Мақалада кәсіпорындардың инновациялық қызметін ынталандыру мәселелері қарастырылған. Зерттеу мақсаты – қайта өңдеу өнеркәсібі кәсіпорындарының инновациялық қызметін ынталандырудың шетелдік тәжірибесін талдау негізінде жаңа ұсыныстар әзірлеу. Өңдеуші өнеркәсіп инновациялық дамудың негізгі көзі болып табылатынын ескере отырып, кәсіпорындарға субсидия түрінде мемлекеттік қолдау көрсету көлемін ұлғайту қажет, бұл өндірістің тиімділігін арттырады және Кеден одағының экономикалық жағдайларын теңестіреді. Ағымдағы жағдайда инвестициялық ахуалды жақсартатын салаға инвестициялар тартудың әртүрлі нысандары мен тәсілдері инновациялық саладағы басымдықтар болып табылады: қаржылық (тікелей қаржыландыру, инвестициялық жобаларды кредиттеу, инвестициялық кредиттеу кепілдіктері, банк үшін пайыздық мөлшерлемелерді субсидиялау, инвестициялық кредиттер); салықтық (салықтық жүктемені төмендету, инвестициялық салық жеңілдіктері), ұйымдық-құқықтық (инвестициялық қызметтің құқықтық негіздері, лизингтік қорларды, өзара сақтандыру компанияларын, даму институттарын құру). Өндірістік секторда қазір мемлекет пен қоғам арасындағы өзара іс-қимыл мен ынтымақтастық нысандарын іздеу қажет. Осы саладағы халықаралық тәжірибе ірі әлеуметтік маңызы бар инвестициялық бағдарламалар мен жобаларды іске асыру кезінде мемлекет пен бизнестің өзара іс-қимылының әртүрлі нысандарын көрсетеді. Әлемдік тәжірибеде мемлекет пен бизнестің ең кең тараған және тиімді серіктестік формаларының бірі – келісімшартқа сәйкес анықталатын тәуекел, табыстар мен шығындар, құқықтар мен міндеттемелерді теңестірілген бөлу жағдайындағы концессиялық келісімдер болып табылады.

Бұл зерттеудің мақсаты – Қазақстанда зерттеу фирмалары сияқты инновациялық кәсіпкерлікті ұйымдастырудың желілік нысандарын дамыту қажеттілігін теориялық тұрғыдан негіздеу. Зерттеу барысында экономикалық зерттеулердің жалпы және жеке әдістері қолданылды: салыстыру және жалпылау әдісі, инновациялық кәсіпкерлікті дамытудың әлемдік тәжірибесін талдау мен синтездеуге негізделген, атап айтқанда ғылыми-инновациялық процестің негізгі қатысушыларының желілік өзара әрекеттесуін дамытуды негіздеу арқылы сараптамалық бағалау әдісі. Зерттеу фирмасы инновациялық кәсіпкерлікті ұйымдастырудың бір түрі, ең алдымен жаңа білімді өндіру процестерін бастауға, дамытуға және сүйемелдеуге, тәжірибелік үлгілерді зерттеу мен әзірлеудің негізгі кезеңдерін жүзеге асыру арқылы, содан кейін инновация түрінде жаңа білімді практикалық қолдану және енгізу кезеңін кешенді біріктіруге негізделген. Зерттеу фирмасы өз қызметкерлерінің тәжірибесі мен олардың құзыреттерінің әртүрлілігін білімді өндіру мен қолданудағы шығармашылық қызметтің әлеуеті мен активі ретінде анықтайды және қолданады. Зерттеу фирмасы университеттердің іргелі зерттеулеріне қол жеткізуге және оны әрі қарай кәсіпкерлік активке айналдыруға деген ұмтылыспен университеттер және басқа да ғылыми мекемелермен желі құруға мүдделі. Осылайша, әлемдік тәжірибеге сәйкес қазіргі экономикадағы зерттеу фирмаларын дамытудың негізгі бағыттарының бірі – академиялық ғылыми-зерттеу институттарымен және университеттермен тиімді ынтымақтастық, бұл Қазақстанда мүлдем қолданылмайды. Сондықтан ғылыми-инновациялық қызметтің негізгі қатысушыларының, оның ішінде университеттер мен ғылыми-зерттеу институттарының қарама-қайшы коммерциялық және ғылыми мүдделерін ғылыми-зерттеу фирмаларының жұмыс істеуі шеңберінде барынша үйлестіруге болады.

Қазақстанның әлемдік экономикалық процестерге интеграциялануы инновациялық саясатты жандандыруды көздейді. Мақаланың мақсаты – жаңа индустрияландыру жылдарындағы елдің инновациялық дамуының өзекті мәселелерін оларды реттеудегі мемлекеттің шешуші рөліне баса назар аудара отырып зерттеу. Елдің инновациялық дамуының жинақталған қорытындылары үдемелі инновациялық қозғалысты тежейтін негізгі себептерді анықтауғамүмкіндік берді.МақаладаҚазақстан экономикасының ерекшелігі технологиялық әртектіліктіңжоғарыдеңгейі болғандықтан,жаңа индустрияландыру салалардың технологиялық артта қалуын жоюға, инновациялық өсудің жаңа нүктелерін құруға бағытталғандығы көрсетілген. Авторлар технологиялық және өнімді серпіліс, түбегейлі инновацияларға қол жеткізу үшін кәсіпорындар ғылыми-зерттеу ұйымдарының, шағын және орта бизнестің қатысуымен ірі субъектілер арасында кооперативтік байланыстар мен стратегиялық альянстарды құруды үйренуі керек деген қорытындыға келді. Кәсіпорындардың инновациялық белсенділігін ынталандыратын, мемлекеттік және корпоративтік инновацияларды ілгерілететін тетіктер мен құралдарға баса назар аудара отырып, орта мерзімді перспективада инновациялық саясатты белсендірудегі мемлекеттің рөлі көрсетілген.

Жұмыстың мақсаты – елдегі ауыл шаруашылығы кооперациясының жағдайын талдай отырып, оның әлеуетін, даму бағыттарын, Қазақстанның азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі рөлін анықтау. Бүгінде, Қазақстанның бәсекеге қабілеттілігін арттыруға өз үлесін қосып отырған ауыл шаруашылығының болашағы зор. Шетелдік инвестицияларды тарта отырып, елдің ауыл шаруашылығын дамыту кооперацияларын құру арқылы жүзеге асады. Осы тұрғыдан алғанда, бұл салаға фермерлерді, кәсіпкерлерді белсенді тарту, қаржылық-материалдық көмек көрсету, ауылдық аймақтарды инфрақұрылымдық дамытуды қарқынды жүргізу талап етеді. Мақалада қазіргі жағдайда ауылшаруашылық өнімдерін өндіруді тұрақтандыруды қамтамасыз етуге қабілетті және елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің басым нысаны болып табылатын ауылшаруашылық кооперациясының жай-күйі қарастырылды. Ел экономикасының мәселелерін кешенді шешуді қамтамасыз ету үшін ауыл аумағын кешенді дамыту тетігі ретінде ауыл шаруашылығы кооперативін тұтынушылық жабдықтау мен өткізуді енгізу, экспорттық қызметке бағдарланған ауыл шаруашылығы кооперативтерін құру ұсынылды. Ауыл шаруашылығы кооперациясын дамыту мәселелерін шешу, оны ары қарай дамыту бойынша ұсыныстар берілді.

Қазіргі Қазақстан үшін тұрғын үй мәселесін шешу негізгі әлеуметтік-экономикалық міндеттердің бірі, өйткені тұрғын үй құрылысы ұлттық экономикалық кешеннің әлеуметтік маңызды салаларының бірі және ҚР азаматтарының конституциялық құқығы – тұрғын үй құқығын жүзеге асыруға ықпал етеді, ал мәселені шешудің күрделілігі әлемдік экономикалық және қаржылық дағдарыстың жағымсыз салдарымен ерекшеленеді. Халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету проблемасын шешу көбінесе тұтынушылардың төлем қабілеттілігіне байланысты, бұл өз кезегінде табыс деңгейі мен тұрғын үй бағасының арақатынасымен анықталады.Тұрғын үй нарығына көптегенфакторлар әсер етеді:жылжымайтынмүлік нарығынмемлекеттік реттеу факторлары, өңірдегі жалпы экономикалық жағдай, өңірдегі экологиялық жағдай. Мақалада ҚР тұрғын үй құрылысы мәселелері, даму шарттары, кемшіліктері мен артықшылықтары егжей-тегжейлі қарастырылған, сондай-ақ осы саланы реттеу бойынша ұсыныстар негізделген. Қазақстанда халықтың қажеттіліктері мен төлемге қабілетті сұранысын қанағаттандыратын қолжетімді тұрғын үймен қамтамасыз ету бойынша барлық жағдайлар жасалуда, өйткені елдің әрбір азаматы өзінің тұруы үшін қымбат орын сатып алуға мүмкіндігі жоқ. Мемлекеттің мақсатты және дәйекті әлеуметтік саясатын жүргізу – Қазақстан Республикасының әлеуметтік жаңғыртуға бағытталған негізгі бастамаларының бірі.

