердің құралы болып табылады. Қоғамда білім беру сапасынан өмір сапасына оң өзгерістер болып жатыр, өйткені білім әртүрлі әлеуметтік процестерді реттеуші ретінде әрекет етеді: мәдениеттің өсуі мен адам қажеттіліктерінің жоғарылауынан өндірістің дамуына және жаһандық процестердің жандануына дейін. Тұрақты даму үшін білім берудің мақсаты өмірдің жоғары сапасы мен әлеуметтік теңдікті қамтамасыз ету үшін негіз болатын қоғамның зияткерлік әлеуетін қалыптастыру болып табылады. Цифрлық экономика жағдайында білім беру үдерісінің негізі инновациялылық пен инновацияларды генерациялауға және өмір бойы оқуға қабілетті ұрпақты тәрбиелеу болуға тиіс. Барлық осы құзыреттіліктер заманауи цифрлық шындыққа төзімді тұлғаны қалыптастырады. Жаппай цифрландыру жағдайында жоғары білім беруді трансформациялау инфрақұрылымның тиісті деңгейін, педагогтердің цифрлық құзыреттер деңгейін, олардың өзгерістерге дайындығын талап етеді. Өйткені, цифрлық технологиялар курстардың мазмұны мен нысанын түбегейлі өзгертеді. Жоғары білім, білік және дағдылардың қолданыстағы номенклатурасынан асып түсетін түлектердің сандық құзыреттілігін қалыптастыра отырып, озық жұмыс істеуі тиіс.

Шағын және орта бизнеске салықтық жүктемені төмендетуге бағытталған шараларды іске асыру ЕАЭО елдерінің салық саясатын дамытудың жалпы бағыты болып табылады. Үйлестіру процестері бірігуге ұмтылатын елдердің салық жүйесінің қолданыстағы ерекшеліктеріне байланысты тез қарқынмен жүре алмайды. Бұл, біріншіден, Одаққа мүше мемлекеттердің салық заңнамасындағы айырмашылықтар, екіншіден, макроэкономикалық көрсеткіштер айтарлықтай ерекшеленеді. Мақалада ЕАЭО мүше елдердің республикалық бюджетінің кірістері, шығыстары және профициті (тапшылығы) талданады және олардың негізгі айырмашылықтары анықталған. Зерттеу нәтижелері ЕАЭО елдерінің әкімшілік-аумақтық бөлініске әр түрлі көзқарастары және әртүрлі салық ставкалары бар екендігін көрсетті. Жоғарыда айтылғандардан басқа, ЕАЭО елдерінің салық жүйелері тікелей және жанама салық салу тәсілдерімен ерекшеленеді, ал алынатын салықтардың құрамы әр түрлі болады. Мақалада ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың (бұдан әрі – АКТ) қарқынды дамуына және осыған байланысты цифрлық экономикаға салық салуды қайта құру қажеттілігіне көп көңіл бөлінеді. Электрондық сауданы салық салудағы негізгі проблемалар анықталды және киберкеңістікте транзакцияларды анықтау үшін жаңа технологияларды дамыту қажеттілігі негізделді. Автор ЕАЭО-ға мүше елдердің салық заңнамасының электрондық саудаға салық салуды реттеу бөлігіндегі жетілмегендігі де осы саладағы маңызды кедергі екенін атап өтті. Қорытындылай келе, мақалада электрондық коммерцияны басқарудың тиімділігін арттыруға байланысты мәселелерді шешуге бағытталған шаралардың шолуы келтірілген. Шығынның минималды шегін белгілеуге байланысты мәселелер шешілуі керек, B2B және B2C форматтарындағы транзакциялар үшін ҚҚС есептеу тәртібі жетілдірілуі керек және тағы басқалар. Сонымен қатар, фискалдық әсер осы процесті басқаруға кететін шығыннан жоғары болуы керек екенін ескеру қажет.

Мақалада басқарушылық шешімдер қабылдау үшін көрсеткіштердің салыстырмалы динамикасын қолдану мүмкіндіктері қарастырылады. Экономикалық көрсеткіштердің абсолютті динамикасы әдісі мен салыстырмалы динамика әдісі салыстырылады. Көрсеткіштердің өсу қарқынын аналитикалық мақсаттар үшін олардың абсолютті динамикасымен салыстырғанда қолданудың артықшылықтары көрсетілген. Сонымен, егер әртүрлі өлшем бірліктері бар көрсеткіштер талданса, онда абсолютті өлшеудегі анықталған ауытқулар пропорционалды емес, сондықтан оларды бір-бірімен салыстыруға болмайды. Керісінше, салыстырмалы динамика әдісін қолдану салыстырмалы өлшеуде талданған көрсеткіштердің өзгеруін, әдетте, пайызбен бағалауға мүмкіндік береді. Бұл өлшенбейтін көрсеткіштердің динамикасын салыстыруға, басқарушылық шешімдер қабылдау үшін аналитикалық қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Мақалада өндірістік бизнестің техникалық, шикізаттық, кадрлық және қаржылық саясатының тиімділігін бағалау үшін көрсеткіштердің салыстырмалы динамикасы әдісін қолдану мысалдары келтірілген. Атап айтқанда, бизнестің техникалық саясаты көрсеткіштерінің салыстырмалы динамикасы негізінде негізгі құралдарды пайдалану тиімділігін бағалауға әдістемелік тәсіл көрсетілген. Сондай-ақ, меншікті капиталдың құны мен мүліктің құны сияқты қаржы саясатының маңызды көрсеткіштерінің өсу қарқынын салыстыру арқылы бизнестің қаржылық тұрақтылығын бағалау мүмкіндіктері көрсетілген. Шын мәнінде, бизнестің қаржылық жағдайы мен тиімділігі үнемі өзгеріп отыратындығын ескере отырып, оның өндірістік және экономикалық қызметіне үнемі мониторинг жүргізу қажет. Бұл жағдайда бизнесті басқарудағы кемшіліктерді анықтау және теріс үрдістерді жою және кәсіпкерлік қызметтің тиімділігін арттыруға бағытталған басқарушылық шешімдерді уақтылы қабылдау мүмкіндігі пайда болады.

