Қазіргі таңда елдің экономикалық тұрақты дамуын экономиканың шикізаттық бағытымен қамтама­сыз етудің мүмкінсіздігі айдан да анық жағдай болып отыр. Жалпы кәсіпорындардың техникалық және технологиялық аспектілерінде кейін қалуы, ғылым мен өндірістің әсерлі байланыстарының болмауы, экспорттың шикізаттық бағдарлануы елдің экономикалық қауіпсіздігіне белгілі қатер туғызуда. Сол мезетте бүгінгі кезде қайта өңдеу өнеркәсібі мен қызметтер көрсету саласында бәсекеге қабілетті тауарларды шығару мен қызмет түрлерін ұсыну мемлекеттік индустриалды-инновациялық саясатының басты бағыты болып табылады. Дегенмен де инновацияны қолданбайынша ғылыми сыйымдылығы жоғарғы дәрежедегі бәсекеге қабілетті өнім өндіру іс жүзінде мүмкін емес. Дәл сол инновацияның өзі бәсекелестік күрестің тиімді құралы болып табылады. Жаңаша қажеттіліктердің туындауына ықпалын тигізеді, инвестициялардың құйылу ағы­нына әкеледі, игерілмеген нарықтардың ашылуына әсер етеді. Өкінішке орай, инновациялық қызмет сала­сын­да қазақстандық кәсіпорындар негізінен «қуып жету» стратегиясын таңдауда, бұл шетелдік технологияларды енгізген сыңай танытуды, өнімдерді көшірмелеп және оларды жаппай өндіруді ғана білдіреді. Ал өнеркәсіп салаларының инновациялық дамуы жаңашыл технологиялық жүйелерді жаңа ұйымдастыру нысандары мен инновациялық үдерістердің барша қатысушы мүшелерінің өзара әрекеттесу тетіктерін құру деп ұйғарылады. Отандық экономиканың инновациялық даму жолына өтуі тек нақты экономика секторларының барлық сала­ларының жеделдетілген үдемелі технологиялық даму негізінде ғана мүмкін. Және мұнда мәселік жерлер мен негативтік тенденциялардың өзгеруін анықтау мақсатында оның қазіргі жағдайын ескеру маңызды болып табылады.

Инновациялық дамуда елеулі нәтижелерге қол жеткізген елдерде қаржыландыру маңызды орын ала­тын мемлекеттік реттеудің тікелей әдістерімен қатар ынталандыру әдістеріне баса назар аудара отырып, инновацияларды тарату жөніндегі шаралар қабылданады. Осы әдістердің тығыз үйлесуі кезінде шешілетін міндеттердің бірі инновациялық кооперацияны дамыту болып табылады. Осыған байланысты зерттеудің мақсаты Қазақстан Республикасында инновациялық қызметті реттеу шараларын жетілдіру кезінде оларды ықтимал есепке алу үшін дамыған елдерде (АҚШ, Жапония және Еуропалық Одақ мысалында) инновациялық қызметті мемлекеттік реттеуді күшейту ерекшеліктері мен тенденцияларын талдау болып табылады. Мақалада бірқатар елдердің инновациялық жүйелерін дамытуда байқалатын инновациялық қызметті мемлекеттік реттеуді күшейту үрдістері көрсетілген. АҚШ-тың оны жандандыруға ықпал ететін инновациялық қыз­метінің ерекшеліктері қарастырылды. Авторлармен Жапонияның инновациялық саясатының аспектілері ай­қындалды, онда инновациялық қызметтің үздік нәтижелеріне қол жеткізу бойынша мемлекет пен бизнестің күш-жігері көрініс тапты. Ұлттық және өңірлік инновациялық жүйелерді табысты дамытатын ЕО елдерінде (Германия, Ұлыбритания және Франция) инновациялық қызметті мемлекеттік реттеудің негізгі шаралары сипатталған. Мақалада Қазақстан Республикасындағы инновациялық қызметті реттеу шараларын жетілдіру кезінде зерттеу барысында анықталған үрдістерді ықтимал есепке алуға қатысты бірқатар қорытындылар мен ұсынымдар берілген.

Әрі қарай даму экономиканың барлық салаларын дамытуға мүмкіндік беретін әр түрлі пайдалы қаз­балардың (мұнай, газ, көмір, уран, қара және түсті металдар және т.б.) бай кен орындарының болуымен сипатталатын отандық экономиканың бәсекеге қабілеттілігін арттыруда өнеркәсіп маңызды рөл атқарады. Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында Қазақстан негізгі өндіруші салаларға қатысты салалық индустриялық саясат жүргізді. 2010 жылдан бастап жаңа технологиялық саясатты қалыптастыру негізінде республика салалық индустриялық саясатты инновациялық саясатқа айналдырды. Мемлекет бәсеңдеген салаларды қолдауды тоқтатты, ал институционалдық реформалар саладағы құрылымдық өзгерістерге әкелді. Бұл ин­новациялардың дамуына жағдай жасай отырып, университеттердің технологиялық әлеуетін жеке бизнеске бағыттауға мүмкіндік берді. Бұл жағдайда мемлекеттік қолдаудың негізгі шараларына: 75-80% мөлшерінде инновациялық жобаларға қарыздардың мемлекеттік кепілдіктері; пайдалы қазбаларды қайта өңдеудің, өн­діруші, химия және мұнай-химия салаларындағы технологиялардың жекелеген инновациялық салаларын дамытуға бағытталған технологияларды дамытудың мақсатты бағдарламалары; инновациялық және белсен­ді кәсіпорындарды дамыту және жылжыту үшін жағдайлар жасау; бейресми қорлардан инвестиция тарту арқылы жобалардың бастапқы кезеңдерін қаржыландыру; мемлекет қаржыландыратын ғылыми жобаларды іске асыру негізінде инновациялық құрылымдарды құру және мемлекеттік сатып алу жүйесін құру негізінде бизнес құрылымдарын құру.

Әлемнің барлық дамыған елдерінде шағын бизнес инновациялық дамудың қуатты қозғаушы күші болып табылады. Ол жаңа идеялар мен жаңалықтардың көзі және генераторы бола отырып, инновациялық қызметтің негізгі субъектісі болып табылады. Қазақстан экономикасының қазіргі кезеңінде инновацияларды енгізу және дамыту шағын және орта бизнес субъектілері қызметінің тиімділігін арттырудың маңызды факторы ғана емес, сонымен қатар, ұлттық мемлекеттік экономикалық саясаттың басым бағыты болып табылады. Қазіргі уақытта экономикалық, әлеуметтік, басқару мәселелерін шешу кезінде шағын кәсіпкерлік субъектілерінің та­бысы ғылыми зерттеулер мен әзірлемелердің нәтижелерін пайдалануға және коммерцияландыруға, бәсе­кеге қабілетті жаңа тауарлар мен қызметтерді шығаруға бағытталған оның ерекше, жаңашыл стиліне, инно­вациялық қызметіне байланысты. Осыған байланысты, осы зерттеудің мақсаты инновациялық әлеуеттің әр­түрлі факторларын зерттеу болып табылады, олар оның дамуына кедергі келтіруі және ықпал етуі мүмкін. Осы мақала шеңберінде авторлар кәсіпорындардың инновациялық әлеуетіне әсер ететін әртүрлі факторлар­ға жан-жақты талдау жүргізеді, жалпы ғылыми әдістерді: синтездеу, талдау, салыстыру, жалпылау қолдана отырып, факторлардың жіктелуін әзірледі. Зерттеу нәтижелері кәсіпорын басшыларына инновацияларды енгізу кезінде пайдалы болуы мүмкін, кәсіпорынның инновациялық қызметін тиімді басқаруға мүмкіндік беретін ұтымды шешімдер қабылдау кезінде қолданылуы мүмкін.

Мақалада посткеңестік экономикалық кеңістікте Еуразиялық интеграциялық байланыстарды жедел­де­ту және тереңдету жағдайында Орталық Азия өңірі елдерінің экономикалық ынтымақтастығы мәселелері қарастырылады, бұл сыртқы сауда қатынастарының серпінін, тауар алмасу құрылымын кеңейтуді қамтама­сыз етеді. Аймақ елдерінің экономикасын дамыту үшін алғышарттар бар: бай табиғи ресурстар, қалыптасқан жұмыс күші, мәдени әртүрлілік және стратегиялық орналасуы, атап айтқанда, Қытайға жақындығы. Алайда, Орталық Азияда адам дамуы үшін қауіп тудыратын проблемалар да бар, мысалы, елдердің теңіз порттарына тікелей шығуының болмауы, көптеген жаһандық экономикалық және қаржы орталықтарынан алшақтығы, осы елдердің кейбіріндегі саяси тұрақсыздығы және т.б. осы көптеген қозғаушы күштер мен даму тәуекелдері­нің арасындағы арақатынас барлық уақытта өзгеріп келеді. Бұл динамиканы түсіну жағдайды үнемі бақылап отыруды және аймақтың негізгі даму факторларын нақты талдауды қажет етеді. Кеңістікте пайда болатын проблемалар ТМД өңірлеріне, атап айтқанда Орталық Азия аймақтарына қатысты сыртқы акторлар тара­пынан интеграцияның баламалы жобаларының пайда болуына байланысты шиеленісуде. Әңгіме, ең алды­мен, Орталық Азия аймағында американдық геосаяси қатысу жобалары, сондай-ақ ШЫҰ өңіраралық ынты­мақтастығының бейресми моделі және түркі әлемінің ықпалдастығы түрік бастамасының шеңберінде Қытай экономикалық экспансия жобасы туралы болып отыр.