білеттілігінің қазіргі жай-күйіне талдау жүргізу, бұл, сөзсіз, экономикалық қауіпсіздіктің кепілі және ұлттық экономиканың өсуіне ықпал етеді. Мемлекеттің әлемдік экономикаға кіруі өзекті және маңызды, жаңа зерттеулерді қажет етеді. Мемлекеттін әлемдік экономикаға енуі өзекті әрі маңызды және жаңа зерттеулерді қажет етеді. Авторлар мақалада отандық экономиканың бәсекеге қабілеттілік бағытын кешенді талдай отырып, оның өсу үдерісінің байланысын қарастырды. Экономиканың бәсекеге қабілеттілігі оның ашықтығы мен әлемдік экономикалық жүйеге интеграциялануынсыз мүмкін емес. Интеграциялық процестерді арттыру қазақстандық өнімдер мен көрсетілетін қызметтердің басқа елдердің нарықтарына кедергісіз кіруін қамтамасыз етеді, сондай-ақ оларды сату нарықтарын кеңейтеді. Бұл бәсекелестікті арттыруға көмектеседі. Бәсекеге қабілеттілік мәселесі халықаралық сауда теориясымен тікелей байланысты, өйткені елдің әлемдік нарықтардағы басқа мемлекеттермен өзара әрекеттесуі қарастырылады. Өнеркәсіптің өндіргіш күштерін кеңістіктік ұйымдастыру теориясы – бәсекелестік процестерді эмпирикалық зерттеудің негізгі объектісі. Жаһандану процесінің әсерінен әлемдік экономикадағы өзекті процестерді зерттеудегі географияның рөлінің қажетті артуы Тәуелсіз Мемлекеттер топтары арасында ғана емес, сонымен қатар көптеген жекелеген елдерде де даму қарқынының саралануымен түсіндіріледі. Мақалада келесі әдістер қолданылды: талдау және синтез, жүйелік тәсіл.

COVID–19 пандемиясы жағдайында әлеуметтік-экономикалық жүйенің тұрақтылығын сақтау – мемлекеттердің басты басымдықтарының бірі. Экономиканың негізін шағын және орта бизнес құрайды, оның өкілдері күн сайын әртүрлі деңгейдегі басқарушылық және ұйымдастырушылық міндеттерді шешуге тап болады. Бұл зерттеудің мақсаты – қазақстандық компаниялардың қызметінде «фирузалық» стратегияларды қолдану мүмкіндігін зерттеу. Мақалада офлайн және онлайн режимдерде бизнес-құрылымдардың икемді нысаны ретінде «фирузалық» стратегиясының негіздерін іске асыру аспектілері сипатталған. «Фирузалық» стратегия элементтерін енгізу болашақта басқарудың ұйымдық құрылымын қайта қарау арқылы өзгермелі экономикалық жүйеге интеграциялануға мүмкіндік береді. Сондай-ақ, мақалада шетелдік, соның ішінде ресейлік компаниялардың мысалында «фирузалық» стратегияны іске асыру тәжірибесі қарастырылған. Бұл компаниялардағы «фирузалық» модель өзін-өзі басқару қағидаттарына негізделген, бұл өзін-өзі дамыту және ұйымның стратегиялық мақсаттарына жету үшін адам капиталының әлеуетін барынша пайдалануға мүмкіндік береді. Жүргізілген зерттеу нәтижелері бойынша, қазақстандық ШОБ тәжірибесінде «фирузалық» ұйымдардың стратегияларын қолдану мүмкіндігі туралы негізгі тұжырымдар жасалды. Сонымен қатар, «фирузалық» стратегияларды енгізудің қиындықтары анықталды және бизнес-құрылымның ұсынылған модельдеріне көшу үшін компания қызметкерлеріне қажетті негізгі құзыреттер ұсынылды

Мақалада Қазақстанның ұлттық қорының активтері мен оның 2001 ж. бастап 2020 ж. аралығындағы динамикасы қарастырылып, оның қалыптасу көздеріне талдау жасалып, активтерді пайдалану тиімділігі бағаланды. Қор активтерін қалыптастырудың негізгі көздері – мұнай секторындағы ұйымдардан түсетін тікелей салықтар мен басқарудан түсетін инвестициялық кірістер. 2016 ж. бастап жиынтық трансферттер түріндегі ұлттық қордың қаражаты игеріліп, тауар бағасының қолайсыз конъюнктурасы жағдайында ел экономикасын қолдауға бағытталады. Қор жұмысының нәтижесін және оның тиімділігін бағалау үшін 2001 ж. бастап 2020 ж. аралығында жинақталған кірістілік, орташа арифметикалық және орташа геометриялық кірістілік, портфельдің стандартты ауытқуы, вариация коэффициенті, тәуекел үшін сыйлықақының орташа мөлшері және Шарпа коэффициенті сияқты көрсеткіштер есептелген. Қордың валюталық портфелінің тәуекелі мен кірістілігінің негізгі көрсеткіштері Норвегиялық мұнай қорының көрсеткіштерімен салыстырылады. Салыстыру нәтижесінде қор портфелінің құрылымы бойынша құнды ұсыныстар мен қорытындылар жасалды. Қордың жалпы кірістілігін арттыру үшін қорға шетелдік компаниялардың акциялары сияқты тәуекелді қаржы құралдарына инвестициялардың үлесін біртіндеп ұлғайту қажет. Соңғы 10 ж. ЖІӨ-ге қатысты қордың жалпы трансферттері есептеліп, 2022 ж. соңына қор көлемінің болжамы жасалды. Қордың көлемі әлі де жеткілікті деңгейде және қолайсыз сыртқы факторлардың әсерінен Қазақстан экономикасы үшін сенімді қауіпсіздік жастығы.

Мақалада кіріс алу мақсатындағы инвестициялық ресурс ретіндегі капиталдың теориялық негіздері қарастырылды. Бұл нарықтың принциптері туралы, оның иелері қаржы жүйесінде жұмыс істейді және ақша мен қаржылық жеңілдіктерді уақыт, тәуекел және өтімділік сияқты факторлармен тығыз байланысты өндіріс факторы ретінде қаржы процесіне қатысатын нақты күрделі тауарлар түрінде сақтау арқылы жинақталған. Компания капиталының құрылымын оның жұмыс істеу ерекшеліктерін және қызметті қаржыландыру көздерінің қалыптасу барысын ескере отырып қарау керек. Меншікті және қарыз капиталы сипаттамаларының екіұштылығы қызметті қаржыландыру көздерінің құрылымын қалыптастыру кезінде сол немесе басқа қаржыландыру көзінің объективті ерекшелігі болып табылатын артықшылықтар мен кемшіліктерді салыстыру негізінде ғана қандай да бір «тиімді» саясатқа және «тиімді» капитал құрылымына сенуге мүмкіндік бермейді. Капитал көздерін таңдау кезінде оған әсер ететін басқа факторларды, сонымен қоса компания иелері мен менеджерлерінің ұйымдағы құрылымды қалыптастыру кезеңіндегі іске асырылатын әрекеттерін жіті талдау керек. Отандық мамандар тарапынан капитал құрылымына байланысты зерттеу жұмыстарының аз болуы, аталған тақырыптың зерттеу әдістері әлі де жіті зерттелмегенін көрсетеді. Мұны қазіргі теориялық аспектілерді сипаттайтын осы салада соңғы жылдары жарияланған жұмыстардың көлемінен байқауға болады. Айта кетерлік жайт, мұндай жұмыстардың басты кемшіліктері – теориялардың практикалық маңызын көрсететін нақты мысалдардың болмауы немесе аздығы.

Бұл мақалада COVID–19 жағдайында халықты әлеуметтік қорғаудың, оның ішінде мемлекет тарапынан жастарды әлеуметтік қорғаудың шетелдік тәжірибесі қарастырылды. Пандемия жағдайында Қазақстан Республикасы жастарының арасында онлайн-сауалнама жүргізіліп, COVID–19 жастардың жұмыспен қамтылуына қалай әсер еткені анықталды. Қазақстан Республикасында жүргізіліп жатқан әлеуметтік саясаттың негізгі міндеттерінің бірі – халықтың әртүрлі санаттарына, оның ішінде жастарға сараланған көзқарас қағидаты бойынша халықты әлеуметтік қорғауды жетілдіру. COVID–19 жағдайында халықты әлеуметтік қорғаудың маңыздылығы артып келеді. Мақаланың мақсаты – шетелдік тәжірибеде жастарды әлеуметтік қорғаудың негізгі элементтерін қарастыру және Қазақстан жастарына онлайн-сауалнаманың негізгі нәтижелерін талдау арқасында мемлекет тарапынан Қазақстанда жастарды әлеуметтік қорғау бойынша ұсыныстар беру. Зерттеу барысында ғылыми тұрғыдан жалпылау, салыстырмалы тұрғыдан талдау, сұрау әдістері қолданылды. COVID–19 пандемиясы кезінде мемлекет тарапынан әлеуметтік қорғау үш блок (ішкі жүйе) түрінде болуы керек, атап айтқанда: жұмыс істейтін, яғни жұмыспен қамтылған жастарды әлеуметтік қорғау; мүмкіндіктері шектеулі азаматтарды, сондай-ақ халықтың әлеуметтік қорғалмаған жіктерін, оның ішінде жұмыссыз жастарды әлеуметтік қорғау; әлеуметтік-мәдени саладағы жастарды әлеуметтік қорғау.