Мақалада бухгалтерлік есеп және салық саясатының мәртебесі, нысаны және мазмұнының дамуына әлі де болса жеткілікті көңіл бөлінбейтіндігі атап көрсетілген. Есеп және салық саясатының қолданыстағы нысандарын талдауда айтарлықтай кемшіліктер мен олқылықтар бар. Қазақстанның теориялық басылымдарында ҚР нормативтік заңнамалық актілері 4 деңгейге бөлінген. ҚР нормативтік құжаттарының арасында төртінші деңгейді иеленген есеп саясаты, өкінішке орай, әлі күнге дейін ұлттық есеп жүйесін ұйымдастыруда тиісті баға мен тиісті орынға ие болған жоқ. ҚЕХС орыс және қазақ аудармаларындағы түсіну қиын сөздер ҚЕХС практикада қолдануға да, кәсіпорындарда жергілікті есеп және салық саясатын әзірлеуге де кедергі келтіреді. Мақалада бухгалтерлік есеп және салық саясатының «Негізгі құралдарды тану және бағалау мысалдары – «Дербес компьютерлер және кеңсе техникасы» сыныптары» әдістемелік бөлімінде нақты мысалдар ұсынылады. Екі кестенің сандық мысалдарында динамикада жеке компьютерлердің есептік жазбалары мен шығындар қозғалысы көрсетілген: сатып алу, ағымдағы тану және тану кезеңі. Ресімделген және бекітілген есеп және салық саясаты ішкі пайдалануға арналған нормативтік құжат мәртебесіне ие болу және танысу үшін барлық бақылау және жоғары тұрған органдарға ұсынылу керек.

Мемлекеттің қаржыны бақылау жүйесі – мемлекеттік биліктің ажырамас атрибуты. Оның тиімділігін арттыру қаржы, бюджет және салық тәртібін нығайтуға ықпал ететін болады. Күрделі проблемаларды шешу және дамудың перспективалық бағыттарын айқындау арқылы мемлекеттің қаржыға бақылау жүргізудің пәрменді жүйесін қалыптастыру – еліміздің өзекті міндеті. Мемлекет қызметінің кез келген бағыты болашақтағы мақсатты атқарудағы іске асырылуы қажет міндеттер негізінде қалыптастырылады. Бюджеттің толық, сондайақ уақытында атқарылуын қамтамасыз етуде Қаржы министрлігі бюджетті жоспарлау мен атқарудың сапасын арттыру, бюджеттің атқарылуы мен мемлекеттік мекемелердің шоттарына қазынашылық қызмет көрсету, мемлекеттен сатып алу үрдістерін оңтайландыру және тиімділігін арттыру, сондай-ақ мемлекеттің бюджеттік қаржысын қолдану кезінде қаржылық бұзушылықтардың алдын алу бойынша жұмыс жүргізуде. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Ішкі мемлекеттік аудит комитеті орталық атқарушы органның құзыреті шегінде іштей қаржыны бақылаушы сферасындағы қызметтерді іске асыратын ведомство болумен қатар, Қазақстан Республикасының заңдары негізінде республика және жергілікті деңгейдегі бюджет қаржыларының қолданылуын бақылаумен айналысады. Бұдан басқа, Комитет өз қызметінде Тұңғыш Елбасы Жолдауын жүзеге асыру үшін бөлінетін бюджеттік қаржыларды мақсатқа сай және тиімді қолданылуына ерекше назар аударады. Қорытындылай келе, бюджет қаржысын қолданудың нәтижесі және тиімді болуын қамтамасыз ету, олардың тиімсіз пайдаланылуына жол бермеу мақсатында ҚР ҚМ Қаржылық бақылау комитетінің қызметі іштегі мемлекеттің қаржыға бақылау жүргізудің тиімді жақтарын одан әрі арттыру және басқа органдармен өзара әрекет етумен оны жүргізу әдістерін жетілдіру жолымен бюджет мүдделерін қорғауға бағытталады.

Бұл мақалада экономиканы жұмылдыру дайындығы кез-келген мемлекеттің қорғанысы мен қауіпсіздігін ұйымдастырудың маңызды құрамдас бөлігі болып табылатындығы көрсетілген. «Жұмылдыру», «жұмылдырушылық», «жұмылдыру экономикасы», «жұмылдыру күшейтулері» және «экономикалық жұмылдыру» сияқты санаттардың әлеуметтік-экономикалық мазмұны егжей-тегжейлі ашылды. Жұмылдыру экономикасының негізгі белгілері және экономикалық жұмылдырудың ерекшеліктері анықталды. Экономикалық мобилизацияның ерекшеліктері қарастырылған. Экономикалық мобилизацияның қажеттілігі тарихи тұрғыдан салыстырмалы түрде жақын арада – қамтамасыз ету үшін ауқымды материалдық ресурстарды қажет еткен бірнеше миллиондық армия құрылған Бірінші дүниежүзілік соғыс кезеңінде пайда болды. Бірінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі жұмылдыруды күшейтудің әлемдік тәжірибесі талданды: Батыс Еуропа мемлекеттерінің тәжірибесі Германия, Англия және Франция, сондай-ақ Жапония мысалында зерделенді. Әскери өндірісті тез күшейтуге кедергі келтіретін себептер анықталды. Экономиканы жұмылдыруды күшейту елдің әскериэкономикалық әлеуетін нақты қорғаныс күшіне айналдыру процесі ретінде көптеген факторларға, оның ішінде мемлекеттің жалпы экономикалық мүмкіндіктеріне, оның экономикасының соғыс уақыты режиміне көшуге дайындық дәрежесіне және қажетті көлемде және ассортиментте әскери өнімді уақтылы өндіруді қамтамасыз етуге байланысты екендігі негізделеді. Жүргізілген талдау негізінде автор қазіргі уақытта көптеген елдерде, оның ішінде Қазақстан Республикасында жұмылдыру экономикасының міндеттерін шешу кезінде ескерілуі мүмкін белгілі бір тұжырымдар жасады.

Мақала «Terra» қонақүйінің қонақүй бизнесінде инновациялық әдістерді енгізуге арналған. «Terra» қонақүйіндегі мейрамханаға Аpple ұсынған өнертабыс – iPad-тарды пайдалану әдеттегі ескі үлгідегі мәзірлерді алмастырып, «Теrrа» қонақүйінің мейрамханалық қызметіндегі революциялық инновация болады. Инновацияны қолдану нәтижесінде мейрамхана да, меймандар да ұтады: интерактивті электрондық мәзір олардың арасындағы байланыс арнасына айналып, «Terra» қонақүйінің әкімшілігіне тағамдар мәзірін ретке келтіріп, оған жаңа тағамдар енгізуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар «Томирис» мейрамханасының жүктемесін көтерудің инновациялық әдісі QR-код болуы. QR-кодқа енгізілген «Томирис» мейрамханасының жұмыс уақыты мен байланыс ақпаратының арқасында кеңселер мен тұрғын үйлерге жеткізілуі қажет тапсырыстар көбейеді. QR-код көмегімен мейрамхана өз клиенттеріне науқандар, лотореялар, ұтыс ойындар жөнінде хабар беріп, алуан-түрлі ниеттестік бағдарламаларын іске қосып, дауыс берулер мен интерактивті сауалнамалар өткізіп, клиенттердің мейрамхана жөніндегі пікіріне тез арада қол жеткізе алатын болады. QRкод – бұл мейрамхана бизнесін ұйымдастыруда керемет нәтиже көрсететін маркетингтік инновация. Сонымен қатар екіөлшемді штрих-код шаршысы арқылы мейрамхана сайтын көрсетіп, меймандарды әлеуметтік желілердегі топтарға қосылуға, мейрамхана жаңалықтарынан тұратын ақпараттық жіберілімге жазылуға шақыруға болады. Инновациялық технологияларды қолдану арқылы «Terra» қонақүйі жаңа ғасырдың шын мәнісінде жаңа технологияларымен, инновациялық жаңалықтарына қол жеткізеді және жоғарғы табыс көзіне бөленеді.