Бұл мақала әлемдік экономикалық кеңістіктің жаһандану процестерінің шеңберінде қазіргі заманғы жа­һандануға қарсы қозғалыстың күшею мәселелеріне арналған. Жаһандануға қарсы қозғалыстың құрылуы­ның себептерін түсіндірудің көптеген тәсілдері бар. Олардың арасында: жаһанданудың әсерлері мен салдарлары­на қарсы күрес, басқа да әлеуметтік немесе саяси - пацифистік, экологиялық, «үшінші әлем» елдерімен не­месе халықтарымен ниеттес, солшыл радикалдық, анархистік, коммунистік және т.б. қозғалыстармен өзара іс-қимыл. Кейбір белсенділер жаһандану процестерінің демократиялық емес және әділетсіз тетіктерін, екінші біреулері - капитализм мен еркін сауда тағы сол сияқтыларды қабылдамайды. Алайда, олардың барлық капи­тализмнің және Дүниежүзілік банк, Халықаралық Валюта қоры, Дүниежүзілік сауда ұйымы және т.б. сияқты халықаралық экономикалық және қаржы институттарының либералдық нұсқасын сынға алады. Халықара­лық әсер ету және ықпал ету контексінде бизнес жаһандануының әрқашан оң және теріс жақтары болады. Көп­теген экономист-зерттеушілер екі процестен де ұқсас белгілерді тауып, қазіргі заманғы жаһандану про­цесін бір кездегі тарихи отарлау процесімен бірге және салыстыра қарайды. Жаһандануға қарсылардың көп­шілігі нарықтардың «ашылуы» және капиталдың еркін қозғалысы шекаралардың бірдей ашықтығымен және адамдардың жүріп-тұру еркіндігімен қатар жүрмейтіндігін айтып бағады. Осыған байланысты, олар иммиграциялық шектеулерге қарсы күреседі.

Мемлекеттік-жеке меншік әріптестік соңғы онжылдықта ерекше өзектілікке ие болды. Экономиканың көптеген салалары мен тармақтары мемлекеттің қолдауы мен ынтымақтастықты қажет ете бастады. Мемле­кеттік-жеке меншік әріптестікті қолданудың әртүрлі нысандары, тетіктері мен салалары инфрақұрылымды құру мен дамытудан бастап жаңа жобаларды әзірлеу мен іске асыруға дейінгі стратегиялық міндеттерді ше­шуге мүмкіндік береді. Осыған байланысты қазіргі жағдайда мемлекеттік-жеке меншік әріптестіктің әдісте­рін, нысандары мен тетіктерін зерттеу қажеттілігі туындайды. Мемлекеттік-жеке меншік қатысушылары ұзақ мерзімді әріптестік пен ынтымақтастық үшін және өз ресурстарын біріктіру үшін қосылады. Кәсіпкерлер басқару дағдылары мен заманауи технологияларды, ал мемлекет - қоғамдық мүдделерді қорғау әдістерін ұсына алады. Мақалада мемлекеттік-жеке меншік әріптестіктің институционалдық және келісімшарттық нысандары қарастырылған. Мемлекеттік-жеке меншік әріптестік жобасын іске асыру үшін оның қағидатта­рын ескеру қажет. Мемлекеттік-жеке меншік әріптестік қолданылатын негізгі салалар - білім беру, денсаулық сақтау, энергетика, көлік, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, әлеуметтік инфрақұрылым және тіршілікті қамтамасыз ету объектілері. Мемлекет пен бизнестің бірлескен өзара іс-қимылы көрсетілетін қызметтердің тиімділігін арттыруға және сапасын жақсартуға, ірі инфрақұрылымдық жобаларды іске асыруға, инновация­лық технологиялар мен басқарудың тиімді тетіктерін енгізуге, жеке инвестицияларды тартуға, сондай-ақ әр түрлі деңгейдегі бюджетке тең жүктеме жасауға мүмкіндік береді деген қорытынды жасауға болады.

Мақалада шет елдерде де, сондай-ақ Қазақстан Республикасында да мемлекеттік-жеке меншік әріптес­тікті дамытудың өзектілігі, тәжірибесі мен проблемалық аспектілері қарастырылған. Дамыған елдердің тәжірибесі мемлекеттік-жеке меншік әріптестік қоғамдық маңызды жобаларды жүзеге асыруға мүмкіндік беретінін көрсетті. Мұндай өзара іс-қимыл ресурстардың көп көлеміне, мемлекеттік және жеке әріптестер арасында тәуекелдерді әділ бөлуге шоғырлануға мүмкіндік береді. Мемлекеттік-жеке меншік әріптестік ресурстық базаны кеңейту және экономикалық даму үшін пайдаланылмаған резервтерді жұмылдыру тетік­терінің бірі болды. Мұндай әріптестік мемлекет пен бизнестің өзара іс-қимыл нысандарын кеңейту және қиындату процестерін бейнелейді. Мемлекеттік-жеке меншік әріптестік тетігін пайдалану кезінде мемлекет пен жеке сектордың өзара тиімді ынтымақтастығының тиімділігін арттыру, көрсетілетін қызметтердің са­пасын арттыру, экономиканы әртараптандыру үшін қажетті инфрақұрылымды жаңғыртуды жеделдету мүм­кіндігі пайда болады. Осылайша, мемлекеттік-жеке меншік әріптестік мемлекеттің, өңірлер мен бизнестің мүмкіндіктерін біріктіруге мүмкіндік береді. Оны пайдалану мемлекеттің, өңірлердің бизнестің ресурстары мен мүмкіндіктерін бірыңғай тұтастыққа байланыстыруға, жобаға қатысушылардың тәуекелдерін азайтуға, оларды жауапкершілік аймақтарын бөлуге, мүдделерді келісуге мүмкіндік береді. Мемлекеттік-жеке меншік әріптестікті белсенді пайдалану қажеттілігі қазақстандық экономиканың көптеген салаларында айқын. Мем­лекеттік-жеке меншік әріптестік тұрақты әлеуметтік-экономикалық даму факторы ретінде, сөзсіз, маңызды және тиімді, бұл көптеген мемлекеттердің тәжірибесін айқын көрсетіп отыр.

Қазақстан өз алдына өте өршіл және сонымен қатар күрделі міндеттер қойып отыр, барлық салаларды жаңғырту және экономиканы дамытудың инновациялық траекториясына кезең-кезеңмен көшу. Бұл мемлекеттік және жеке құрылымдар ынтымақтастығының ең тиімді нысандарын іздестіруді талап етеді. Алдыңғы қатарлы елдердің тәжірибесі бізге кәсіпкерлік бастаманы, тәжірибені және әлеуметтік салаға ішкі инвестицияларды тартудың пәрменді тетіктерінің бірі мемлекеттік-жеке әріптестік жобалары болып табылатынын куәландырады. Қазақстанда бұл механизм әлі зерттелмеген және онда жасырын әлеует әлі толық ашылмаған. Дегенмен, біз оны тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, энергетика, көлік, инфрақұрылымдық жобаларды ұйымдастыру және жүзеге асыру сияқты салаларда пайдалану ұлттық экономиканы дамыту үшін қуатты серпін беретінін байқай аламыз. Мемлекеттік және жеке құрылымдардың өзара іс-қимылының тиімділігі, біздің ойымызша, халықты жайлы және ең бастысы қолжетімді тұрғын үймен қамтамасыз ету мақсатында құрылыс саласында да іске қосылуы тиіс. Сондай-ақ, агробизнесті дамытудағы мемлекеттік-жеке әріптестіктің рөлін, халықты денсаулық сақтау және білім беру және т.б. саласында сапалы қызметтермен қамтамасыз етуді да назар аударуға болмайды. Мемлекеттік және жеке меншік сектор арасындағы қатынастарды қалыптастыру және дамыту нәтижесінде жаңа қаржылық тетіктер құрылуда, меншік қатынастары елеулі өзгерістерге ұшырауда, басқарудың жаңа жетілдірілген әдістері туындайды. Оларсыз, жаһандану үдерістері жоғары бәсекелестікті туындататын қазіргі заман шындығы, біздің ойымызша, жедел жаңғырту мен инфрақұрылымдық даму мә­селелерін шешу өте қиын болып көрінеді.