Мақаланың мақсаты – Қазақстан Республикасының барлық өңірлері бойынша халықтың өмір сүру деңгейіне талдау жүргізу және кешенді баға беру. 1990 жылы адамның дамуы туралы баяндамада БҰҰДБ «адами даму» ұғымын енгізген. Адамның даму тұжырымдамасы адамға бағытталған және негізгі және жалғыз мақсаты – адамның әл-ауқатын қамтамасыз ету деп жариялайды. Бұл адамдарға ұзақ уақыт салауатты және шығармашылық өмір сүруге мүмкіндік беретін қолайлы саяси, экономикалық, әлеуметтік және экологиялық ортаны құруды қамтиды. Осы тұжырымдаманың пайда болуымен бір мезгілде бүкіл әлемдегі адамдардың өмірін жақсартуды сандық бағалау мәселесі туындады. Адамның дамуы – дерексіз ұғым. Оны өлшеу үшін (өзгерістердің деңгейін, динамикасын, бағытын анықтау) адам дамуының белгілі бір аспектілерін сипаттайтын көрсеткіштер жүйесі қажет. Бұл мақалада авторлар ұсынған әдістеме негізінде өңірлер бөлінісінде Қазақстан Республикасы халқының өмір сүру деңгейіне интегралды баға берілді. Халықтың өмір сүру деңгейін сандық және сапалық бағалау әлеуметтік саланы дамыту мен жетілдірудің негізі, тиімді әлеуметтік-экономикалық саясаттың құралы бола алады, мұны экономикалық даму проблемаларын шешудегі өнеркәсіптік дамыған елдердің тәжірибесі, нәтижелері растайды.

Бұл зерттеу халық қартайып, егде жастағы адамдар пандемиядан зардап шеккендіктен, егде жастағы адамдар мен оларды жұмыспен қамту тұжырымдамаларын нақтылауға бағытталған. Егде жастағы адамдар жұмысқа орналасу процесінде, әсіресе пандемия кезінде кездесетін кедергілер мен қиындықтарды түсіну үшін егжей-тегжейлі талдау қажет. Сондықтан авторлар егде жастағы адамдарды жұмыспен қамтудың негізгі мәселелеріне тоқталып, гендерлік теңгерімсіздік сияқты ерекшеліктерді талдауға тырысты. Сонымен қатар, бұл зерттеу COVID–19-дың дүние жүзінде және Қазақстанда егде жастағы адамдардың жұмысқа орналасуына гендерлік әсерін сипаттайды. Нәтижелерге сәйкес, авторлар пандемияға дейін және одан кейін, әсіресе Қазақстанда әйелдердің ерлерге қарағанда басым екенін анықтады. Сонымен қатар, бұл зерттеуде толық талдау жүргізу үшін, біздің менталитетімізді және егде адамдардың жұмысқа орналасуына әсер етуі мүмкін басқа да факторларды қоса алғанда, Қазақстан үшін әзірленген түрлі есептердің нәтижелері пайдаланылды. Әйелдердің басым болуы авторларды шетелдік тәжірибені ескере отырып, қарт адамдарды жұмыспен қамтудың гендерлік саясатын әзірлеу сияқты тұжырымдарға әкелді. Мысалы, толық емес жұмыс күнін ұйымдастыру немесе әйелдерді біржолғы жұмыс істеуге ынталандыру, зейнеткерлікке шыққаннан кейін қарт адамдарды қайта даярлауға бюджет қаражатын бөлу немесе егде жастағы жұмысшыларды жалдауды субсидиялау. Бұдан басқа, оны егде жастағы қызметкерлер өз тәжірибесі мен құзыреттерін одан әрі бере алатын әртүрлі жастағы жұмыс топтарын қалыптастыру ретінде қарастыруға болады; немесе жүктемені қайта бөлу орын алатын еңбекті ұйымдастыру реформасында ұсынуға болады.

Мақалада Қазақстандағы 2015–2021 жылдардағы халықтың жұмыспен қамтылу көрсеткіштеріне талдау жасалып, елдегіжұмыссыздық деңгейін азайтуға бағытталған бағдарламаларынажәне басқа да іс-шараларына баға берілген. COVID–19 коронавирус пандемиясының әсерінен болған әлеуметтік-экономикалық дағдарыс жағдайындағы белең алған жұмыссыздық мәселелерін шешуге және халықтың жұмысбастылығын қамтамасыз етуге бағытталған мемлекеттік қолдау жүйесіне сипаттама берілген. Сондай-ақ, мақалада тек қана бір ғана мемлекеттің емес, әлемнің жұршылығын алаңдатып отырған жұмыссыздық мәселесінің әлемдік мемлекеттерде белең алу деңгейіне және бұл мәселелердің зерттелу дәрежесіне шолу жасалды. Бұдан басқа, ел экономикасының салаларында жұмыспен қамтылған халық санының өзгеру динамикасына талдау жасалып, баға берілді және еңбек нарығын оңтайландыруға және халықты нәтижелі жұмыспен қамтамасыз етуге бағытталған мемлекеттік саясаттың негізгі басымдықтары талқыланды.

Мақалада заманауи энергетиканың дамуына әсер ететін оң және теріс факторлардың барлығы қарастырылды. Табиғи фактор ең маңызды факторлардың бірі ретінде қарастырылды. Табиғи ресурстардың сарқылуы, жаһандық климаттың өзгеруі қазіргі заманғы энергетика саласының дамуына нақты қауіп төндіреді. Климаттың өзгеруіне байланысты проблемаларды шешу, парниктік газдар шығарындыларын азайту жөніндегі шараларды іске асыру, энергия тиімділігін арттыру және энергияны үнемдеу, сондай-ақ баламалы энергия көздерін пайдалану жөніндегі саяси шараларды әзірлеу бойынша әлемдік қауымдастықтың тәжірибесі талданды. Зерттеудің әдіснамалық негізін статистикалық талдау, бақылау, салыстыру әдістерін қамтитын ғылыми әдістердің күрделі жүйесі құрайды. Энергетика саласындағы мәселелерді талдау және қорытындыларды тұжырымдау кезінде тарихи-логикалық, аналитикалық және жүйелік әдістер қолданылды. Бұрын әзірленген маркетингтік тұжырымдамаларда қоғам тұтынатын табиғи ресурстарды балама отын ресурстарымен толықтыру маңыздылығы жеткілікті түрде ескерілмеді. Осыған байланысты жеке тұтынушылардың және жалпы қоғамның мүдделерін ғана емес, сонымен қатар кәсіпкерлерді баламалы отын-энергетикалық ресурстарды өндіру мен өткізудің инновациялық технологияларын дамытуға белсенді түрде бағыттайтын жаңа маркетингтік тұжырымдаманы әзірлеу қажет болды. Мақалада әлеуметтік-этикалық маркетингтің кеңейтілген тұжырымдамасы – экологиялық-ресурстық маркетинг тұжырымдамасы ұсынылады, ол дәстүрлі отын-энергетикалық ресурстардың аса ауыр тапшылығы және оларды балама ресурстармен толықтыру қажеттілігі жағдайында жеке тұтынушылардың, жалпы қоғамның да экологиялық таза энергетикалық өнімдерге деген қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында кәсіпкерлік қызметті жүзеге асырудан тұрады.