Мақала авторлары ТМД елдері мен цифрлық экономикадағы жетекші елдер арасындағы алшақтықтың себептерін, сондай-ақ шетелдік инвесторлар үшін осы саланың инвестициялық тартымдылығын қарастырады. Егер өткен ғасырда экономиканың негізгі тірегі мұнай және тау-кен өндірісі болса, ХХI ғ. цифрлық технологиялар өмірдің барлық салаларына еніп қана қоймай, әлемдік экономиканың негізгі қозғаушы күшіне айналды, мақаланың өзектілігін осы жағдаймен байланысты. Мақаланы жазу барысында салыстырмалы талдау және оқиғаларды, құбылыстар мен процестерді зерттеудің тарихи әдісі қолданылды, бұл ТМД елдеріндегі қазіргі қалыптасқан жағдайға әсер етумен түсіндіріледі. Зерттеу көрсеткендей, ТМД елдері ақпараттық-коммуникациялық технологияларды импорттаушылар болып табылады, ал экспорттағы үлесі шамалы. Бұл посткеңестік елдердегі цифрлық технологиялардың тоқырауымен байланысты, себебі посткеңестік кеңістіктегі елдер социалистік режимде 70 жылға жуық өмір сүріп, аталған режим жоғары технологиялар саласындағы бизнестің дамуына кедергі келтірді. Сондай-ақ, өнертабыстарды патенттеу қиындықтары, қаржыландырудың жеткіліксіздігі, тиісті нормативтік құқықтық актілердің болмауы, инфрақұрылымның жеткіліксіз деңгейі цифрландырудағы алшақтықты одан әрі арттырады. Сонымен қатар, ТМД елдерінің экономикасы бұрынғыдай дәстүрлі өндіріс пен төмен технологияларға бағытталып, шетелдік инвестициялардың басым бөлігі аталған салаға бағытталған.

Мақалада «Халықаралықынтымақтастықжәнеэкспорт» ұлттық жобасы аясында Ресей Федерациясындағы экспортты мемлекеттік қолдау тетіктерін жүйелеу қарастырылған. Ресей Федерациясында экспортты қолдаудың көп деңгейлі кешенді жүйесі, соның ішінде қаржылық және қаржылық емес механизмдердің кең спектрі жұмыс істейтіндігі көрсетілген. Экспортты қолдау құралдарын коронавирустық пандемиямен шектеу аясында трансформациялау механизмдері анықталды. ЕАЭО шеңберінде интеграцияны тереңдету және кеңейту Еуразиялық экономикалық одаққа мүше барлық мемлекеттердің сыртқы саясат тұжырымдамасындағы шешуші міндет ретінде тіркелген. Ортақ күш – жігердің арқасында әлемдік экономикалық дағдарыстың және COVID–19 салдарынан туындаған дүниежүзілік карантиннің салдарымен тиімді күресуге болатындығы
атап өтілді. Ресей нарығы Еуразиялық экономикалық одаққа мүше елдер кәсіпорындарының импорттық жеткізілімдерінің едәуір бөлігін құрайды. Бұл әртүрлі өнімдердің алып нарығы. Қазіргі жағдайларда, ең алдымен, конъюнктуралық тәуекелдерге ұшыраған, оның ішінде COVID–19 пандемиясының әсерінен туындайтын компаниялардың шикізаттық емес энергетикалық емес экспортына атаулы қолдау көрсетуге бағытталған экспортты қолдау тетіктерін дамыту орынды.

Экономика жаңа енгізілімдердің сәттілігін қамтамасыз ететін белгілі бір ел үшін көптеген объективті факторлардың әсерінен қалыптасады. Елдің мөлшері, ресурстардың барлық түрлерінің байлығы, мемлекеттік институттардың тарихи даму ерекшелігі және кәсіпкерлік қызмет нысандары экономиканың инновациялық дамуы эволюциясының ұзақ мерзімді детерминанттары болып табылады. Мақалада негізгі әсер ету факторларының сипаттамасына және олардың Қазақстан экономикасындағы көріну ерекшеліктеріне ерекше назар аударылған. Инновациялық дамудың сыртқы шектеулері ретінде мыналар қарастырылады: шаруашылық жүйенің түрі, мемлекеттің экономикалық жүйесінің ашықтығы, сондай-ақ елдің өнеркәсіптік кешенінің халықаралық еңбек бөлінісіндегі орны. Жаһандану жағдайында инновациялық дамудың экзогендік факторларының қазіргі заманғы өзгеру үрдістері тұтастай алғанда Қазақстан өнеркәсібінің көптеген салалары шеңберінде инновациялық белсенділікті арттыру үшін қолайсыз деген тұжырым жасалды. Ішкі факторлар ретінде: бәсекелестік, институттар және инновациялар қарастырылады. Инновациялық экономиканың негізі – бұл білім өндірістік ресурс ретінде. Білім түрлері бойынша білімді жіктеу ұсынылған: білімнің базалық деңгейі, «озық» білім және инновациялық білім, сондай-ақ жаһандық коммуникация жағдайында желілік құрылымдардың ерекше рөлі көрсетілген. Экономиканың инновациялық дамуының динамикалық факторлары жүйесін мақсатты басқару және жаңа білімді өнімге және/немесе технологиялық инновацияларға айналдырудың нақты тетіктерін игеру осы процестің тиімділігін арттыруға ықпал етуге арналған. Бұл ретте институттардың инновациялық процестерге бейімделуі өнеркәсіп салаларының басым бағыттарына ресурстарды шоғырландырудан гөрі маңызды екені атап өтілді.