Мақалада бәсекеге қабілеттілікті арттыру үшін инновациялық маркетингтің ғылыми тәсілдерін қол­дану қажеттілігі негізделген. Себебі, бүгінгі таңда экономикамыздың басты әрі күрделі мақсаты - 2050 жылға қарай мықты мемлекеттің бәсекеге қабілеттілігін арттырып, дамыған экономиканы қалыптастыру. Дамушы елдер арасында осы орынға бәсекелестік қатал болмақ. Еліміздің дамыған отыз ел қатарына қосылу жоспа­рына және үдемелі индустриалды-инновациялық даму бағдарламаларына сәйкес, отандық компаниялардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру және олардың ішкі және сыртқы нарықтарда бәсекелік ұстанымдарын ны­ғайту басты мақсат болып табылады. Осы мәселені шешуде мемлекеттік қолдаумен қатар, отандық компа­ниялардың шаруашылық қызметіне инновацияларды соның ішінде маркетингтік инновацияларды енгізудің маңызы зор. Дамыған елдердің тәжірибесі көрсетіп отырғандай, ЖІӨ өсімінің 70-тен 85%-ға дейін жаңа немесе жетілдірілген технологиялардың үлесінде. Алдыңғы қатарлы мемлекеттермен бір қатарда тұру және халықтың әл-ауқатының жоғары деңгейіне қол жеткізу инновациялық өнімдер мен оларды маркетингтің заманауи құралдары көмегімен нарықта оңтайлы жылжыту нәтижесінде бәсекеге қабілеттілікті арттыру арқылы жүзеге асуы тиіс. Бүгінгі таңда Қазақстан экономикасының бәсекеге қабілеттілігі жалпы өнеркәсіптің әр түрлі салаларындағы отандық компаниялардың инновацияларды өндіріске ұдайы енгізу іс-шараларына байланысты.

Мақала «Қазақтелеком» АҚ маркетингтік қызметін жетілдіруге арналған. Авторлар маркетинг бөлімінің жұмысын оңтайландыру және «Ақылды үй» жобасын іске асыру бойынша нақты тәжірибелік ұсыныстар береді. Әлеуметтік желілерде компанияның телекоммуникациялық қызметтерін интернет-жылжытумен айна­лысатын маркетинг департаменті құрылымында SMM жылжыту бөлімін құру ұсынылады, оның құрамына үш адам - бөлім бастығы және екі менеджер кіреді. Жедел хабар алмасу желісіндегі чат боттары арқылы кли­енттермен байланыстың жаңа арнасын ұйымдастыру қажет. SMM жылжыту Facebook, Instagram, Tweeter, Telegram, My mail және т.б. компанияның ресми аккаунттарды жүргізуді, интернетте мақсатты, контекстік және басқа жарнамаларды орналастыруды, компанияның ресми сайттарындағы мазмұнды жаңартуды, әлеу­мет­тік желілерде конкурстардың және басқа да қызмет түрлерінің шығармашылық идеяларын жүргізуді, пайдаланушылардың сұрауларына жауаптарды және т.б. қамтиды. «Қазақтелеком» компаниясы «Ақылды үй» қызметтерінің тізімін, яғни ұялы құрылғыдағы қосымша арқылы пәтерде, үйде немесе кеңседе қауіпсіздікті бақылау мен басқарудың кешенді шешімін кеңейтуді ұсынады. Жоба үйде қауіпсіз, үнемді және жайлы өмір сүруге арналған бірқатар технологиялар мен қызметтерді қамтиды. Бұл үшін жабдықтардың негізгі жиынтығы, сатудан кейінгі қызмет, БАҚ-та және Интернетте қызметтерді жылжыту, қызметкерлерді оқыту, тиісті тарату арналары және тарифтік жоспар ұсынылған. Жүйенің кең мүмкіндіктері мен артықшылықтары бар, олар тұтынушылар үшін пайдалы.

Авторлар өз жұмысында Қазақстан Республикасындағы жарнамалық қызметтің дамуын, оны шет елдер­дегі жарнамалық бизнестің эволюциясымен салыстыра отырып, талдайды. Жарнама кез келген құралдардың көмегімен таратылатын және орналастырылатын белгілі бір адамдар тобына арналмаған және жеке немесе заңды тұлғаға, тауар белгілеріне, жұмыстарға, көрсетілетін қызметтерге қызығушылықты қалыптастыруға немесе қолдауға арналған және оларды өткізуге ықпал ететін ақпарат. Жарнама мақсаттарына қол жеткізу белгілі бір міндеттерді қою және жарнама берушілер таңдаған тиісті функцияларды іске асыру арқылы жүзеге асырылады. Жарнаманың міндеттері арасында ақпарат беру, көбейту, ескерту, ұстанымдау, ұстап қалу, имидждеу көрсетеді, ал жарнаманың маңызды функциялары: экономикалық, әлеуметтік, идеологиялық, мар­кетингтік және коммуникациялық. Маркетингтің маңызды құралы ретінде жарнаманың экономикалық функциясының мәндеріне назар аударылды. Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілеріне сәйкес жарнама саласындағы мемлекеттік реттеу мәселелері ашылады. Жарнама саласындағы мемлекеттік реттеудің негізгі мақсаты: ұлттық мүддені қорғау; жөнсіз жарнаманың, сондай-ақ қоғамдық құндылықтар мен жалпы қабылданған мораль мен имандылыққа қол сұғатын жарнаманың алдын алу мен тоқтату; жо­сықсыз бәсекелестіктен қорғау. Бүгінгі күні мамандардың жарнаманың базалық технологиясын ғана емес, бәсекеге қабілеттіліктің жоғары дәрежесімен фирмалық өнімді жасау және жылжыту үшін брендингтің соңғы жетістіктерін пайдалану қажет.

Компанияның логистикалық менеджментін жетілдіру, логистикалық шығындарды төмендету және кли­енттерге қызмет көрсету деңгейін арттыру мақсатында контроллингтің әдістемелерін енгізу және логистика­лық тәуекелдерді басқару есебінен логистикалық жүйені трансформациялау үшін қажетті логистикалық функциялар мен операцияларды орындаудың тиімділігі қазіргі заманғы логистикалық менеджменттің өзекті міндеті болып табылады. Мақалада логистикалық жүйелерде контроллингті жүргізудің үш маңызды аспек­тісі қарастырылған: шаралардың белгілі бір жүйесін (сандық және сапалық көрсеткіштерді, параметрлерді, қарым-қатынас шкалаларын және артықшылық) белгілеу, басқару шешімдерін қабылдау нәтижелерін тіке­лей өлшеу, нәтижелерді өлшеуді (мониторингті) жүргізудің уақыт аралығын таңдау. Пайдалану кезінде конт­роллинг бірқатар сандық көрсеткіштерді пайдаланылатын төмендету үшін энтропия жүйесі ұсынылды, нақты деректер типтері. Контроллинг процесін жүргізу үшін логистикалық шығындарды бақылаудың сан­дық көрсеткіштері топтастырылды және жүйеленді, өзгерістерді басқаруға қатысты контроллингтің мәні талданды және ұсыныстар берілді. Белгілі бір мерзімге материалдарға тапсырыс беру тәсілін таңдау болып табылатын қойма қорларын басқару әдістемесін әзірлеу, сондай-ақ тапсырыс ырғағын және сатып алудың тиісті саясатын қалыптастыру сияқты контроллинг функцияларын талдау негізінде логистикалық жүйенің жұмыс істеу тиімділігін және кәсіпорынның логистикалық менеджменті персоналының қызметін бағалау және олар қабылдаған шешімдердің нәтижелерін бақылау айқындалады, логистиканы басқару нәтижелері өлшенеді (логистикалық операциялар мен функцияларды орындау тиімділігінің сандық өлшемдерін қолдану).

Мақалада тәуелсіз жобалар бойынша ресурстарды бөлу мәселелерін жіктеу сипатталған, ресурстарды бөлудің желілік моделін қолдана отырып, оңтайландыру мәселесін шешу әдістері мен алгоритмдері ұсынылған. Кәсіпорында автоматтандыру жүйесін енгізу жобасына тән математикалық модель берілген, ол кезде қызметтің бірнеше функционалдық салалары автоматтандырылады. Көптеген тәуелсіз жобалардан тұратын, оның ұзақтығын азайтатын мультижоба бойынша шектеулі ресурстарды бөлу міндеті шешіледі. Енгізу жобасы n жобадан тұратын мультижоба ретінде қаралды. Мақалада тәуелсіз жобалар бойынша ресурстарды бөлу мәселелерін жіктеу сипатталған, ресурстарды бөлудің желілік моделін қолдана отырып, оңтайландыру мәселесін шешу әдістері мен алгоритмдері ұсынылған. Ресурстарды жоспарлау тапсырмала­рына 10-сыныптық жүйелеу ұсынылады. БЖ локализациялаудың мультижобалары жұмыстар кешенінің желілік кестесі және жұмыс жылдамдығының оны орындайтын ресурстар санына тәуелділігі түрінде си­патталған. Тапсырмалардың әр класында әр түрлі ресурстардағы шектеулерге байланысты класстар тармағы бөлінеді. Алгоритмдер желіні бағдарламалау әдістерін қолдана отырып, оның ұзақтығын азайтып, бірнеше жобаға ресурстарды бөлу мәселелерін шешуге ұсынылады. Зерттеу нәтижелерінің кестесі келтірілген, олар үшін қандай шешімдер алгоритмдері белгілі класстар мен қосалқы класстар белгілі, олар үшін эвристика­лық алгоритмдер белгілі және алгоритмдердің авторлары ұсынған мәселелердің кіші кластары дәл немесе жуықталған.