Пандемия мыңдаған бизнеске кері әсерін тигізді, бірақ көптеген әлемдік бренд компаниялары қалыптасқан жағдайға бейімделіп, өздерінің стратегиясын өзгерту нәтижесінде үлкен табыстарға қол жеткізіп отыр. Әлемдік бренд компаниялары пандемия мен оқшаулау кезінде нарықтық капиталдандыруды 12%-дан 565%-ға дейін арттыра алды. Мақалада «Әлемдегі 100 үздік» рейтингіне кіретін компаниялардың нарықтық капиталдандыруына, аймақтар бойынша ірі компаниялардың көлемі мен оның өзгерісіне, Жапония, Ұлыбритания, Германия, Канада, АҚШ, Франция, Қытай сияқты елдердің нарықтық капиталының өзгеруі талданды. Талдау барысында автор «Әлемнің 500 үздік компаниясы», «Әлемнің 100 үздік компаниясы» баяндамаларына, «Әлемдік бәсекеге қабілеттілік индексі» Дүниежүзілік экономикалық форумның материалдарына шолу жасады. Әлем бойынша ең үздік компаниялардың нарықтық капиталына талдау жүргізу кезінде, ақпарат жинау және қажетті материалды тиімді іздеу, топтау, өңдеу және жалпылау сияқты жалпы логикалық әдістер, халықаралық ұйымдар мен рейтингтердің материалдарын салыстыру, сондай-ақ зерттеуші-ғалымдардың еңбектері қолданылды. Салыстырмалы әдіс бойынша талдау АҚШ-тың үздік Apple Inc, Microsoft Corp, Amazon.сom Inc компанияларының, Қытайдың алпауыт компаниялары: Tencent, Alibaba GRP-ADR, Kweichow Mouta; Жапонияның үздіктері: Toyota Motor, Sony Group Corp; неміс компаниялары (Volkswagen AG) мен танымал француз компанияларының (L’oreal) және т.б. мысалында жасалды.

Мақалада «Востокмашзауыт» АҚ мысалында машина жасау саласындағы кәсіпорынды басқару стратегиясының ерекшеліктері қарастырылады. Зерттеулер нәтижесінде экономиканың жаһандануына байланысты, машина жасау саласындағы бәсекелестік жағдайында кәсіпорынды басқару стратегиясын қалыптастыру және іске асыру қажеттілігі негізделді. Инновациялық технологиялардың шетелдік нарығының машина жасаудың отандық нарығына кіруі машина жасау саласындағы заманауи кәсіпорындардың қызметі мен басқару стратегияларына қолданылатын құралдар мен басқару тәсілдерін қайта қарауды талап етеді. Осыған байланысты, цифрлық технологияларға негізделген инновациялық процестерді ескере отырып, Қазақстан экономикасында машина жасау саласын реттеу және оның тұрақты дамуын қамтамасыз ету қажеттілігі негізделеді. Зерттеуді нақтылау үшін машина жасау саласындағы кәсіпорындардың өндірістік қызметінің ерекшеліктерін көрсететін «Востокмашзауыт» АҚ-ның қаржылық-экономикалық көрсеткіштеріне талдау жүргізілді. Бұл ретте ағымдағы басқару стратегиясының күшті және әлсіз жақтары төрт интегралды көрсеткіш бойынша бағаланды: ұйым, өндіріс, қаржы және маркетинг, бұл кәсіпорынның мүмкіндіктері мен тәуекелдерін анықтады, оның қысқа мерзімді стратегиялық бағыттары анықталып, негізделді. Басқарушылық шешімдер қабылдау үшін қажетті шараларды саралау мақсатында зерттелетін объектінің күшті және әлсіз жақтары кәсіпорынның мүмкіндіктерімен салыстырылды. Стратегиялық басқарудың тиімділігін анықтау үшін кәсіпорынды жаңа техникамен қамтамасыз ету бойынша инновациялық жобаның жұмысында ұсынылған өтелу мерзімі, таза дисконтталған кіріс және рентабельділік индекстері және оның COVID–19 нәтижесінде енгізілген шектеулер жағдайында стратегиялық басқаруға әсері есептелді. Зерттеу нәтижелері бойынша ірі кәсіпкерлік субъектілерін дамыту стратегиясын әзірлеу бойынша ұсыныстар әзірленді.

Ғылыми мақалада қазіргі уақытта мал шаруашылығы саласының, оның ішінде биологиялық активтердің бухгалтерлік есебін жүргізу ерекшеліктері қарастырылған. Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылығы саласында жоғары әлеуетке ие, өйткені тиісті табиғи-климаттық жағдайлары және мал шаруашылығының табысты дамуына ықпал ететін бай жайылымдық алқаптары бар. Сондықтан ауылшаруашылық өндірісін есепке алудың ерекшеліктері – өсіру процесінде табында үнемі өзгерістер болатындығында. Мал басының өсу динамикасын бастапқы деп анықтауға болатын арнайы құжаттарда көрсетеді. Олардың ерекшелігі – жануарлар түрінде өндіріс факторлары мен құралдарының қозғалысын көрсетуге бағытталған белгілі бір нысанда жасалады. Қазіргі уақытта ауыл шаруашылығының басты міндеттерінің бірі – мал шаруашылығы саласын дамыту. Мал шаруашылығы халықты ет, сүт, жұмыртқа сияқты жоғары құнды азық-түлікпен қамтамасыз етеді; өнеркәсіп жүн, тері, елтірі, қой терісі, мамықты пайдаланады; фармацевтикалық өндірісте жануарлардың қаны сұранысқа ие; техникалық мақсаттарда желім, пластмасса, альбуминді өңдеуге арналған өнімдер пайдаланылады. Эндокриндік бездерден гармондары бар белсенді дәрі-дәрмектер жасалады. Мүйіздер әртүрлі өнімдерге, ал сүйектер сүйектен тағам дайындауға арналған, ауылшаруашылық кәсіпорындарындағы жануарлар еңбек құралдары мен еңбек объектілері ретінде әрекет етеді. Мал щаруашылығы өнімдері өндірісінің ұлғаюы, өзіндік құнның төмендеуі және оны өндірудің табыстылық деңгейінің артуы – өндірістің технологиясы мен ұйымдастырылуын жетілдірумен, табынның тұқымдық және жас құрамын жақсартумен, мал басын сақтаумен және барлық қаражатты тиімді пайдаланумен тікелей байланысты. Демек, ауылшаруашылық өндірісінің жоғары деңгейі елдің экономикалық және азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етеді.

Қызметкерлердің біліктілігін арттыру бағдарламасы компания үшін тапсырмаларды орындай алатын жоғары уәжді жұмыс күшін құруға арналған. Бұл өндіріс көлемінің ұлғаюына әкеледі, яғни кәсіпорында еңбек ресурстарының құны артады. Нарық жағдайында персоналдың еңбек өнімділігі, уәждемесі және шығармашылық әлеуеті компанияның құндылығын арттыруға бағытталған табысты стратегияны айқындайтын бәсекелестік артықшылықтар екені белгілі. Персонал тиімділігінің жүйесі адами капиталды инвестициялау үшін басымдықтардың бірегей жиынтығын білдіреді. Зерттеудің мақсаты – компаниядағы қызметкерлердің тиімділігін арттырудың ғылыми негізделген тәсілдерін ұсыну. Авторлар сенімді, нақты статистикалық деректерді өңдеп, оларды кестелік-көрнекі материалдар мен диаграммалар түрінде ұсынды. Компанияда қызметкерлерді тиімді пайдалану көрсеткіштері, атап айтқанда еңбек өнімділігі жылдар өткен сайын төмендеп келеді. Еңбек өнімділігінің бұлай төмендеуіне қызметкерлердің еңбекақыға қанағаттанбауы, сондай-ақ олардың біліктілігінің төмендігіне байланысты кадрлардың тұрақсыздығы, сондай-ақ кәсіпорында әлеуметтік жағдай жасау сияқты әлеуметтік пакеттердің жоқтығы себеп болып отыр. Компанияда персоналды дамытудың тиімді жүйесін құру үшін персоналды басқару бөлімін құру, қызметкерлерді бағалау, оқыту қажеттіліктерін анықтау, ынталандырудың сапалы жүйесін құру және экономикалық және әлеуметтікпсихологиялық әдістердің тиімді үйлесімін пайдалану қажет. Зерттеудің мәні келесілермен сипатталады: компания қызметкерлерінің әлеуетін ұтымды пайдалану негізінде оның бәсекеге қабілеттілігін арттыруға бағытталған кадр қызметін дамыту стратегиясының ұйымдық-экономикалық моделі әзірленді; нарық жағдайында компания қызметкерлерінің тиімділігін арттыру жолдары ұсынылды.

Саяхат пен туризмдегі соңғы жаһандық тенденцияларды зерттеу, біріншіден, тұтынушылардың портретін сипаттауға және туристердің түрлерін, әлемдегі танымал дестинацияларды, туризм түрлеріне сұраныс және ең танымал қосымшалар мен цифрлық арналар пайдалану сияқты тенденцияларды анықтауға мүмкіндік береді, ал екіншіден, оның практикалық маңызы бар, өйткені нәтижелерді Қазақстанның туристік ұйымдары негізгі коммуникациялық арна ретінде туризмде цифрлық технологияларды пайдалану қабілетін арттыру бойынша күш-жігерді жоспарлау және іске асыру үшін пайдалана алады. Авторлар қайталама ақпаратқа (халықаралық онлайн туристік агенттіктердің үлкен деректеріне) жүргізілген талдау негізінде жаһандық цифрлық туристердің портреттері мен маршрутының карталарын қалыптастырды. Ұсынылған ақпарат туристік қызметтердің жаһандық тұтынушыларын білуде қазақстандық туристік бизнес үшін гид ретінде қызмет етеді және келу туризмін нығайтады. Зерттеудің мақсаты – әлемдегі саяхат маркетингінің трендтерін зерттеу негізінде туристік өнімді онлайн сатып алу процесінде туристің жүру жолын картаға түсіру. Ұсынылған ұсынымдар шетелдік туристерді тартуға, тұтынушылардың адалдығын арттыруға, сайып келгенде, туристік компанияның маркетингтік қызметін пандемия және карантиндік режимде де жақсартуға көмектеседі.