Бұл мақала шағын және орта бизнес арасында инновациялық ортаны игеруде және Қазақстанда инновациялық әлеуетті құруда түрлі халықаралық сараптамалардың тиімділігін қарастырады. Шағын және орта бизнес секторы әлемнің әрбір экономикасының ажырамас бөлігі болып саналады, бұған жұмыс орындарын ұлғайту және ЖІӨ өсуі сияқты көптеген түсініктеме бар, сондықтан осы нарықтың тиімділігі мен өнімділігін арттыру үшін қолданылатын көптеген түрлі тәжірибелер бар. Сонымен қатар, осы зерттеуде жалпы шағын және орта бизнестің іскерлік ортасын жақсартудың мүмкін болатын шаралары ғана емес, шағын және орта бизнес субъектілерін тікелей ынталандыруға бағытталған нақты шаралар да келтіріледі. Кейбір дамыған елдер ІРО-ға шағын және орта бизнесті тарту сияқты жаңа инновациялық қаржы платформаларын енгізсе, дамушы елдерде шағын және орта бизнес үшін әлемдік деңгейдегі арнайы оқу бағдарламаларын ұсынатын халықаралық ұйымдармен ынтымақтастықтасу арқылы кедейлікпен күресу мүмкіндігі бар. Бұдан басқа, табысты интеграцияланған технологиялар компанияларының мысалына негізделе отырып, шағын және орта кәсіпорындардың операциялық процестерін цифрлаудың маңыздылығы атап өтіледі. Әр түрлі практиктер айтарлықтай жеке үлес қоса алатын фактіні ескере отырып, мақала инновациялық ортаны құру саясаты мемлекеттік қолдауға ғана емес, сондай-ақ мемлекет көмегімен жаңа инновациялық жобаларды енгізуге де шоғырлана отырып, бір мезгілде жүзеге асырылатын әртүрлі қызмет түрлерін қамтитын көп жақты болуы тиіс деп бекітеді. Осы мақалада алынған қорытындылар Қазақстан Республикасында және Орталық Азия елдерінде шағын және орта бизнесті дамытуда берілген әдістемелер мен тәжірибелерді қабылдау үшін негіз болады.

Мақалада инновациялық факторлардың әсері мен жалпы өңірлік өнім арасындағы байланыс қарастырылған. Факторлар ретінде статистикалық байқалатын келесі көрсеткіштер таңдалды: инновациялар саласындағы автивтілік деңгейі және инновациялық өнім (тауарлар, қызметтер) көлемі. Есептеулер он үш облыс және Республикалық маңызы бар үш қала бойынша корреляциялық талдау әдісімен орындалды. 2011–2019 жж. ресми статистикалық деректер пайдаланылды. Корреляциялық талдау зерттелетін объектілердің байланысын анықтайды. Қазақстан Республикасы бойынша статистикалық деректер бойынша корреляциялық талдау қарастырылып отырған параметрлер арасындағы мықты және тығыз корреляциялық тәуелділікті байқауға болады. 2011–2019 жж. арналған инновациялар саласындағы белсенділік деңгейі көрсетілген. 2011–2019 жж. арналған инновациялық өнім көлемін қаржыландыру мәліметтері келтірілген, корреляция коэффициенттері жалпы Қазақстан Республикасы мен республиканың өңірлері бойынша есептелген. Корреляцияға келесі айнымалы мәндер кірді: жалпы өңірлік өнім, инновация саласындағы белсенділік деңгейі, инновациялық өнім көлемі. Деректерді статистикалық өңдеу әдісі, яғни корреляциялық талдау қолданылды. Алынған мәліметтерді математикалық өңдеу «Excel», «Statistica 10» пакеттерін қолдана отырып, компьютерлік бағдарламалар арқылы жүзеге асырылды. Жалпы өңірлік өнімнің айнымалылары мен инновациялар саласындағы белсенділік деңгейі арасындағы байланыс, сондай-ақ жалпы өңірлік өнімнің айнымалылары мен инновациялық өнім көлемі арасындағы байланыс бағаланды. Мемлекет бөлген инновациялық өнімнің көлемі мен инновация саласындағы белсенділік деңгейі ЖӨӨ деңгейіне тығыз әсер етеді деген қорытынды жасалды.

Мақалада әлемдегі ең танымал интеграциялық бірлестіктердің дамуын бағалаудың теориялық және әдістемелік негіздері мен тәжірибесі қарастырылған. Қазіргі жағдайда, іс жүзінде әлемдегі ешбір ел басқа елдермен байланыссыз тиімді дами алмайды. Елдер саяси, экономикалық, геосаяси немесе геоэкономикалық мүдделері негізінде біріктіріледі. Осы мүдделерді іске асыру үшін түрлі интеграциялық топтар құрылып жатыр. Бүгінгі күні әлемде 300-ге жуық белсенді аймақтық сауда келісімдері бар, оның ішінде экономикалық интеграция туралы, кеден одағын құру туралы келісімдер және өнімнің белгілі бір тізбесін қамтитын ішінара әрекет ету саласы бар келісімдер. Елдердің интеграциялық бірлестіктерге қатысу мақсаттары олардың экономикалық даму деңгейіне байланысты әр түрлі болуы мүмкін. Сонымен бірге табысты интеграциялық бірлестіктерде «интеграцияның өзегі» бар – интеграциялық процестердің қозғаушы күші болып табылатын ел немесе елдер тобы. Интеграциялық потенциал – бұл интеграциялық бірлестікке қатысушы елдердің табиғи, өндірістік, еңбек, қаржылық, зияткерлік және басқа ресурстарының жиынтығы, бірлескен өзара тиімді пайдалану интеграциялық эффект бере алады, қатысушы елдер үшін қосымша жеңілдіктер мен артықшылықтармен көрінеді. Интеграциялық бірлестіктерді индикаторлар жиынтығымен салыстыру идеясының өзі жаңа емес. Осындай зерттеулер көптеген халықаралық ұйымдармен, ғылыми-зерттеу институттарымен және интеграциялық бірлестіктердің реттеуші органдарымен осы немесе басқа интеграциялық топтың құрылуының жалпы халықаралық экономиканың мүдделеріне қаншалықты сәйкес келетіндігін бағалау мақсатында жүргізілді.