Көптеген зерттеулер стартаптардың 90%-ы сәтсіз болатындығын көрсетеді. Бұл факт ұсынылатын тауар­лар мен қызметтердің көпшілігінің күтілетін қажеттіліктерге сәйкес келмеуіне байланысты. Осыған байланысты, дизайн-ойлау әдісін қолдану тұтынушылардың шынайы қажеттіліктерін анықтауға мүмкіндік береді. Эмпатия мен жинақтау арқылы біздің алдымызда тұрған міндет анықталады. Әр түрлі мамандық қа­тысушыларынан команда құру оны әр түрлі жағынан қарауға мүмкіндік береді. Дизайн-ойлау әдісін қолдана отырып, кәсіпкерлер бизнесті құру кезеңінде пайдаланушыны терең түсіну негізінде шынайы қажеттіліктер­ді анықтай алады және өзінің бизнес-идеясын ең жақсы түрде жүзеге асыра алады. Бұл мақалада дизайн-ойлау әдісі және оның кәсіпкерліктегі табысқа әсері қарастырылған. Сонымен қатар, дизайн-ойлаудың бес кезеңі зерттелді. Дизайн-ойлау - бұл пайдаланушының терең түсінігіне негізделген инновациялық шешімдерді құру процесі. Бұл әдіс, немесе өнім жасау тәсілі өте терең пайдаланушы тәжірибесіне бағытталған. Дизайн-ойлау зерттеу туралы емес, қызмет үрдісі туралы. Ең бастысы, пайдаланушыны экспериментке тарту керек. Өнімді немесе қызметті құрудың барлық үрдісі барысында кері байланыспен өзара әрекет ету кезінде клиенттің қа­жеттілігін ең жақсы түрде қанағаттандыруға болады

Ақпараттық технологиялар төңкерісі, тауарлар мен қызметтердің жаһандық нарығын қайта құру, ірі корпорациялардың қызметін қайта құру және еңбек нарығын қайта құру өзін-өзі тану ұйымы тұжы­рым­дамасының пайда болуы жаһандық экономикалық кеңістіктегі үздіксіз жаһандық өзгерістерге байланысты болады. Соңғы жылдардағы әлемдік тәжірибе көрсеткендей, қазіргі жағдайда бәсекеге қабілетті бола алатын студенттер, дәлірек айтқанда, өзін-өзі оқыту ұйымдарына жатады. Әртүрлі ғалымдар мен сарапшылар өзін-өзі тануды ұйымдастыруды әлеуметтік-мәдени орта деп санайды, сондықтан адамдар тиімділік мүмкіндіктерін кеңейтеді, кең ауқымды ойлау әдістерін игереді, бірге оқуды үйренеді, осылайша олардың кәсіби даму дең­гейлері мен жалпы іске қосқан үлестері артады. Бұл басымдық ішкі және сыртқы өзгерістерге дайын бол­ғысы келетін және икемділік пен бейімділікпен сипатталатын ұйымдарда мүмкін. Өздігінен білім алатын ұйым - бұл білім, білік дағдыларын қалыптастыратын, меңгеретін, сақтайтын, көбейтетін және жеткізетін ұйым болып табылады. Мұндай ұйымда жеке тұлғалық және топтық деңгейлерде құзіреттіліктерді үнемі дамытуға және дағдыларды жетілдіруге негізделген қызметкерлерді үздіксіз даярлаудың арқасында мінез-құлық формаларын сәтті өзгерту, өзгерістерге тез бейімделу мүмкіндігі бар. Мұндай ұйымдарда адами ре­сурстар тұрақты өндірістік қызметтің және жүйелі дамудың ерекше маңызды факторы болып табылады, ал қызметкерлерді даярлау және дамыту жүйесі оның бәсекеге қабілеттілігінің негізі болып табылады.

Мақалада Қазақстанның металлургиялық кешенінің бәсекеге жарамдылығы мәселелері қарастыры­лады, қайсының бас ерекше өзгешелігі технологиялық үдерістің көпсалалы және кезеңділігі, көп қайта балқыту­дың бар болуы, жоғары ресурс сыйымдылығы, энергия сыйымдылығы мен капитал сыйымдылығы, өз орналастыру аумақтың қоршаған ортаға, жақын жерде тұратын халықтың және тікелей өндірісте жұмыс істейтін қызметкерлердің денсаулығына әсер дәрежесінің қарқындылығы болып табылады. Қазақстанның металлургиялық кешенінің бәсекеге жарамдылықтың көтеру технологиялық жаңғыртудың қажеттілікпен, экономиканың металлургиялық секторда құрылымдық өзгерістерімен, абсолютті жаңа технологиялық шешім­дердің туындауымен, сапалы бәсекеге жарамды өнімнің өндірісімен байланыстырылған. Отандық метал­лургия дамуының мүмкіншіліктері активтердің инвестициялық мүмкіндіктерін қамтамасыз етумен, өңдеу өнеркәсіптер саласының кеңейтуіне отандық және халықаралық инвесторлардың жаңа құйылуың тартуымен тікелей байланыстырылған. Осыған байланысты, металлургиялық кешені жаһандық экономиканың негізгі мегатрендтері бойынша, сондай-ақ бөлектелген даму императивтермен сәйкес даму тиіс (тұрақты дамуының қағидаларын орындалуы, қайсылары экономикалық, экологиялық және әлеуметтік элементтерін есепке алу талап етеді; өркениетті нарық істейтін бойынша кіріктірілген ойлау қағидаларын сақтау). Қауіпсіз қызметіне, әлеуметтік жауапкершілікке, корпоративтік жауапкершілікке, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күреске, қор­ларды тиімді пайдалануына, инновациялық технологияларды қолдануына, ғылыми әлеуеттің дамуына және қолдауына және т.б. ерекше назарын аулау керек.

Мақалада шаруашылық жүргізуші субъектілер қызметінің тиімділігі мәселелері зерделенді, ауыл шаруа­шылығы өндірісінің тиімділігі ұғымы және түрлері бойынша оны жіктеудің әртүрлі авторлық принциптері қарастырылды, ресурстарға ең аз шығынмен қосымша өндіріс мүмкіндігі ретінде экономикалық тиімділікті негіздейтін «тиімділік» категориясы туралы әртүрлі көзқарасты ғалымдар мен тәжірибеші-мамандардың ой-пікірлері айтылған. Өндірістік-технологиялық тиімділік, өндірістік-экономикалық тиімділік, әлеуметтік-эконо­микалық тиімділік, ауыл шаруашылығы өндірісінің экологиялық-экономикалық тиімділігі сияқты тиімділік түрлері бойынша мысалдар келтірілген. Шаруашылық жүргізудің әртүрлі нысандарына қол­да­нылатын өндіріс тиімділігінің көрсеткіштеріне жіктеу ұсынылған. Ауыл шаруашылығы ұйымдарының өн­дірістік қызметінің тиімділік деңгейіне әсер ететін немесе белгілі бір әсер етуге қабілетті барлық факторлар техникалық-технологиялық, әлеуметтік, ұйымдастырушылық, экономикалық, табиғи факторлар топтарына біріктірілген. Сондай-ақ, шаруашылық жүргізудің әрбір түріне (жұртшылық шаруашылықтары, шаруа (фер­мерлік) қожалықтар), оның тиімділігін сипаттайтын көрсеткіштер тән болуы мүмкін деген негіздеме бе­рілген. Көрсеткіштерге табиғи немесе құндық түрлері жатқыздырылған. Аталған көрсеткіштер түрлі ұйым­дық-құқықтық нысандағы ауыл шаруашылығы ұйымдарының қызметін бағалау үшін пайдаланылуы мүмкін екендігі атап өтілген. Ауыл шаруашылығы ұйымдарының өндірістік қызметінің тиімділігіне әсер ететін фак­торлар және шаруашылық жүргізудің әртүрлі нысандарына қатысты өндіріс тиімділігі көрсеткіштерінің сыныптамасы сызба түрінде көрнекі түрде көрсетілген. Ауыл шаруашылығы ұйымдары тиімділігінің өсуін тұрақтандыруға бағытталған ұйымдастыру тетігін жетілдірудің негізгі бағыттары көрсетілген.