Әлемдік пандемияның салдары шекаралардың жабылуына және 2020 ж. жазында Қазақстан Республикасында аймақтық туризмге қосымша сұраныстың артуына алып келді. Туристік салаға түскен күрт жүктеме еліміздің инфрақұрылымы мен туристік нысандарындағы мәселелерді ашты. Осындай нысандарға мемлекет тарапынан жүргізілетін қаржыландыру тапшылығын ескере отырып, туристік кластерді дамытуға мемлекеттік-жекешелік әріптестік (бұдан әрі – МЖӘ) сияқты келісімдердің арнайы нысандары арқылы жеке инвесторлар мен бизнесті тарту қажет. Бұл мақалада негізгі мақсат – МЖӘ құралын дамытуды зерделеу, сондай-ақ туризм саласындағы МЖӘ жобаларын іске асыру үшін табысқа жетудің сындарлы факторларын анықтау. Зерттеу әдіснамасы МЖӘ саласындағы сарапшылар арасында сауалнама жүргізуді қамтиды. Жүргізілген талдау арқылы туристік объектілерді дамыту үшін Келісімнің екі тарапы, яғни мемлекет тарапынан да, жеке сектор тарапынан да ескеруге тиіс 5 негізгі фактор анықталды. Талдау барысында шетелдік және ресейлік авторлардың зерттеулері, сондай-ақ олардың МЖӘ жобаларын дамыту әдістері қарастырылды. Қолданыстағы заңнамалық актілерді табыс факторының бір түрі ретінде қарастыруға ерекше көңіл бөлінді. Бұл жұмыс МЖӘ жобалары арқылы туризмнің табысты дамуын түсінуге елеулі үлес қосады, сонымен қатар, мемлекеттің МЖӘ жобаларына қолданатын тәсілді қайта қарауға көмектеседі. Мемлекет пен жеке сектордың ынтымақтастық негізіндегі бірлескен қызметі – қазақстандық экономикадағы тыңғылықты және жан-жақты зерттеуді қажет ететін салыстырмалы түрде жаңа сала.

Қазіргі уақытта жобалық менеджмент жүйесі Қазақстан Республикасы мемлекеттік органдарының қызметіне белсенді енгізілуде. Әдіснамалық бөлім үлгілік регламенттіжәнежобалық басқару қағидаларын әзірлеу мен бекітуден тұрады. Жобаларды басқару жүйесінің ұйымдастырушылық бөлігі мемлекеттік органдардың жобалық офисінің жұмысымен, ал ақпараттық қамтамасыз ету бірыңғай ақпараттық жүйенің жұмысымен анықталады. Мақаланың мақсаты – Қазақстан Республикасындағы жобалық менеджмент жүйесінің жұмысына, атап айтқанда Қазақстан Республикасының цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігінің (ЦДИАӨМ) жобалық кеңсесінің қызметіне талдау жүргізу. Осы талдау нәтижесінде жүйелік болып табылатын және жобалық кеңсе жұмысының нәтижесіне теріс әсер ететін кейбір кемшіліктер мен олқылықтар анықталды. Осы зерттеудің авторлары ЦДИАӨМ жобалық кеңсесінің ұлттық жобалау кеңсесімен және басқа да мемлекеттік органдармен өзара іс-қимылының нақты тәртібін көрсететін және негізделген қорытындылар жасады. Көп жағдайда жобалық менеджмент саласындағы ЦДИАӨМ мәселелері басқа мемлекеттік органдарға да тән. Сонымен, негізгі мәселелердің бірі – жобалық кеңселердің толық қалыптаспауы және қарапайым мемлекеттік қызметшілердің жобаларды басқару идеяларын қабылдауының күрделілігі. ЦДИАӨМ жобалық кеңсесі жұмысының күрделілігі басқа орталық және жергілікті мемлекеттік органдар үшін де өзекті болуы мүмкін, бұл жобалық менеджментті енгізу бөлігінде жүргізіліп жатқан мемлекеттік саясатты қайта қарауға итермелеуі ықтимал. Зерттеудің келесі әдістері қолданылды: құжаттарды талдау, кейс-стади, дедукция, жалпылау және нақтылау.

Ұсынылған мақалада жаһандану және бәсекелестіктің күшеюі жағдайында ғылым мен техниканың жетістіктерін, инновация, зияткерлік капитал сияқты факторларды қолдануға негізделген жоғары технологиялық өндірістерді жасамай және енгізусіз тиімді даму мүмкін емес екендігі айтылған, бұл өз кезегінде көбінесе инновациялық экожүйенің деңгейімен анықталады. Инновациялық экожүйені дамыту нәтижесінде қол жетімді болатын экономиканың мүмкіндіктері ашылады. Бұл мақалада кәсіпкерлік және инновациялық экожүйелер сияқты категориялардың бірлігі мен айырмашылығы, осы экожүйелерді жан-жақты дамыту қажеттілігі және олардың тиімді дамуы үшін жағдайлар көрсетілген. Инновациялық экожүйенің қалыптасуы мен дамуындағы университеттердің рөлі де қозғалып, инновациялық экожүйеде қатынастардың қалыптасуының алгоритмдік тізбегі көрсетілді және инновациялық экожүйенің бес кеңейтілетін деңгейі және олардың болжамды салдары ұсынылды. Инновациялық экожүйенің жан-жақты сипаты және инновациялық экожүйенің даму проблемасын шешуде кешенді тәсілді қолдану қажеттілігі туралы қорытынды жасалды.

Орталық Азия ежелгі дәуірден бері Жібек жолының бойында гүлденген аймақ болғаны тарихи дәлел. Орталық Азияның маңыздылығы екі негізгі көрсеткіштен туындайды. Біріншіден, Орталық Азия әлемдегі ғылыми, саяси, мәдени және өнеркәсіптік үрдістерге маңызды үлес қосқан бірнеше алдыңғы қатарлы мемлекеттер мен өркениеттердің негізгі аумағы болды. Екіншіден, өзінің орналасуына байланысты, Орталық Азия әрдайым жаһандық ауқымда сауда, мәдени және өркениеттік алмасулардың қиылысы рөлін атқарды. Қазіргі таңда қайтадан ерекше рольге ие болып отырған Орталық Азия елдерінің экономикалық интеграция құру мүмкіндіктері қарастырылуда. Мақалада Қазақстан мен Орталық Азия елдері арасындағы интеграцияның құрылу тарихы ашып көрсетіледі және интеграцияның болашақтағы мүмкіндіктері айқындалады. Зерттелетін тақырып бойынша шетелдік және отандық басылымдарды талдау, ОА елдерінің тарихын, экономикасын және интеграциясының жаһандық орнын сипаттайтын статистикалық мәліметтерді талдау сияқты аналитикалық және статистикалық зерттеу әдістері қолданылды.

Мақала ғылыми және практикалық ақпаратты, мемлекеттік сектордағы тәуекелдерді басқару тәжірибесін кешенді зерделеуге, жинақтауға және егжей-тегжейлі талдауға бағытталған. Автор Ұлыбританияда, Америка Құрама Штаттарында тәуекелдерді басқару жүйесін енгізу тәжірибесін, олардың ерекшеліктері мен мемлекеттік сектордағы дамудың негізгі бағыттарын қарастырды. Зерттеу аясында мемлекеттік басқару кезінде тәуекел-менеджментті пайдалану үшін қажетті негізгі компоненттер, кезеңдер мен талаптар анықталды. Мақалада мемлекеттік басқаруды стратегиялық жоспарлау деңгейінде, сондай-ақ мемлекеттік органдардың бақылау-қадағалау функцияларын жүзеге асыру кезінде тәуекел менеджменті жүйесінің құралдарын регламенттейтін Қазақстан Республикасының нормативтік базасы зерделенді. Зерттеу нәтижесінде Қазақстан Республикасының мемлекеттік басқару жүйесінде тәуекел менеджменті құралдарын енгізу мен пайдаланудың төмен деңгейін растайтын сәттер көрсетіледі. Жұмыста мемлекеттік сектордағы қызметті жүзеге асыратын ұйымдарға тән тәуекелдердің негізгі себептеріне көп көңіл бөлінеді. Мақаланың ғылыми жаңалығы – Қазақстан Республикасының Мемлекеттік басқару жүйесіне тәуекел-менеджментті енгізу үшін тұжырымдамалық негіздерді қалыптастыруға негізделеді. Тәуекелдерді басқару әдістерін енгізу мемлекеттік органдар қабылдайтын шешімдердің тиімділігі мен нәтижелілігін арттыруға және мемлекеттік басқаруды стратегиялық дамытудың маңызды құрамдас бөлігі болуға мүмкіндік береді. Автор жүйелі талдау әдістері: жалпылау, ғылыми абстракция, салыстыру, талдауды қолдана отырып, Қазақстан Республикасының мемлекеттік басқару жүйесіне тәуекел менеджментін енгізудің негізгі проблемалық мәселелерін анықтады. Кейіннен зерттеу нәтижелері мемлекеттік қызмет саласындағы мамандарды даярлау мен олардың біліктілігін арттырудың ғылыми және әдіснамалық базасы ретінде пайдаланылуы мүмкін.