Мемлекеттік басқару тиімділігін талдау – теориялық тұрғыдан да, практикалық тұрғыдан да өзекті мәселелердің бірі. Қазақстанда әлеуметтік бағдарланған мемлекеттің одан әрі дамуы үшін жергілікті билік органдарының тиімділігін анықтаудың теориялық және әдістемелік мәселелерін зерттеу маңызды болып отыр. Авторлар жүргізген зерттеудің практикалық маңыздылығы онда әзірленген және негізделген теориялық ережелер, әдіснамалық тәсілдер мен практикалық тұжырымдар бюджетаралық қатынастар жүйесін басқарудың республикалық және аймақтық деңгейлерінде анықтауға, осыған байланысты қойылған міндеттерді іске асыру бағыттарын негіздеуге мүмкіндік береді. Қазақстанның аймақтарында болып жатқан оң әлеуметтік-экономикалық қайта құруларға ықпал етеді. Бюджетаралық қатынастарды қалыптастыру мәселелерін зерттеу экономикалық ғылымның да назарында. Осыған байланысты мақалада авторлар жергілікті билік органдарының тиімділігін арттыру және бюджетаралық қатынастар жүйесін реформалау бойынша міндеттерді айқындады. Зерттеудің тақырыбы – облыстың әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз ету, жергілікті билік органдарының экономикалық тиімділігі деңгейін арттыру үшін бюджетаралық қатынастарды модернизациялаудағы мемлекеттік органдар мен жергілікті органдардың өзара әрекеті. Мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін бағалау инновациялық басқару технологиясының маңызды құралына айналуда.

Бренд ұғымы – тұжырымдама және зерттеу тақырыбы ретінде академиялық әлемде кеңінен талқыланады. Шетел ғалымдарының көптеген ғылыми мақалалары қалалардың брендтерін зерттеуге арналған. Сонымен қатар, бренд туралы сарапшылар мен зерттеушілер арасында тұжырымдама ретінде ортақ түсінік жоқ екенін атап өткен жөн. Мысалы, кейбір зерттеушілер брендті тұтынушы арасында жоғары беделге ие сауда маркасы ретінде анықтайды, ал кейбір зерттеушілер имидж түсінігін брендпен байланыстырады. Әрбір ғалым немесе маман брендтің ерекшеліктерін немесе брендтің белгілерін өз көзқарастарынша анықтағылары келеді, алайда мұның бәрі брендтің түсіндірілуін, сонымен қатар оны басқаруды қиындатады. Қалалық бренд ұғымына келгенде де осындай жағдай. Бұл тұжырымдаманың нені білдіретінін анықтайтын көптеген анықтамалар бар. Мысалы, қаланың бренді бұл қала туралы айтылған кезде, қала тұрғындары мен қонақтары арасында пайда болатын жалпы бірлестіктердің тұтастай кешені деп аталады. Алайда, қала брендін қалыптастыру – бұл қаланың белгілі бір имиджін құруға бағытталған шаралар кешені екенін атап өткен жөн. Бұл жағдайда бүкіл қаланы брендинг ету – бұл адамды немесе өнімді брендтеуден гөрі әлдеқайда күрделі және әржақты тұжырымдама болып табылады, өйткені қаланың мақсатты аудиториясы – бұл барлық азаматтар, туристер, шенеуніктер және әлеуетті инвесторлар. Осылайша, ұсынылып отырылған мақала «бренд» және «қалалық бренд» ұғымдарын анықтауға және жүйелеуге арналған. Мақала авторы маркетинг, бренд-менеджмент, экономика және халықаралық менеджмент саласындағы ғылыми басылымдарда және ғылыми журналдарда ұсынылған осы тақырыптағы терминдеріне талдау жасайды.

Бұл мақалада қазіргі кезеңдегі Қазақстанның агроөнеркәсіптік кешенін инновациялық-технологиялық дамытудың басым бағыттары негізделген. Тұтастай алғанда, Қазақстанның ұлттық инновациялық жүйесі сияқты, ауыл шаруашылығын қоса алғанда, елдің агроөнеркәсіптік кешенінің ғылыми-инновациялық инфрақұрылымы отандық ғалымдар әзірлеген және өндіріске енгізілген ғылымды қажетсінетін инновациялық технологиялардың сындарлы массасын әзірлеу қабілетінің төмендігін көрсетеді. Қалыптасқан жағдай фермер кәсіпкерлерінің қаржылық-инвестициялық әлеуетінің төмендігімен және әлемдік практикада кеңінен қолданылатын ауыл шаруашылығы өндірушілері арасында сұранысқа ие инновациялық білім мен технологияларды әзірлеу мен таратудың тиімді жүйесінің болмауымен күрделене түсуде. Осы мәселелерді шешу үшін осы зерттеу аясында біз мемлекеттік-жеке меншік әріптестік тетігін қолдану және инновациялық білімді тарату орталықтарының қызметін дамыту мүмкіндіктеріне теориялық негіздеме жүргіздік. Әлемдік озық практикаға сәйкес, бұл шаралар Қазақстан фермерлері кәсіпкерлерінің ғылыми-инновациялық әлеуетін арттырудың негізгі бағыттары болып табылады. Агроөнеркәсіптік кешеннің ғылыми-инновациялық саласында мемлекеттік-жекешелік әріптестіктің негізгі нысандарын қолданудың халықаралық тәжірибесін талдау негізінде институционалдық инвесторлардың ауыл шаруашылығындағы ғылымды қажетсінетін жобаларды ұзақ мерзімді қаржыландыруға қатысуын жандандыру бойынша бірінші кезектегі шаралар ұсынылды. Қорытындылай келе, біз инновациялық процестерді мемлекеттік және институционалдық қолдау шараларын, сондай-ақ фермерлер арасында инновациялық білімді тарату желісін құру тетіктерін қоса алғанда, елдің ауыл шаруашылығы өндірушілерінің ғылыми-инновациялық әлеуетін одан әрі арттыру бойынша ұсыныстарды жасалды.

Мақалада пандемия жағдайында Түркістан облысында егін шаруашылығын инновациялық дамыту механизмінің элементтері мен жетілдіру жолдары келтірілген. Егін шаруашылығы ауыл шаруашылығының ең маңызды саласы болып табылады, ол елдің азық-түлік қауіпсіздігі жағдайына әсер береді және агроөнеркәсіп кешендері ішінде шикізат базасының дамуына ықпал етіп, дамуы үшін қызмет етеді. Алайда, бүкіл дүние жүзін дүркіреткен пандемия Қазақстанның ауылшаруашылығының дамуына, оның ішінде егін шаруашылығының дамуына айтарлықтай теріс әсерін тигізді. Бұл әсер саланың барлық секторында байқалды, осыған байланысты Түркістан облысының аграрлық экономикасының дамуын инновациялық сипатта дамытпаса, жоспарлау механизмдерін жетілдірмесе, тиімді нәтиже алуға қиындыққа соғатыны күмән келтірмейді. Отандық егін шаруашылығы дамуының қазіргі сатысының ерекшеліктері болып, оның материалды-техникалық базасының тозуы, саланың төмен инвестициялық потенциалы, өндірістік-қаржылық тәуекелдердің жоғары болуы және жер алқаптарының қанағаттанарлықсыз күйі, ұрық шаруашылығы жүйесінің дамымағандығы, салааралық айырбастың баламасыздығы табылады. Мұның барлығы, егін шаруашылығын инновациялық дамуын жоспарлаудың басымдықты бағыттарын өз уақытында негізделуін, сонымен бірге, олардың жүзеге асырылуында кешенді экономикалық бағалаудың қажеттілігін көрсетеді. Аймақтық, республикалық және әлемдік агроөнеркәсіптік нарықтардағы пайда болған техникалық-технологиялық және биологиялық инновацияларды енгізудің әдістемелік сұрақтары терең зерттеуді талап етеді. Сонымен қатар пандемия кезінде агроөнеркәсіп саласындағы басқару органдарының қызметтерін өгерту қажеттігі туындауда. Осы мәселелерге байланысты берілген жұмыста ауыл шаруашылығы саласындағы басқару органдарының басқару құралдарын жетілдіру бойынша мәселелеріне көп көңіл бөлінген.