Мақалада аграрлық сектор ұйымдары үшін тұрақтылығын қамтамасыз ету процесінің маңызды эле­менттері көрсетілген. Саланың даму тұрақтылығында экономикалық, әлеуметтік және экологиялық ком­поненттердің қажеттілігі көрсетілген. Ауылшаруашылық өндірісінің тұрақтылық факторларына жүйелеу жүргізілді, бұл оларды басқарудың табиғи және экономикалық жағдайларын өзара байланысты белгілердің айналасында біріктіруге мүмкіндік береді және олардың ауыл шаруашылығының дамуына әсер ету сипаты анықталды. Еліміздің аграрлық секторының 2018 ж. арналған негізгі статистикалық мәліметтері талданып, жалпы түсімнің салыстырмалы және абсолютті өзгерістері есептелген. Егістік факторларының, егіс алаңы­ның мөлшері мен дақылдардың құрылымының әсері бағаланады. Мақала Қазақстан Республикасындағы өсім­дік шаруашылығы өнімінің тұрақтылығын модельдейді. Ол үшін өндірістің тұрақтылығын сандық бағалауға мүмкіндік беретін математикалық статистика мен қатынастардың классикалық аппараттары қол­данылады. 2014-2018 жж. Қазақстан Республикасындағы астық шығымдылығы туралы мәліметтер негізін­де әр дақыл үшін орташа мәндер, стандартты ауытқулар, өзгеру және тұрақтылық коэффициенттері есептеле­ді. Өндіріс үшін ең тұрақтысы жүгері екендігі анықталды, ал ең қауіптісі - тары өндіру. Еліміздің аграрлық секторындағы экономикалық өзгерістердің одан әрі бағыттары көрсетілген. Қазақстан Республикасының ауылшаруашылық өндірісінің тұрақтылығына қол жеткізу жолдары негізделген.

Мақала біздің мемлекетіміздің аграрлық саласындағы өте өзекті жұмысбастылық тақырыбына арнал­ған. Республикадағы әлеуметтік-еңбек қатынастарын дамыту мәселелерін шешуге арналған мемлекеттің атқарып жатқан шаралары қарастырылған. Экономиканың аграрлық саласының даму нәтижелері келтірілген. Негізгі сипаттамалары бойынша ауыл еңбек нарығының қамтылғанына терең талдау жүргізілген. Зерттеу нәтижесінде ауыл шаруашылығының кадрлық ресурстармен қамтамасыз етілуі сапа және мөлшері бойынша қанағаттандырылмайтыны анықталды. Жүргізілген талдау негізінде жұмыс күшінің ұсынысы сұраныстан едәуір артып тұрғаны анықталды. Сонымен қатар, ауыл шаруашылық кәсіпорындардың орта және басшы басқару буынында маман жетіспеушілігі негізделді. Жас мамандардың ауылдан кетуіне әсер етуші негізгі себептер анықталды. Ауылда жастар арасындағы жұмыссыздықты азайту бойынша ұсыныстар берілген. Зерт­теу негізінде ауыл еңбек нарығында қалыптасқан негізгі себептер қысқа және ұзақ мерзімге арналған ауыл шаруашылығына қажетті кәсіби мамандарға ғылыми негізделген қажеттілік болжамының болмауына бай­ланысты екені анықталды. Жоғарғы және орта кәсіптік білім мекемелері түлектерін жұмысқа орналастыруға мемлекет пен жұмыс берушілер көп көңіл бөлуі тиіс. Сапалы еңбек ресурстарымен қамтамасыз ету бойынша жоғарыда аталған шаралар экономиканың аграрлық саласында бәсекелестік пен еңбек өнімділігін арттыруға ықпал етеді.

Мақалада авторлар Қазақстанның төлем қызметтерінің қазіргі нарығының дамуын зерттейді. Төлем қыз­меттерін дамыту қаржы нарығын реттеушінің стратегиялық міндеті болып табылады. Бұл бағытты іске асыру кезінде авторлар халық пен шаруашылық жүргізуші субъектілер үшін төлем қызметтерінің қол­же­тімділігін арттыруға бағытталған іс-шараларды бөледі. Авторлар іс-шаралардың ішінде инновациялық төлем технологияларын, оның ішінде байланыссыз төлем карталарын, мобильді құрылғыларды, сондай-ақ төлем қызметтерін көрсету географиясын кеңейтетін және халық пен шаруашылық жүргізуші субъектілер үшін олардың құнын төмендететін технологиялық және өзге де шешімдерді, атап айтқанда оларға төлем қыз­меттеріне қашықтықтан қол жеткізуді ұсыну арқылы қолдануды көздейтін кең көлемде енгізуге жәрдемдесу қажет деген қорытындыға келеді. Сондай-ақ төлемнің электрондық құралдарын қолдану аясын кеңейтуге назар аудару қажет. Авторлар қатарында халық пен кәсіпорындардың төлем қызметтеріне деген сенімін арттыруға бағытталған басымды іс-шаралар бар екенін көрсетеді. Осы бағыттарды іске асыру үшін алаяқтық операцияларға қарсы іс-қимылды және ақша қаражатын аударуды жүзеге асыру кезінде ақпаратты қорғауды бұзу тәуекелдерін азайтуды қоса алғанда, төлемнің электрондық құралдарын пайдалану қауіпсіздігін арттыру жөніндегі шаралар талап етіледі. Пайдаланушылар үшін қолжетімділікті арттыруға қызмет көрсетушілердің икемді және адал тарифтік саясаты ықпал етеді. Авторлар төлем қызметтерін пайдалану тұрғысынан ха­лық­тың қаржылық сауаттылығының міндетті өсуін шешуші деп санайды.

Мақалада бизнесті бағалаудың теориялық және әдістемелік ерекшеліктері қарастырылған. Теориялық ұғымдарды ашу бизнесті бағалаудың мақсаты, міндеттері және негізгі себептері сияқты базалық санаттар негізінде жүргізіледі. Бағаланатын объектінің құны туралы түсінікке елеулі көңіл бөлінеді. Бұл ретте, нарықтық құнмен қатар бағалау қызметінде объектінің басқа да түрлері қолданылуы мүмкін, оларды таңдау және қолдану бағалау жүргізудің нақты шарттарына байланысты. Белгілі бір қызығушылық бағалау қызметі­нің принциптік негіздерін ашу болып табылады. Кластерлік тәсіл негізінде негізгі сыныптамалық топтарды бөле отырып, объектілерді бағалау принциптері қарастырылды. Бизнесті бағалау үшін бизнес-ортаға талдама­лық зерттеулер жүргізудің маңызы зор. Осыған байланысты мақалада бизнестің макроқұрылымдарын, оның іскерлік ортасын, сондай-ақ бағаланатын бизнестің ішкі ортасын зерттеу қажеттілігі байқалады. Бизнесті бағалаудың теориялық ережелерін эмпирикалық қолдану бағалау қызметінің заңнамалық негіздерінің призмасы арқылы жүзеге асырылуы тиіс. Мақаланың негізгі бөлігі бизнесті бағалаудың әдістемелік ерекшеліктеріне арналған. Бизнесті бағалаудың негізгі үш түрі қарастырылды, оларды қолдану бағаланатын объектінің құнын анықтаудың жеке әдістерін талап етеді. Практикалық бағалау қызметінің тиімділігін арттыру үшін бизнесті бағалаудың теориясы мен әдістемесінің ерекшеліктерін білу ғана емес, сонымен қатар оларды дұрыс пайдалану керек, сондықтан бизнесті бағалаудың қолданыстағы ережелері мен стандарттарын терең зерделеу және дұрыс қолдану қажет.

Мақала екінші деңгейдегі банктердің меншікті капиталының динамикасын талдаудың теориялық және әдіснамалық мәселелеріне арналған. Авторлар Қазақстанның банк секторын қорландыру құрылымы бойын­ша және соңғы үш жылда екінші деңгейдегі банктердің меншікті капиталының жеткіліктілігі бойынша өзекті деректерді көрсетті. Қазіргі уақытта банктердің кірістілігі мен тұрақтылығының өзара байланысы Қазақ­стан Республикасы Ұлттық Банкінің белгіленген пруденциалдық нормативтерін сақтай отырып, банк пай­дасын барынша арттыру қағидаттарында құрылады. Меншікті капиталды талдаудың негізгі міндеттері меншікті капиталдың жай-күйін бағалауға, оны басқару сапасын бағалау үшін меншікті капитал құрылымының өз­геру үрдісін анықтауға, таза меншікті капиталды (капиталды-нетто) бағалауға, меншікті капиталдың өсу ре­зервтерін айқындауға негізделеді. Банктің меншікті капиталы жеткіліктілігінің көлемі, әдетте, тәжірибеде, екінші деңгейдегі банктердің қызметін кешенді жүйелі талдау кезінде, яғни басқа талдамалық көрсеткіштер­мен жиынтығында нақты. Екінші деңгейдегі банкротқа ұшыраған кейбір банктердің меншікті капиталының жеткілікті көлемі болған. Жарғылық капиталдың жеткілікті үлес салмағы капиталдың жоғары сапасын си­аттайды, бұл акционерлерге банктің одан әрі дамуын қысқарта отырып, дивидендтер түрінде пайда беруге мүмкіндік береді. Жоғарыда айтылғандардан қорытынды жасай отырып, капиталдың жеткіліктілік көрсеткіші бойынша ғана банктің сенімділігін объективті анықтау мүмкін емес екенін жалпылауға болады. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының банк секторын дамытудың ерекшеліктері мен үрдістері талданды.