Елдердіңэкономикалық дамуына,жаңажұмыс орындарын ашуға, білімберуді дамытуға, қоршаған ортаны жақсартуға және халықтың өмір сүру деңгейін арттыруға бизнестің қосқан үлесі өте зор. Кәсіпорындардың өздері үшін тұтынушылардың аналитикасы (ТA) маңызды рөл атқаратын тиімді маркетингтік қызметке негізделген тұрақты және бәсекеге қабілетті даму өте маңызды. Бұл қазіргі заманғы шынайылықта тұтынушыларға назар аудару компанияларға нарықта неғұрлым табысты және тұрақты болу мүмкіндігін беретінімен негізделеді. Әлемдік цифрлық трансформация көптеген компанияларға өнімдер мен қызметтерді кастомизациялау үшін үлкен мүмкіндіктер беру арқылы бәсекеге қабілеттілігін арттырып жатыр. Жаһандық цифрлық трансформация компанияларға өнімдер мен қызметтерді кастоматизациялау үшін көптеген мүмкіндіктер берді, бұл бір жағынан бәсекеге қабілеттілікті арттырады, ал екінші жағынан тұтынушылармен жұмыс істеу үшін жаңа мүмкіндіктер ашады. Маркетингтік әрекеттердегі тұтынушылардың дерекқорларына сүйене отырып, тұтынушылар аналитикасын (ТА) қолдануды бастауға болады. Тұтынушылардың деректер қорын жинау және өңдеу үшін бүгінгі күні ТА-ны пайдалануды бастауға мүмкіндік беретін көптеген әдістер мен технологиялар бар. Бұл зерттеудің мақсаты – негізгі тиімділік көрсеткіштерінің панелін пайдалана отырып, тұтынушылар аналитикасын қолдану мақсатында практикалық тәсілді ұсыну, мұнда ақпараттық панель ТА мақсаттарын іске асыру негізінде таңдалған негізгі тиімділік көрсеткіштерінің жиынтығы болып табылады. Бұл панельді пайдалану компанияларға осы әдістемені пайдалану тиімділігін түсіну және бағалау арқылы тұтынушылар аналитикасын енгізуге мүмкіндік береді. Нәтижелерді жүйелі пайдалану және қадағалау, сайып келгенде, компаниялардың тұрақтылығы мен өміршеңдігіне әсер етеді.

Зерттеудің мақсаты – Қазақстанда халықты жұмыспен қамтудың жаңа нысандарын сәйкестендіру үшін стандартты емес жұмыспен қамту нысандарын анықтау бойынша әлемдік тәжірибені зерттеу. Мақалада Қазақстанның еңбек нарығының даму ерекшеліктері, тенденциялары мен заңдылықтары анықталды; еңбек нарығында бар мәселелер анықталды; өзін-өзі жұмыспен қамтыған халықты реттеу бойынша ұсынымдар әзірленді. Көптеген шет елдердің еңбек нарығында жұмыспен қамтудың дәстүрлі нысандарымен қатар, қызмет ететін жұмыспен қамтуды ұйымдастырудың құрылымы мен түрлеріндегі өзгерістер айқындалады. Ғылыми әдебиеттерде халықты жұмыспен қамтудың жаңа моделіне көшумен байланысты мәселелерге ерекше көңіл бөлінбейді. Жұмыспен қамтудың жаңа нысандары – экономиканың жоғары дамуының және тиісінше осы елдерде тұратын азаматтардың жоғары табысының көрінісі. Алайда, дамушы елдерде жұмыспен қамтудың жаңа нысандарының таралуын анықтауға болады. Жұмыспен қамтудың стандартты емес нысаны мәселелеріне арналған ғылыми жарияланымдарды талдау еңбек нарығының икемділігі мәселесі әлі де даулы болып отыр деген қорытынды жасауға мүмкіндік берді. Осыған байланысты, біз елімізде жұмыспен қамтудың жаңа нысандарын қалыптастыру бойынша негізгі траекторияларын анықтауға тырысамыз. Ол үшін біз халықаралық еңбек ұйымы (ХЕҰ), экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы (ЭЫДҰ), Еурофонд және ҚР Ұлттық статистика бюросы есептерінің деректерін пайдалана отырып, шет елдер үлгісінде жұмыспен қамту нысандарына талдау жүргіздік. Сондай-ақ, фрилансерлердің отандық еңбек нарығындағы рөлін анықтауда өсіп келе жатқан қажеттілікті, цифрлық еңбек платформалары арқылы өз қызметін жүзеге асыруда жаңа әдістерді қолдануды көрсетуге тырыстық. Бірқатар тұжырымдамалық және өлшемдік мәселелер белгіленді, олардың бірі – фрилансерлердің цифрлық еңбек платформалары арқылы жұмыс істеуі.

Мақаланың мақсаты – Қазақстан Республикасында ерекше қажеттіліктері бар адамдарды жұмыспен қамтуды мемлекеттік реттеуді дамытудың ұйымдастырушылық-экономикалық тетігін зерттеу және әзірлеу нәтижелерін баяндау. Дамыған экономиканы ерекше қажеттіліктері бар адамдарды жұмыспен қамтудан бөлек қарастыру мүмкін емес, бұл елдің экономикалық әлеуетін арттырып қана қоймай, мүмкіндігі шектеулі адамдар мен олардың отбасы мүшелерінің қаржылық жағдайын жақсартуға да қабілетті. Осыған орай, Қазақстанда «Жұмыспен қамту 2020 жол картасы» және нәтижелі жұмыспен қамту мен жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017–2021 жж. арналған «Еңбек» мемлекеттік бағдарламалары әзірленді. Сонымен қатар, ерекше қажеттіліктері бар адамдардың құқықтарын қамтамасыз ету және олардың өмір сүру сапасын жақсарту мақсатында 2025 ж. дейінгі Ұлттық жоспар бекітілді. Мақалада ерекше қажеттілігі бар адамдарды жұмыспен қамту деңгейін дамытуға кедергі келтіретін мәселелерді талдау негізінде осы тұлғаларды жұмыспен қамтуды мемлекеттік реттеудің жаңа ұйымдастырушылық-экономикалық механизмін енгізу қажеттілігі негізделді. Республикадағы мүмкіндігі шектеулі адамдарды жұмыспен қамтудың төмен деңгейінің негізгі мәселесі анықталды, ол құрылымдық кедергілердің болуы, ең алдымен инфрақұрылымның қолжетімсіздігі және ерекше қажеттіліктері бар адамдардың бәсекеге қабілеттілігінің төмен деңгейі. Біз ұсынып отырған механизмнің мақсаты – мүмкіндігі шектеулі азаматтардың әл-ауқатын жақсарту және олардың әлеуметтік жәрдемақыларға тәуелділігін азайту.

Ұсынылған мақалада автор жас ұрпақтың креативті әлеуетін елдің инновациялық дамуы мүддесінде пайдалануға мүмкіндік беретін институт ретінде жастар кәсіпкерлігінің мәні мен экономикалық рөлін неғұрлым толық түсіну үшін шетелдік және отандық зерттеушілердің негізгі ғылыми тәсілдерін талдайды. Автор «жастар кәсіпкерлігі» ұғымына анықтама беріп, оны жұмыспен қамтудың өсуін, жастарды экономикалық қызметке тартуды қамтамасыз ететін құрал ретінде сипаттайды. Қазіргі ғылым мен теорияда жастар кәсіпкерлігі кәсіпкерлік қызмет пен жалпы бизнестің даму факторлары мен тенденцияларының жиынтығымен, сондай-ақ халықты, соның ішінде жастарды жұмыспен қамтумен байланысты жаңа ұғым ретінде қарастырылады. Автор белгілі бір дәрежеде жастар кәсіпкерлігін қалыптастыру мен дамытудың теориялық негіздерін нақтылап, тереңдетті, жастар кәсіпкерлігі мен экономикалық өсу тенденциялары арасындағы байланысты анықтады. Талдамалық зерттеулер шеңберінде жастар кәсіпкерлігін қолдау тетіктерінің экономикалық және ұйымдастырушылық негіздері кешенді түрде жүйеленді және талданды. Автор жүйелі деңгейде жастар кәсіпкерлігінің дамуына кедергі келтіретін мәселелерді және оларды шешу жолдарын көрсетті. Автор алған зерттеу нәтижелері сенімді және қолданбалы сипатта болады, макро- және микро деңгейлердегі экономиканы басқару органдарының практикалық қызметінде, индустриялық-инновациялық саясатты іске асыруда, сондай-ақ шағын, орта және ірі кәсіпкерлікті дамыту саясатында қолданыла алады.