Мақала әр ел үшін өмірлік маңызы бар азық-түлік қауіпсіздігі мәселесін шешуге арналған. Мақалада заманауи ресурстарды үнемдейтін технологияларды қолдану арқасында азық-түліктің тепе-теңдігін қамтамасыз ететін кең ассортиментте халықты азық-түлікпен қамтамасыз ету арқылы азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі елдің тамақ саласының маңызы негізделген. Авторлар ауыл шаруашылығы шикізатын дайын азықтүлік тауарларына өндірістік қайта өңдеудің артықшылықтарын және елдің әлеуметтік-экономикалық дамуы үшін тамақ индустриясының маңыздылығын атап өтеді. Авторлар саланы ұйымдастырудың шикізаттың алуан түрлілігін қайта өңдеуді, тамақ өнімдері мен сусындардың әртүрлі түрлерін өндіруді, аумақтардың табиғиклиматтық ерекшеліктеріне және олардың экономикалық даму деңгейіне тәуелділік сияқты ерекшеліктерін атап көрсетеді. Мақалада тамақ саласының даму факторлары негізделген. Тамақ саласының даму деңгейіне халықтың сатып алу қабілеті және өңірдің инвестициялық тартымдылығы әсер етеді, олар тұтынушылық сұраныс пен артықшылықтардың өзгеруінің ғылыми-техникалық прогресінің әсерінен болады. Сондай-ақ, тамақ өнеркәсібінің әлемдік нарығына, оның даму үрдістеріне шолу жасалды, елдердің салаларына сипаттама берілді, индустрияның жетекші компаниялары атап өтілді. Елдің тамақ саласының дамуын тежейтін негізгі проблемалар айқындалды. Мемлекеттік жеке әріптестік негізінде елдегі бар әлеует негізінде оларды шешу, кәсіпкерлерге олардың қызметін жандандыру мақсатында преференциялар беру, барлық стейкхолдерлердің күш-жігерін біріктіру жөніндегі шаралар белгіленді.

Телекоммуникация саласы – бұл ұлттық экономикадағы жалпы рецессия кезеңінен аман-есен өткен және қазіргі кезде инвестицияларды тарту үшін тартымды орынға ие болған ұлттық экономика салаларының бірі. Бұл сала мемлекеттің «қанайналым» жүйесі ретінде сипатталады. Сонымен қатар телекоммуникация саласы барлық мемлекеттік жүйелердің жұмыс істеуі мен үйлесуін қамтамасыз ететін экономиканың ең маңызды секторы болып табылады және, әрине, қазіргі уақытта қарқынды дамып келе жатқан бағыт ретінде белгіленді. Мұның бәрі авторлық зерттеу үшін қызығушылық пен өзектілікті анықтайды. Мақалада басқарудың тәсілдері шеңберінде экономиканың нақты секторын зерттеудің тұжырымдамалық аппараты талқыланады. Ұлттық экономиканы стратегиялық жоспарлау аясындағы Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспарының және «Цифрлық Қазақстан» бағдарламасының негізгі ұстанымдары айқындалды және нақтыланды. Қазақстан Республикасының экономикалық дамуының маңызды элементіне айналатын және елдің халықаралық қоғамдастықтағы беделін күшейтетін телекоммуникация нарығын дамыту мәселелері жүйеленді. «KazTransCom» АҚ мысалында қазіргі заманғы басқару элементтерін, оның ішінде құзыреттілік моделін қолдануды ескере отырып, телекоммуникация кәсіпорнының өндірістік қызметі көрсетілген. Авторлық зерттеудің нәтижелері көрсетілген, оның мақсаты белгілі бір кәсіпорынның персоналымен стратегиялық мақсаттарға жету болып табылады. Мақалада телекоммуникация жүйесінің сапалық өсуі, саланың бәсекеге қабілеттілігі туралы айтылады. Назар саланың қазіргі салалық тенденциялары мен перспективаларына аударылады. Зерттеу нәтижелері бойынша бақылаудың орындылығына байланысты тиісті қорытындылар жасалды.

«Цифрлық Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасын іске асырудың негізгі бағыттарының бірі шеңберінде зияткерлік энергетикалық жүйенің құрылысы мен тиімді жұмыс істеуі кіретін экономика салаларын цифрландыру қарастырылған. Қазіргі жаһандық экономика цифрлық трансформацияға мәдени ауысуды бастан кешіруде, негізгі процестер цифрлық бизнеске ауысуда, техникалық оңтайландыру, кірістердің жаңа ағындары және құндылық құруға мүмкіндіктер қарастырылған. Мақала авторлары цифрлық технологияларды энергетика саласындағы кәсіпорындардың қызметіне енгізу мәселелерін қарастырады. Цифрландырудың өзектілігін түсінгенімен, салалық кәсіпорындардың цифрлық жетілуі әлі де жеткіліксіз екендігі атап өтіледі, бұл салалық кәсіпорындарды консорциумға біріктірудің маңыздылығын арттырады. Бұл мақала дәстүрлі мәселелерді шешу үшін энергетика саласында цифрлық технологияларды қолдануды негіздейді: елдің барлық аймақтарындағы энергетикалық компаниялардың қызметтерін қамту, энергиямен жабдықтау қызметтерінің үздіксіз және жеткілікті көлемін қамтамасыз ету, баға деңгейін төмендету және қоршаған ортаны қорғау. Авторлар энергетикалық жүйелерді цифрлық қайта құрудың негізгі факторларын анықтады және негіздеді: цифрландыру, орталықсыздандыру және декарбонизация. Мақалада кәсіпорынның цифрлық мәртебеге көшу критерийлері тұжырымдалған, оның артықшылықтары атап өтілген. Мақалада цифрлық трансформацияның негізгі технологиялары және олардың қолдану ерекшеліктері көрсетілген: жасанды интеллект (Artificial Intelligence), блокчейн, үлкен деректер (Big Data) және деректерді басқару, энергетика саласын цифрландырудың шетелдік тәжірибесінің фактілері келтірілген.