Банк тәуекелдерін жүйелеудің классикалық тәсілі, банктің қазіргі заманғы бизнес-үдерістеріндегі тәуе­келдердің барлық спектрін көрсетпейді. Тұтастай алғанда, Ұлттық Банктің есептік деректері бойынша банк секторының жалпы көрінісі өте тартымды болып көрінеді. Бірақ терең талдау нақты көрсеткіштердің бұр­маланғанын көрсетеді. Мұның себебін қазіргі қайта қаржыландыру тәжірибесінде, банк клиенттерді жал­дап, проблемалық несиені өтеу туралы жаңа келісім жасасқанда немесе несиені өтеу мерзімін ұзартқанда көреміз. Тәуекелдерді анықтаудың және бағалаудың тетіктері жүйелі түрде жаңартылып отырады. Базель ко­митетінің ұсыныстарын назарға ала отырып, реттеуші тәуекелдерді төмендетуге ықпал ететін және олар­дың мониторингін жетілдіруге мүмкіндік беретін стратегиялар мен процестерді әзірлейді және ұсынады. Қа­зақстанның коммерциялық банктеріндегі қолданыстағы тәуекелдерді басқару жүйелеріне жүргізілген талдау негізінде тәуекел-тәбет стратегиясының негізгі параметрлері бөлінді. Тәуекел-тәбет стратегиясы банктің жал­пы стратегиясын іске асыру барысында банктің қызметі жүзеге асырылып, қабылданатын тәуекелдердің көлемін нақты шектейді, сондай-ақ тәуекелдерді іске асыруға жол бермеу немесе олардың банктің қаржылық жағдайына теріс әсерін азайту мақсатында банк қызметінің тәуекел-профилін қалыптастырады. Әзірленетін тәуекел-тәбет стратегиясы банктің ұйымдық құрылымының барлық деңгейлерінде тәуекел-мәдениетін ен­гізуге бағытталған. Тәуекел-мәдениет банк қызметінің қолданыстағы бекітілген рәсімдерін, процестері мен тетіктерін толықтырады және тәуекел-менеджмент жүйесінің ажырамас құрамдас бөлігі болып табылады.

Мақалада 2018 жылы исламдық капиталдың әлемдік нарықтарындағы үш негізгі активтер кластарын: сукук, ислам акциялары мен ислам қорларын пайдалану үрдістері қарастырылды. Әлемдік капитал нарығына бірқатар факторлар әсер етті, оның ішінде экономикалық өсудің баяулауы және сақталып отырған геосаяси проблемалар. Сауда белгісіздігі АҚШ-тың болат пен алюминийдің импортына тарифтер енгізетіні туралы хабарлағаннан кейін алдыңғы жоспарға шықты, бұл шара акция нарықтарына әсер етті. Нарықтарға, сонымен қатар АҚШ Федералдық қорының пайыздық мөлшерлемелерінің артуы, соның салдарынан халықаралық өтімділік шарттарының қатаңдауы және қарыз алу құнының өсуі де ықпал етті. Мұнай бағасы да 2018 жылы өзгеріске ұшырап, жыл соңында, төртінші тоқсанда күрт төмендеді. Жүргізілген зерттеулер ICM-да тір­келген оң нәтижелердің тиісті бюджет шығыстарын қолдау үшін исламдық қаржыландырудың негізгі нарықтарындағы сукуктың егеменді және көпжақты шығарылымдарына негізделгенін көрсетті. Осы кезең­де егеменді шығарылымдар нарығында бірқатар дебюттер болды, оның ішінде экологиялық таза жобаларды қаржыландыру үшін жасыл егеменді сукук. 2018 жылы ислам қорлары санының ұлғаю үрдісі байқалады. Бірақ дамыған және дамушы акциялар нарықтарындағы қор нарықтары көрсеткіштерінің нашарлауына бай­ланысты 2018 жылы ислам қорларының активтері 2017 жылмен салыстырғанда 8,5%-ға төмендегенін көрсетті.

Мемлекеттік аудиттің енгізілуі мемлекеттік қаржылық бақылау жүйесін жою дегенді білдірмейді, бірақ оның мемлекеттік аудит жүйесіне үйлесімді енуі және бейімделуі болды. Мемлекеттік аудит жазалау сипатына ие емес, бірақ ол қызметтің сақтық бағытымен сипатталады. Мемлекеттік қаржылық бақылау жүйесі бұзушылықтарды анықтауға бағытталған, ал мемлекеттік аудит сапаны бақылауды және қолданыстағы басқару жүйесін бағалауды жүзеге асыруы керек. Мемлекеттік аудиттің даму мәселелерін зерттеуге арналған ғылыми мақала өзекті болып табылады. Мақалада қаржылық бақылау органдарының сыртқы және ішкі мем­лекеттік аудитіне назар аудара отырып, олардың өкілеттіктері мен функциялары қарастырылады. Ма­қала­да баяндалған мемлекеттік аудит жүйесінің жұмыс істеуінің негізгі қағидалары және оларды түсіндіру оның экономикалық мәнін ашады. Сондай-ақ, мемлекеттік аудиттің жүргізілетін құрамдас бөліктерге бөлінген бөлімдерімен жұмыс істеу саласы зерттелді. Авторлар сыртқы аудиттің субъектілерін, атап айтқанда Есеп комитеті мен тексеру комиссияларының жұмыс бағыттарын ұсынған. Ішкі аудит жөніндегі уәкілетті органның және ішкі аудит қызметінің қызметі туралы ақпарат береді. Мемлекеттік ішкі аудиттің ерекшеліктеріне назар аударылды және Қазақстан Республикасында кезең-кезеңімен қаржылық бақылауды реформалау тәсілдері ұсынылған. Қорытындылай келе, мемлекеттік аудит жүйесін дамытуға ықпал ететін қазақстандық тәжірибеге қолданылатын шаралар кешенін жүзеге асыру бойынша ұсыныстар берілді.

Мақалада ғылыми әзірлемелерді коммерцияландыру аясында елдің инновациялық дамуына әсер ететін факторлардың жиынтығы қарастырылады. Кез келген елдің экономикасы инновациялық даму деңгейіне, ғылыми әзірлемелердің сапасына және оларды өндірістік процеске енгізу дәрежесіне толық байланысты. Ғылыми әзірлемелер экономикалық дамудағы жаңа серпін беретін ажырамас элемент болып табылады. Коммерцияландыру процесінің негізі Қазақстанда жеткілікті пысықталған нормативтік-құқықтық база болып табылады. Заңдардан басқа, ел дамуының әрбір кезеңінде бизнес тарапынан осындай жобаларды қолдаудың нақты қадамдары мен құралдары бар өндірісті инновациялық дамытуға бағытталған стратегиялық бағдарла­ма әзірленді. Мемлекеттік орган - ҚР Инвестициялар және даму министрлігі жанындағы Технологиялық даму жөніндегі ұлттық агенттік бар. ТДЖҰА қызметі коммерцияландыру процесін іс жүзінде іске асыруға бағытталған - жұмыс істеп тұрған технопарктер, бизнес-инкубаторлар, университеттер мен ғылыми-зерттеу орталықтары жанындағы Технологияларды коммерцияландыру орталықтары үшін ынталандыру жасау және табысты жобалар туралы ақпарат жинау. Мақалада коммерцияландыру ғылыми әзірлемелерді жаппай нарыққа енгізу процесі ретінде қарастырылады. Ғылыми әзірлемелерді коммерцияландырудың қазіргі құрал­дарының арасында авторлар технологиялық ұсыныс, лицензиялау, франчайзинг, стартаптар мен бизнес-инкубаторларды дамыту сияқты нысандарды қарастырды. Әрбір құрал бойынша негізгі артықшылықтар мен кемшіліктер талданды. Сонымен қатар, жетекші ғылыми орталықтар мен университеттерде ғылыми әзірлемелерді коммерцияландырудың шетелдік тәжірибесі ұсынылған. Мемлекеттің, білім мен бизнестің күш-жігерін біріктіру мақсатында отандық жоғары оқу орындарында осындай тәжірибені пайдалану үшін дәлелдер келтіріледі.