Мақаланың мақсаты – елдегі сауданы қолдаудың негізгі әдістерінің бірі ретінде е-коммерция нарығын бағалау. Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды: электрондық коммерцияның анықтамасын және оның элементтерін ашу, электрондық коммерция статистикасының деректерін және Қазақстан Республикасындағы электрондық коммерцияның даму деңгейін зерттеу. Бүгінгі таңда электрондық коммерция белсенді түрде дамып келеді, ол бизнесті дамытудың басқа мүмкіндіктерін берді, атап айтқанда, транзакциялық шығындарды айтарлықтай үнемдеу, шетелдік платформаларға қашықтан қол жеткізу. ЭК-ны дамыту үшін Қазақстандық компанияларды халықаралық электронды платформаларда ілгерілету шаралары ерекше маңызға ие. Бұл мақалада әлемдегі және Қазақстан Республикасындағы осы нарықтағы электрондық маркетингтің ерекшеліктері, тенденциялары, талдаулары қарастырылады. Жүргізілген талдау нәтижелері Қазақстандағы электрондық коммерцияның даму жолындағы кедергілерді анықтады. Электрондық сауданың жұмыс істеу тетігін жетілдіру үшін қажетті іс-шаралар мен ұсынымдар келтірілген. Елдің ішкі деңгейіндегі ЭК бизнеске нарықта өзінің бар екенін айтуға мүмкіндік береді. Ол сондай-ақ, экономикалық қызметі мен мүмкіндіктерін мемлекеттік шекарадан тыс деңгейде кеңейтуге мүмкіндік береді. Интернеттің еркін өрістеуі мен ыңғайлылығы арқасында көптеген тұтынушылар интернет-дүкендерге еркін жүгінеді, бұл өз кезегінде әлемнің әртүрлі елдеріндегі физикалық бәсекелестерімен оңай бәсекелеседі. Бүгінгі таңда электрондық коммерция кез-келген бизнестің тәуелсіз және табысты саласы ретінде қабылданады және өзгерістер мен өсудің жоғары трендіне ие.

Мақаланың мақсаты – қоғамдық өмірдің барлық салаларын, әсіресе білім беру саласын цифрландыруды енгізу мәселелерін қарастыру. Цифрлық технологияларды енгізудің міндеті – кез келген елдің, атап айтқанда Қазақстан Республикасының экономикалық даму қарқынын жеделдету, сол арқылы ақпараттық- коммуникативтік технологияларды пайдалану есебінен халықтың әл-ауқатын жақсарту, сондай-ақ ел экономикасының цифрлық экономиканы құруды қамтамасыз ететін мүлде жаңа даму сатысына өтуін барынша аз шығынмен қамтамасыз ету. Қазақстан цифрлық экономиканы дамытуға бет бұрды, бұл жаңа уақыттың талабы. Ел 2006 жылдан бастап электронды форматқа ауыса бастады, бірақ нақты шындықты көрсеткен негізгі кедергілер COVID–19 коронавирустық инфекциясының пандемиясы және карантин жариялау кезінде болды. Жүргізілген талдау негізінде, авторлар цифрландыруды енгізу баяу қадамдармен жүріп жатыр деген қорытынды жасады. Біздің елімізде өз өндірушілерінің негізгі бөлігі 4.0. индустриясын енгізуге асықпайды, бұл қымбат қана емес, сонымен қатар осы салада жоғары білікті мамандардың болмауына байланысты. «Цифрлы Қазақстан» бағдарламасының кейбір кемшіліктері бар, алдыңғы қателерді ескере отырып, түзетулер енгізіледі, сондықтан оны іске асырудың табыстылығы цифрландыру процестеріне экономикалық қызметтің барлық субъектілерін тиісті түрде тартуға байланысты болады. Авторлар ақпараттық-коммуникативтік және цифрлық технологияларды дамыту, цифрлық дағдыларға оқыту үшін қолайлы орта құру, білікті мамандарға қолдау көрсету арқылы «Цифрлы Қазақстан» бағдарламасында белгіленген мақсаттарға қол жеткізетінімізге сенімді.

COVID–19 пандемиясы кезінде қазақстандық білім беру жүйесі толығымен онлайн оқытуға көшті. Цифрландыру деп аталатын жүйе әлеуметтік және экономикалық өмірдің барлық салаларын қамтыды. Онлайн оқыту дәстүрлі оқытуға балама ретінде қарастырыла бастады. Білім беру жүйесін қайта құру цифрлық технологиялардың көмегімен жүзеге асырылды, бұл оның бәсекеге қабілеттілігін арттыруға ықпал етті. Жасанды интеллект саласындағы технологиялық жетістіктер күнделікті өмірдің бір бөлігіне айналды. Онлайн оқыту технологиясын қолдану білім беру инфрақұрылымын сақтауға көмектесті. Сонымен қатар, үйден сабақ алу және нәтижесінде Интернетке қол жеткізудің тең емес жағдайлары білім сапасына, академиялық адалдыққа және оқушылардың мотивациясына әсер етпей қоймады. Зерттеудің мақсаты – студенттерді қашықтықтан оқытудың нәтижелерін талдау және аралас оқыту оқытудан кейінгі кезеңде білім берудің тиімді парадигмасына айналатынын түсіну. Elsevier, Science Direct және Google Scholar мәліметтер базасына негізделген мақалаларға «білім берудегі цифрлық технологиялар», «аралас оқыту», «COVID–19 пандемиясы жағдайындағы онлайн оқыту» сияқты кілт сөздерді қолдана отырып, үлкен әдеби шолу жасалды. Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы, «Тұран» университеті және әл-Фараби атындағы ҚазҰУ студенттері арасында сандық зерттеулердің нәтижелеріне салыстырмалы талдау жүргізілді. Зерттеу нәтижелері студенттердің электронды оқуға деген көзқарасын көрсетеді. Университеттің бағытына қарамастан аралас оқытуды енгізуге сұраныс бар.

Бұл мақалада ашық дереккөздерден алынған деректер негізінде білім берудегі сәйкессіздік және оның Қазақстан Республикасындағы еңбек нарығына әсері талданды. Білім беруді басқару бойынша әдебиеттерді талдау бұл мәселені көптеген елдердің зерттеп жатқанын көрсетеді. Зерттеушілер білім берудегі сәйкессіздігінен кадрлардың тұрақтамауы, мамандықты дұрыс таңдамау, жұмыс пен табысқа қанағаттанбау сияқты жағымсыз салдарды анықтайды. Осы мәселе бойынша шетелдік әдебиеттерді зерттей келе, авторлар білім беруді еңбек нарығының қажеттіліктеріне сәйкестендіру опциясы ретінде Үндістан тәжірибесін пайдалануды ұсынады. Біздің ойымызша, Қазақстан Республикасында ғылыми-зерттеу институттары, мемлекеттік органдар тарапынан білімдегі сәйкессіздікке байыпты, жүйелі зерттеулер жүргізілуі тиіс. ҚР Білім және ғылым министрлігі, сондай-ақ ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі сияқты мемлекеттік органдар Р. Вердуго және Н. Вердуго ұсынған әдістемені пайдалануы, білім беру мен еңбек нарығының нақты жай-күйін бағалауға және сәйкессіздікті жеңілдету үшін тиісті қорытындылар жасауға көмектеседі. Сайып келгенде, қазақстандық жоғары білім беру жүйесі еңбек нарығының қазіргі заманғы болмысына жақсы бейімделуге тиіс. Мақала жазу кезінде экономикалық-статистикалық әдістер, талдау, синтез, салыстыру, ұқсастық әдістері қолданылды.