Табиғи газ қазіргі әлемнің энергетикалық жүйесінде жетекші орындардың бірін алады. Декарбонизация саясатына байланысты көмірді тұтынудан алшақтап, ішкі қажеттіліктерге экологиялық таза шикізатты қолданатын елдер саны артып келеді. Мақалада Еуропадағы табиғи газ кен орындарының екі көшбасшысы: Норвегия мен Нидерланды туралы мәліметтерге шолу мен талдау жасалған. Газ нарығының даму тарихына және оның Еуропалық қоғамдастықта және әлемде осы саланың қалыптасуына әсеріне ерекше назар аударылады. Тролль мен Гронингеннің ең ірі кен орындары, қазіргі уақытта белгілі кен орындары Экофикс, Фригг, Дроген, Озберг, ОрменЛанг, F4B, K5A, F4, FA және басқалары сияқты атағы шыға қоймаған шағын кен орындары қарастырылады. Норвегиялық континентальды шельфте мұнай-газ ресурстарының дамуы көмірсутектердің алғашқы коммерциялық өндірісі 1971 ж. басталғаннан бері әр түрлі даму жолдарынан өтті. Норвегиялық континенттік шельфтегі барлық лицензия иелері өз газдарын сатуға жауапты. Керісінше, Гронинген кен орнын игеру үшін өте үлкен инвестицияларды қажет еткен Нидерланды жаңа типтегі «takeopray» – «қабылдау немесе төлеу» келісімшартын жасады, ал газ бағасы мемлекеттік инвестицияның үлкен көлемін қайтару үшін мұнай бағасына байланысты болды. Мақалада аталған елдерде саланы дамыту бойынша кейбір нәтижелер шығарылды.

Фармацевтикалық нарықтың қарқынды дамуы оның өмірлік басымдылығымен анықталады, себебі адамзат өмірінің басынан бастап толыққанды өмірге қажетті денсаулық деңгейін сақтау үшін дәрі-дәрмектер мен медициналық мақсаттағы бұйымдарды үнемі тұтынуды талап етеді. Фармацевтикалық нарық экономикалық және әлеуметтік дамудың, халықтың әл-ауқатының критерийі ретінде кез келген елдің экономикасының маңызды саласы болып табылады. Елдің дамыған фармацевтика саласы оның экономикасының жоғары инновациялық көрсеткіші болып табылады. Фармацевтика бүгінгі күні инвесторлар үшін ең тиімді салаға айналды. Қазақстандағы фармацевтикалық нарық – Орталық Азиядағы ең ірі және құрылымды нарық. Алайда, бұл ОШЕ (Орталық және Шығыс Еуропа) нарығымен салыстырғанда іскерлік орта және оның мөлшері жағынан әлсіз. Бұл мақалада қазіргі кейбір фармацевтикалық компаниялардың қалай құрылғаны және олардың қалай жетілуіне қысқаша сипаттама берілген. Дәрі-дәрмектерді табу саласында тұтастай алғанда бірқатар қиындықтар туындайды, бұл компания ірі фармацевтикалық компания немесе жаңадан бастаған биотехникалық компания болсын тәуелсіз. Бұл зерттеудің мақсаты келесі халықаралық және отандық ұйымдардың деректері негізінде Қазақстандағы фармацевтикалық нарықтың қазіргі жағдайын, оның даму тарихы мен жақын болашағына қысқаша экскурсиялық талдау болып табылады. Мақалада Қазақстанның фармацевтикалық нарығы, оның ішінде негізгі фармацевтикалық өнімдер өндірісі қарастырылады, сонымен қатар Қазақстандағы фармацевтика саласына SWOT талдау жасалады, дәрі-дәрмек нарығының тұжырымдамасы сипатталады, нарықта қолданылатын экономикалық заңдар мен оның ерекшеліктері талданады.

Жұмыстың мақсаты – дағдарысты басқарудағы адам факторының рөлін зерттеу болып табылады. Дағдарыс – әлеуметтік-экономикалық жүйеде объективті құбылыс. Бұл идея әлеуметтік-экономикалық жүйенің жұмыс істеуі мен дамуы адамның басқарылатын іс-әрекетіне негізделген деген түсінікке сәйкес келеді. Оны тиімді басқаруға деген ұмтылыс басқару аясын кеңейтуге, яғни басқарылмайтын процестердің үлесін азайтуға деген ұмтылыста көрінуі мүмкін. Дағдарыс – шаруашылықты нарықтық ұйымдастыру үшін сөзсіз және қалыпты құбылыс, бірақ ол социумның дамуының рухани негізін ыдырататын және бұзатын өзінің принципті антигумандық әлеуметтік-дарвинистік мәні бойынша қоғам үшін мүлдем қалыпты емес. Дағдарыс – ол әрқашанда көп немесе аз мөлшерде құлдырау, кету немесе артқа секіру, позицияларды тапсыру болып саналады. Көптеген батыс зерттеушілерінің пікірінше, білім беру дайындығы адамдар өздерінің «денсаулық капиталын» өндіруде және пайдалануда тиімдірек: олар салауатты өмір салтын ұстанады, олар үшін тым қауіпті емес және зиянды кәсіптерді таңдайды және т.б. Сонымен қатар, жоғары білім және денсаулық жағдайы кез-келген жағдайда тәуелсіз әсер етуі мүмкін.

Жоғары сапалы корпоративтік басқару – бұл банктің бәсекелі нарықтағы табысының міндетті шарты. Тиімді түрде құрылған корпоративті басқару жүйесі компанияға кірісті арттыруға, дұрыс даму бағытын құруға көмектеседі, өйткені корпоративті басқару компанияға мақсат қоюға, сондай-ақ оларға қол жеткізу мен бақылау құралдарын анықтауға негіз береді. Батыс бәсекелестеріне қарағанда бәсекеге қабілеттілігін арттыруды жоспарлаған банктер корпоративті басқару мәселелерімен мұқият айналысу керек: корпоративтік басқару жүйесін нығайту немесе басқарудың тиімді жүйесін құру, сонымен қатар сенімді контрагенттерді таңдауды құру. «Қазақстан Халық Банкі» АҚ корпоративтік басқарудың ұқсас тәжірибесін Halyk тобының басқа ұйымдарында да қолданады және бұл топтың барлық корпоративтік басқару принциптерін жақсартуға және біркелкі түсінуге ықпал етеді деп санайды. Корпоративтік басқару тақырыбы капиталдандыруды арттыру үшін экономиканың нақты секторындағы компанияларға да, олардың серіктестеріне де, мердігерлерге де қызықты. Корпоративтік басқару қағидаттары экономикалық мақсаттарға қол жеткізу, инвесторлардың сенімін арттыру, компаниялардың капиталын дұрыс бөлу үшін әзірленген.