Салық төлеуден жалтару, салық салынатын базаның шайылуы және пайданың ауыстырылуы - жаһандық сипаттағы проблема, оны шешу әлемнің көптеген елдері үшін күрделі болып табылады. Көрсетілген проблеманы шешуге арналған ЭЫДҰ мен «Үлкен жиырмалық» жобасының негізгі құжаты - BEPS жоспары. Бұл жоба қатысушы елдерге салық салынатын базаның шайылуына және пайданы ауыстырылуына қарсы тұруға мүмкіндік беретін бірқатар шараларды жүзеге асыруды қарастырады. 2008 жылғы әлемдік қаржы дағдарысынан кейін іс жүзінде барлық елдер офшормен күрестің басталғанын жариялады - көптеген мемлекеттер «домино қағидаты» бойынша «деофшоризация» трендін қолдады. Деофшоризациядағы негізгі ак­центтер офшорлардың ашықтығын күшейтуге, олардың нақты бенефициарларын анықтауға және нақты бе­нефициарлар іс жүзінде әрекет ететін мемлекеттердің биліктерімен қаржылық және салықтық ақпарат алмасу саласында офшорлардың ынтымақтастығын кеңейтуге бағытталған. Жаһандық деофшоризация проб­лемасы Қазақстанды да шетте қалдырмады, бұл экономиканың жаһандануы мен бүкіл әлем бойынша қаржы капиталының еркін қозғалуына байланысты әбден қисынды. Қосарланған салық салуды жою тетігі әртүрлі елдерде бірдей немесе табиғаты бірдей салықтарды бір мезгілде салуды жоюды көздейтін болса, онда кейбір салық төлеушілер үшін бұл салықтардан жалтару құралы болды. Бұл фактор салық резиденттерінің қызметіне және пайда алуына мемлекеттің салықтық бақылауын күшейту үшін алғышартқа айналды.

Сыртқы сауда қызметі тауар-ақша қатынастарына негізделген, олар мемлекет экономикасына әр түрлі әсер етеді. Осыған байланысты экономикалық бақылауды және сол мемлекеттің дамуын қамтамасыз ету мақ­сатында қаржылық бақылауды мемлекеттік органдар жүзеге асырады. Экспорттық операцияларды кедендік бақылаудан кейінгі мәселелерді шешу және оларды талдау кедендік аудит саласындағы теориялық және қол­данбалы зерттеулердің жаңа тәсілдерін анықтауға көмектеседі, бұл өз кезегінде үлкен экономикалық маңызы бар. Қазақстанның сыртқы экономикалық саясаты жаһандық экономиканың интеграциясымен, халықаралық сауда қатынастарына белсенді қосылумен байланысты. Жағымсыз аспектілер мен факторлардың ішінде, ал­дын-ала ойластырылмаған реформалар мен сыртқы экономикалық саланың режимін мәжбүрлеп ырық тан­дыруды атап өтуге болады, өйткені сыртқы экономикалық қылмыс «қара» нарықтың кең әлеміне еніп, оның қатысуымен заңсыз іс-әрекеттері арқылы әртүрлі елдер мен мемлекеттерде экономикалық бұзылулар ту­­ды­руы мүмкін ірі халықаралық қылмыстық топтар құрылды; қаржы және банк жүйелерінің тұрақсыздығы; қаражат салу және капиталдың қауіпсіздігі тұрғысынан қолайсыз климат, олардың шетелге шығарылуына жағдай жасау. Авторлар ғылыми әдебиеттерді және нормативті-құқықтық дереккөздерді зерттей отырып, қа­зіргі жағдайда қаржылық және кедендік бақылаудың белгілі бір түрлерін қалыптастыруда біртұтастық жоқ деген қорытындыға келді. Мұндай жағдай сыртқы экономикалық қызметке қатысатын жосықсыз субъектілер қолданатын заңдардағы дәлсіздіктер мен кемшіліктерге әкеледі.

Зерттеу ұлттық ғылымды дамытудың мемлекеттік басым саясатын іске асыру жағдайында Қазақстан эко­номикасының жоғары технологиялық секторындағы ғылыми зерттеулерді қаржыландырудағы не­гізгі проблемаларды анықтауға бағытталған. Қазіргі уақытта Қазақстанда қалыптасқан ғылыми зерттеулерді қар­­жыландыру жүйесі мемлекеттің, университеттер мен бизнестің тиімді өзара іс-қимылы негізінде «білім эко­но­микасын» құрудың қазіргі заманғы талаптарын қанағаттандырмайды. Қазақстан үшін көптеген дамушы елдер сияқты ғылыми зерттеулерді қаржыландыру мәселелері өте жоғары өзектілікке ие екендігі анықталды. Бұл фактінің негізгі дәлелі ретінде соңғы жылдары Қазақстанның ЖІӨ-нің ғылымисыйымдылығы серпіні келтірілген, онда осы көрсеткіштің шамалы мөлшері ғана емес, сонымен қатар оның ұдайы төмендеуі де бай­қалады. Сондықтан, Қазақстандағы ғылыми зерттеулерді қаржыландыру мәселесі болашақта елдің одан әрі инновациялық дамуын қамтамасыз етудегі түйінді мәселелердің бірі болып табылады. Жүргізілген зерт­теу барысында алынған нәтижелер Қазақстанның мемлекеттік ғылыми-инновациялық саясатының уәкілетті органдары, инновациялық инфрақұрылым субъектілері мен ғылым мен инновация саласындағы кәсіпкерлер үшін практикалық қызығушылық тудырады. Әзірленген ұсынымдар еліміздің университеттері мен ғылыми-зерттеу институттарының базасында әзірленетін ғылыми жобаларды іске асыруға қосымша қаржы ресурс­тарын тарту бөлігінде Қазақстанның инновациялық саясатын түзету мақсатын көздейді.

Бүгінгі таңда туристік дестинация брендін басқару мәселесіндегі стратегиялық құралдардың бірі «бренд тұлғасы» тұжырымдамасы болып табылады. Тауарлар брендингінде өзінің тиімділігін дәлелдеген «бренд тұлғасы» қазіргі бәсекелестердің аясында тұтынушы санасында туристерді тарту және ұстап тұру, сонымен қатар мықты позицияны иелену бойынша әлемнің жетекші туристік дестинацияларының стратегиясына айналды. «Бренд тұлғасы» тұтынушымен эмоционалдық байланыс орнатудың ең жақсы құралы болып та­былады және өзін-өзі танытуға мүмкіндік береді. Тауарлар мен туристік дестинациялар брендингі аясында «бренд тұлғасы» анықтамасы анықталды. Бұл мақалада автор туристік дестинацияны дербестендіру үдерісіне жетекші ғалымдардың ғылыми тәсілдері мен көзқарастары келтірілген, атап айтқанда, брендтің жандану аспектісі, оған нақты тұлға беру және туристің толыққанды және нақты адам ретінде брендті қабылдауы. Осыған байланысты екі ғылыми теория қарастырылды: анимизм және антропоморфизм. Анимизм өткен немесе қазіргі рух пен адамның эмоционалдық қасиеттерін, ойлау мен брендтің ерік-жігерлерін кө­шіру арқы­лы дестинация процесін сипаттайды. Сонымен қатар антропоморфизм бұл мәселені кеңінен қа­рас­ты­рып, брендтің адам ретінде қабылдау дәрежесіне әсер ететін антропоморфизацияның психологиялық ме­ханизмдерін зерттеуге елеулі үлес қосады.

Интернеттің пайда болуымен және оның белсенді қолданылуымен, туризмде әлеуметтік медиа (желілер) ақпараттарды іздеуде және бағалауда, сапарлар туралы шешім қабылдау процесінде және тұтынушылар­дың туристік қызметтерді сатып алуда маңызды рөл атқарады. Әлеуметтік желілерде туристік қызметтерді тиімді жылжыту және тұтынушылармен (туристермен) интерактивті байланыстарды дамыту мен құруда қолайлы жағдай тудыру үшін туристік бизнестің негізгі ойыншыларының ақпараттық-коммуникациялық тех­нологияларды сауатты қолдануын арттыру қажет. Туристік агенттіктер арасында жүргізілген сандық сауалнама және Қазақстандағы Смарттуризм орталығының маманымен терең сұхбат турагенттіктерді онлайн-байланыс құралдарына үйрету қажеттілігін көрсетті. Туристік агенттіктердің веб-сайттары мен әлеуметтік желілерін бағалау нәтижесінде онлайн туризмнің дамуына кедергі келтіретін және туристік бизнестің тартымдылы­ғын төмендететін өзекті проблемалар анықталды, атап айтқанда туристік агенттіктердің онлайн-байланыс құралдарын қолдану білімдері мен дағдылары жоқ. Туристерді тарту үшін ақпараттық қол жетімділік және са­палы (бірегей) контентпен қамтамасыз ету, туристік қызмет провайдерлеріне сенім орнатудың жағымды имиджін қалыптастыру қажет. Авторлар, сонымен қатар «әлеуметтік медиа» терминіне әр түрлі батыстық ға­лымдардың анықтамасын береді.