Бұл мақалада жоғары оқу орындарын қаржыландырудың қазіргі жүйесі талданып, басқа елдерде қолданылатын әлемдік тәжірибе қарастырылды. Жоғарыбілім беруді қаржыландырудың бүгінгі күнгі дамуыжаңа міндеттерге байланысты өзгерістерге ұшырауда: цифрландыру процесі күшеюде; пандемияжәне пандемиядан кейінгі кезеңде жоғары білім берудің дамуына әсер етуде; ғалымдар мен профессор-оқытушылар құрамының еңбегіне ақы төлеужүйесі өзгерістерге ұшырауда; гранттық қаржыландыру мәселелері қайта қаралуда; өңірлік саясатта ЖОО-лардың рөлі өзгеруде. Бұл зерттеудің негізгі мақсаты – білім беруді қаржыландыру мәселелерін зерттеу, осы мәселе бойынша шетелдік және отандық тәжірибені салыстырмалы талдау. Басқа қаржыландыру көздері мемлекеттен басым бола бастады. Жаңа технологиялардың қарқынды дамуы, білікті жұмысшыларды даярлаудың өзекті қажеттілігі білім беру жүйесін трансформацияға жетелеп отыр. Көптеген университеттер кәсіпкерлік бағытты таңдап, ғылымды тереңірек меңгеруде – мұның бәрі үлкен қаржылық инвестицияларды қажет етеді. Жоғарыда айтылғандарға байланысты, барлық аталған жаңа міндеттерді ескере отырып, жоғары оқу орындарының толыққанды жұмыс істеуі және жоғары білікті кадрларды даярлау үшін ЖООларды қаржыландыру құнын арттыру қажет. Компаниялар мен университеттер арасында серіктестік орнату, цифрландыру және инновациялар сияқты отандық университеттердің білім беруіндегі жаңа үрдістер жоғары оқу орнының әдеттегі үлгісін өзгертуде. Жоғары оқу орындарына үздіксіз дамуды, оқу үдерісі мен пәндердің мазмұнын өзгертуді, практиктерді оқытуға тартуды, жоғары оқу орнының материалдық-техникалық базасына қомақты қаражат салу

Бұл мақала білім беру қызметі субъектілерінің нарықтағы өзара әрекеттестігінде стратегиялық менеджмент әдістері мен құралдарын қолданудың шетелдік тәжірибесі мәселелеріне арналған. Бүгінгі таңда жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беруді дамыту жағдайында білім беру мен бизнесті интеграциялау процестеріне басты назар аударылады. Бұл процесс жоғары білім беру жүйесінде «интеграция», «интернационализация», «жаһандану» сияқты терминдердің дамуымен бірге дамыды, олар жоғары білім беру саласында қабылданатын, бір-біріне қайшы келмейтін синоним терминдерге айналды. Жоғары білімнің жаһандануы мен интернационализациясы дамыған кезде жоғары оқу орнының сапалы және тиімді білім және ғылым институты ретіндегі қызметін дамытуға ықпал ететін өзгерістерді енгізу процесінің, әдістері мен шараларының маңыздылығы артады. Мұқият және тиянақты зерттеу объектісі – бұл оқыту сапасын жақсартуға ықпал ететін ұйымдастырушылық-экономикалық механизм. Интеграциялық процестер – жоғары оқу орындары арасында бәсекелестік ортаны дамытудың алғышарттары, осылайша білім беру мекемелерін басқарудың ұйымдастырушылық-экономикалық механизмін бизнес-процесс ретінде қарастыруға мүмкіндік береді, сонымен бірге тек жоғары оқу орнына білім беру қызметінің субъектісі ретінде тән ерекшеліктерді ескеру қажет.

Мақаланың мақсаты – қазақстандық жоғары оқу орындарының профессор-оқытушылар құрамын ынталандырудың жалпы жүйесінде білім беру саласындағы еңбекті материалдық ынталандыру проблемаларын зерттеу. Жоғары білімге сұраныстың өсуі және оқытушының әлеуметтік мәртебесі мен беделінің төмендеуі байқалатын қазіргі заманғы жағдайларда профессор-оқытушылар құрамының еңбегін ынталандырудың ұйымдастырушылық және экономикалық тетіктерін жетілдіру бірінші кезекке шығуы тиіс. Мақалада ұзақ уақыт бойы ел экономикасындағы жалақының орташа деңгейінен артта қалған білім беру жүйесіндегі еңбекақы деңгейіне талдау жасалды. Бұл факт білім беру саласындағы еңбекке ынталандыруды айтарлықтай төмендетеді, бұл өз кезегінде білім сапасын анықтайды. Қазіргі жоғары оқу орындарында бар профессор- оқытушылар құрамының еңбегін материалдық ынталандыру жүйесінің шектеулілігі анықталды. Еңбек қызметінің жоғары және сапалы нәтижелеріне мұғалімдерді ынталандырудың әртүрлі түрлерін біріктіру негізінде еңбек мотивациясын басқару қажеттілігі көрсетілген. Зерттеу барысында ресми дереккөздерден алынған қайталама статистикалық мәліметтер, сондай-ақ дәстүрлі әдістер: графикалық, жүйелік талдау және синтез, ғылыми бақылау әдісі, салыстыру және т.б. қолданылды.

Авторлар өз мақаласында қолданбалы бакалавриаттың білім беру моделін дамыту процесін қарастыру мақсатын қояды, ол одан әрі дамытуды талап етеді, өйткені жастарды шет елдерде де, Қазақстан Республикасында да жұмыспен қамту мәселесін шешудің жаңа тәсілі. Түрлі елдердің мәліметтері бойынша қосарлы білім беру жүйесін іске асырудың қолданыстағы тұжырымдамалары мен тәжірибесі қаралды. Қазақстан Республикасында қолданбалы бакалавриат мамандарын даярлаудың қолданыстағы үлгісі егжейтегжейлі қаралды. Білім беру бағдарламаларының күшті және әлсіз жақтарын көрсететін теориялық талдау жүргізілді. Авторлар Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы нормативтік-құқықтық актілерінің қолданыстағы базаларын пайдаланды. Бұдан басқа, қолданбалы бакалавриаттың тіркелген бағдарламалары бойынша «Талап» КЕАҚ білім беру бағдарламаларының тізіліміне сандық талдау жүргізілді. Осы модельді іске асыруда мүдделі тараптардың, білім беру құрылымдары мен кәсіпорындардың өзара іс-қимылы мәселелерінде кемшіліктер анықталды. Жүргізілген талдау нәтижесінде Қазақстан Республикасында қолданбалы бакалавриат деңгейінде қосарлы оқыту жүйесін одан әрі жетілдіру жолдарын айқындап, жүйелеп, ұсынды. Қосарлы білім беру жүйесін одан әрі енгізу және кеңінен пайдалану ел экономикасының түрлі салаларында «қолданбалы бакалавр» мамандығы бойынша даярлау шеңберінде кәсіптік және орта білімнен кейінгі білім беруді одан әрі дамытуға көмектесе алады. Ұсынылған тұжырымдаманы іске асыру NEET буынының жастары арасында қалыптасқан жұмыссыздықты жоюға мүмкіндік береді.

Зерттеудің мақсаты – қазақстандық студенттердің кәсіпкерлік ниетіне әсер ететін мансаптық жоспарларды және негізгі факторларды зерттеу. Зерттеу қазақстандық GUESSS дерекқорын (Global University Entrepreneurial Spirit Students’ Survey) қолдану арқылы жүргізілді. GUESSS жобасының мақсаты – академиялық және практикалық нәтижелер түріндегі студенттік кәсіпкерлік туралы бірегей және жаңа білімді қалыптастыру. Біздің зерттеуіміз студенттердің кәсіпкерлік ниетіне респонденттердің тұлғалық ерекшеліктері, отбасылық және әлеуметтік қатыстылығы, университет ортасы әсер ететінін көрсетеді. Талдау жүргізу үшін негізгі деректер базасы – GUESSS халықаралық сауалнамасы, оған Қазақстан 2016 ж., 2018 ж. және 2021 ж. үш рет қатысты. GUESSS ұлттық есебінің осы жылдар ішіндегі негізгі нәтижелері пайдаланылды. Зерттеуде кәсіпкерлік туралы зерттеулерге және кәсіпкерлік ниеттерге әсер ететін факторларға сыни шолу жасалды. Зерттеу нәтижелері бойынша жаһандық үрдістермен салыстырғанда қазақстандық студенттердің кәсіпкерлік ниеттерінің негізгі сипаттамалары анықталды. Студенттердің мансаптық ниетінің негізгі факторларын талдау – студенттердің кәсіпкерлік белсенділігінің дамуына әсер ететін университеттердің саясаты мен практикасын жасауға мүмкіндік береді. Осы зерттеудің нәтижелері қазақстандық жоғары оқу орындары студенттерінің бакалавриатта да, жоғары оқу орнынан кейінгі білім беруде де кәсіпкерліктегі кәсіпкерлік ниеті мен амбициясын жақсы көрсетеді. Сондай-ақ, студенттердің кәсіпкерлік мақсаттарына, ниеттеріне және мотивациясына университет ортасының әсер ету дәрежесі анықталды. Тұтастай алғанда, біздің зерттеулеріміз жоғары оқу орнында кәсіпкер болу үшін неғұрлым қолайлы және шабыттандыратын климатты құруда қандай параметрлер маңызды екенін түсінуімізге көмектеседі. Зерттеу материалдарын ЖОО оқытушылары, студенттер, ЖОО әкімшілігі, білім беру жүйесінің менеджерлері, сондай-ақ кәсіпкерлер бизнес пен ЖОО арасындағы өзара әрекеттестік перспективаларын жақсарту мақсатында пайдалана алады.