Өтімділік – бағалы қағаздар нарығының үздіксіз жұмыс істеуі үшін маңызды фактор. Өте өтімді нарықтар инвесторларға бағалы қағаздардың үлкен көлемін олардың бағаларына әсер етпестен сатып алуға немесе сатуға мүмкіндік береді. Бағалы қағаздың өтімділігі оның бағасына және операциялардың жиілігіне әсер етуі мүмкін: инвесторлар бағалы қағаздарды жеңілдікпен сата алады немесе тиісті бағасы бар лайықты сатып алушыны күте алады. Дамушы нарық елдерінің корпоративті облигациялар бойынша нарық өтімділігі төмен. Дағдарыс кезінде нарық өтімділік қаупіне тап болады және қалыпты жағдайда сирек сатылатын бағалы қағаздарды сату өте қиын болады. Шетелдік инвесторлар тұрғысынан ұлттық валютада шығарылған облигациялар қауіпті болуы мүмкін. Нарықтық стресс кезінде өтімділік пен ұлттық валютаның күші арасындағы корреляция оңды болады. Кейбір дамушы нарықтарда сирек облигациялармен жүргізілген операциялар нәтижесінде облигацияларға баға белгілеу проблемасы туындайды. Мемлекеттік облигациялардың өтімділігі төмен кезде корпоративті облигациялардың күнделікті бағаларының болмауы да проблема болып табылады. Мысалы, Чили облигациялар нарығында институционалды инвесторлардың болуына қарамастан, нарық өтімділігі төмен болғандықтан облигациялардың күнделікті нарықтық құны болған жоқ. Автор соңғы бес жылдағы корпоративтік облигациялармен жасалған операцияларды талдады. Саудасаттық операцияларының төмен жиілігі анықталды, нәтижесінде көптеген өтеу мерзімдеріне ағымдағы бағалардың болмауы табылды. Нәтижесінде, Қазақстан бағалы қағаздар нарығында бірнеше өтеу мерзімі бойынша табыстылық ауытқымасы бар.

Мақалада мүдделер қақтығысы және оны алдын алу мәселесі қозғалып жатыр. Жалпы мүдделер қақтығысының бірінші қаупі мемлекеттік қызметшілердің жеке мүдделері мен қоғамдық мүдделердің арасындағы балансты бұзуында жатыр. Ал екінші қаупі боп мүдделер қақтығысы қоғамдық сенімді және мемлекеттік шенеуніктердің адалдығы мен бейтараптығына деген сенім деңгейін төмендетеді. Осы мақалада Қазақстандағы мүдделер қақтығысының нақты нысаны – мемлекеттік қызметшілерге сыйлық беру мен алу саясаты, атап айтқанда, нөлдік сыйлық саясат пен сыйлықтарға шектеулі тыйым салу саясаты талданып зерттеледі. Бір жағынан, сыйлық саясаты мүдделер қақтығысын болдырмау мақсатында сыйлықтарды алуға мүлдем тыйым салуы мүмкін. Бұл нөлдік сыйлық саясат баға шегіне қарамастан кез келген сыйлықтарға тыйым салуды білдіреді. Нөлдік сыйлық саясатын бекіту мемлекеттік билікке деген сенім деңгейіне әсер етеді, өйткені азаматтар мемлекеттік қызметшілер жұмысының нәтижесіне ешқандай факторлар әсер етпейтінін нақты біледі. Алайда, бұл мемлекеттік қызметшілердің іс-қимыл еркіндігін айтарлықтай шектеу боп түсініледі. Екінші жағынан, сыйлық саясаты мемлекеттік қызметшілерге жұмыс орнында да, жұмыстан тыс уақытында да сыйлықтарды алу ережелерін анықтауы мүмкін. Егер сыйлыққа рұқсат етілсе, онда қолайлы баға орнатылу мәселесі де туындап жатыр. Бұл сыйлықтарға шектеулі тыйым салу саясатын қабылдауды білдіреді және бұндай тәсіл мемлекеттің қызметшілердің саналарының дамуына да ықпал жасайды. Автор жасаған нәтижелер бойынша Қазақстан үшін неғұрлым қолайлы саясат ұсынылады.

Бұл мақалада халықаралық тәжірибені ескере отырып, жоғары білім беруді мемлекеттік қаржыланды - ру процестері қарастырылады. Жоғары білім мазмұны теориялық тұрғыдан қарастырылады. Жоғары білімнің қоғамдық және жеке пайдасы оны квазимемлекеттік игілік ретінде анықтайды. Әлемдік тәжірибе жоғары білім беруді мемлекеттік қаржыландырудың айғағы. Әлем елдерінде мемлекет жоғары білімді толығымен немесе ішінара қаржыландырады. Адами капиталды анықтайтын фактор – жоғары білім. Жоғары білімге арналған мемлекеттік гранттар ваучер формасы болып табылады және «студенттің соңынан ақша түседі» қағидаты бойынша қолданылады. Бірақ қағидатты іске асырудың бір қазақстандықтардың ерекшелігі бар, ол талапкер таңдаған ЖОО-ға мемлекеттік білім беру грантын беруден тұрады. Сонымен бірге, мемлекеттік гранттар бағдарламасын және тұтастай алғанда білім беру жүйесін COVID 19-дан кейін «қайта жүктеу» қажеттілігін туғызатын әлеуметтік қатерлер мен үміткерлер, оның ішінде психологиялық, стресстік ауыртпалықтар анықталды. Білім беруде курсты академиялық білімді есте сақтаудан ойлау логикасына, кәсіби құзыреттілікке ие болуға және жоғары білімді мемлекеттік қаржыландыруға ауыстыру қажеттілігі негізделеді. Қазақстандықтардың PISA, PIAAC, ICILS халықаралық салыстырмалы зерттеулеріне қатысуының салыстырмалы түрде төмен нәтижелері келтірілген. Қазақстандық жастардың білім деңгейінің салыстырмалы түрде төмен болуы жүйелі сипатқа ие. Жоғары білім беруді мемлекеттік қаржыландыру бірінші кезекте тұрмысы төмен және кедей отбасылардан шыққан орта мектеп түлектері үшін қажет.