Қазақстанның тиімді туристік индустриясы үшін спорттық туризмді, оның ішінде жорық бөлігінде да­мыту өте маңызды. Мақалада 2019 ж. қысқы және жазғы маусымдарға жорықтар статистикасы талданады. Ту­ристерден жорық барысында алынған ақпараттар туристік қоғамдастыққа қол жетімді болмады, сапарларға қатысушылар мен жетекшілер тиісті сертификаттарды, спорттық санаттар мен атақтарды алған жоқ, спорттық жорық бойынша қазақстандық және халықаралық жорықтарға қатыспады, яғни ішкі туризм көрсеткіштерін, бұл жалпы Қазақстандағы туризм индустриясының әлеуметтік-экономикалық тиімділігінің төмендеуін біл­діреді. Қазақстан Республикасының аумағында саяхаттауды дамыту, Қазақстанның туристік-рекреациялық ре­сурстарын жарнамалауға және ішкі және кірмелік туризмінің ағымын арттыруға ықпал етуі керек. Осындай тиімді жарнамалық тәсілдердің бірі - халықаралық туристік жарыстарға қазақстандық туристердің сапарлары туралы есептердің қатысуы. 2019 ж. Қазақстандағы спорт туризмінің маңызды проблемаларының арасында, қаржыдан басқа, білікті Нұсқаушылар мен төрешілер кадрларын жүйелі түрде даярлауды атап өтуге болады. Бұл ретте ең алдымен «маршрут» номинациясы бойынша жарыстардың білікті төрешілері бар. ҚР Спорттық туризм федерациялары қауымдастығының халықаралық байланыстары аясында 2019 ж. қазақстандық ко­мандалардың үш халықаралық жарыстарға қатысуы ұйымдастырды және үш команда жүлделі орындарға ие болды.

Мақалада Қазақстанның туристік саласы болашағы бағыттарының бірі ретінде киелі туризмді дамыту мүмкіндігі қарастырылады, оның мақсаты өңірлердің туристік тартымдылығын арттыру, сондай-ақ ішкі және шетелдік туристерді тарту болып табылады. Туризмнің киелі түрін дамыту үшін қажетті Қазақстанның он киелі тарихи-бірегей әлеуетті орны сипатталып, олардың маңыздылығына тоқталады. 2016-2019 (қаң­тар) жж. Қазақстанның киелі жерлері бойынша туристер ағынын талдау және қажылық, дін мақсатында ту­ристердің келуі қарастырылады. Авторлар құнды мәдениет объектілеріне, әртүрлі мәдениет және мәдени мұра ескерткіштеріне, діни кесенелерге, тарихи құндылығы бар және географиялық көрікті жерлерге бару туристердің киелі туризмді дамыту және мемлекеттің қасиетті жерлерін қолдауы үшін іс-шараларды анықтайды деген қорытындыға келеді. Осылайша, киелі туризмнің дамуы өңір халқының әл-ауқатын арттыруға, әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешуге алып келеді. Ол үшін қажетті бірқатар іс-әрекеттер, сондай-ақ туристік сала өкілдерінің халықпен өзара байланысы мен өзара іс-қимылы жүргізілуі тиістігі ұсынылады.

Қазақстан экономикасының дамуы елге тартылған инвестицияларға және олардың ұтымды пайдала­нуға едәуір дәрежеде байланысты. Шетелдік капитал Қазақстан экономикасын инвестициялаудың маңызды көздерінің бірі болып табылады, өйткені ол экономиканы қайта құрылымдауға, ғылыми-техникалық артта қалуды еңсеруге, инновациялық процестерді кеңейтуге, жаңа нарықтық ұйымдық-экономикалық институттар мен нарықтық инфрақұрылым құруға бастама бере алады. Шетелдік капиталдың ұлттық экономиканы дамы­ту­ға қатысуы елдің халықаралық еңбек бөлінісіне қатысуының объективті заңдылықтарымен және капитал­дың әлемдік экономикалық кеңістікте еркін орын ауыстыруымен байланысты. Қазақстанның инвестициялық саясаты инвестициялық процесті экономикалық жандандыруды дамыту жөніндегі стратегиялық және так­тикалық шаралардың экономикалық саясатының маңызды түрі болып табылады. Саясаттың бұл түрі рес­публика өңірлерінің тыныс-тіршілігінің барлық салаларын дамыту үшін материалдық жағдай жасауға ба­ғытталған. Өңірлік әлеуметтік-экономикалық саясаттың басты мақсаты ретінде экономиканың орнықты және теңгерімді дамуы негізінде халықтың өмір сүру деңгейі мен сапасын арттыруды қарастырған жөн. Ин­вестициялық саясаттың басымдылығын теориялық негіздеу экономикалық өсудің белгілі үлгілерінен келеді. Өсу үлгілерінің көпшілігі шығарылымның нақты көлемінің ұлғаюы, ең алдымен, өндірістің негізгі факторлары - еңбек, физикалық капитал, адами капитал, сондай-ақ технологиялық даму деңгейі өсуінің әсерінен болып отыр.

Мақалада әр түрлі ұйымдар мен авторлар ұсынған инновациялық экожүйенің тұжырымдамалары қа­растырылады. Инновациялық экожүйенің негізгі элементтері және олардың инновациялық өмірлік циклдің әр түрлі кезеңдеріндегі байланыстары бөлектелген. Инновациялық экожүйеге тән негізгі белгілер мен сипаттамалар анықталған. Инновациялық экожүйені құрылымдаудың әр түрлі тәсілдері қарастырылған, со­нымен қатар инновациялық экожүйенің тиімділік белгілері мен жетістік факторлары анықталған. Мақалада ин­новациялық экожүйенің даму нәтижесінде қол жетімді болатын экономиканың мүмкіндіктері туралы айтылады. Инновациялық экожүйенің қалыптасуы мен дамуындағы университеттердің рөлі жайында айты­лып, инновациялық экожүйеге жүйелі көзқарастың қалыптасқаны көрсетілген. Қорытындылай келе, инно­вациялық экожүйенің дамуы мен тиімді жұмыс істеу проблемасы түбегейлі көп қырлы екендігін және бизнес құрылымдар, оның ішінде білім беру мекемелері, сондай-ақ мемлекеттік және квазимемлекеттік ұйымдар тұрғысынан барлық қолда бар әлеуетті пайдалана отырып, жан-жақты шешілуі керек екенін атап өтуге бо­лады. Инновациялық экожүйелерді елдің әлеуметтік-экономикалық жағдайларының дамуына әсер ететін интеграциялық субъектілер ретінде зерттеуге ерекше көңіл бөлінеді. Қортындылай келіп, инновациялық эко­жүйенің табиғаты әр түрлі және инновациялық экожүйені дамыту мәселесін шешуде интегралды тәсілді қол­дану қажеттілігі туралы тұжырым жасалды.

Мақалада цифрландыруға көшудің қазіргі кезеңі, өнеркәсіптік революциядағы ақпараттық-коммуника­циялық технологиялардың (АКТ) рөлі қарастырылады, әлемдік техникалық-экономикалық дамудағы техно­логиялық тәртіптердің қысқаша сипаттамасы берілген. Бесінші және алтыншы технологиялық салулар­дың салыстырмалы сипаттамасы келтіріледі. Қазақстан Республикасында әлемнің көптеген елдеріндегі сияқ­ты цифрландыру процестері мемлекеттік реттеу саласы болып табылады, «Цифрлық Қазақстан» мем­лекет­тік бағдарламасы қабылданды, онда бес негізгі бағыт бойынша жұмыс істеу үшін шаралар кешені әзірленді. Бірінші бағыт экономика салаларын цифрландыру болып табылады. Қазіргі уақытта экономиканы цифрландыру процестерінен экономикалық, әлеуметтік және басқа да әсер түрлерін бағалау мәселесі күрделі және ашық күйінде қалып отыр. Ұлттық және әлемдік экономиканы электрондық форматқа айналдыру үшін басты шарт АКТ саласының даму деңгейі болып табылады. Дәл осы АКТ саласының жұмыс істеу көр­сеткіштері цифрлық экономика мен ұлттық экономиканың даму тиімділігінің деңгейіне тікелей әсер етеді. Мақалада Қазақстандағы АКТ саласының қызмет етуінің негізгі көрсеткіштерінің деңгейі мен динамикасына талдау жүргізілді. АКТ-ға арналған шығындар елдің экономиканы цифрландыруға арналған шығындарын тікелей сипаттайтындықтан, ЖІӨ-нің 1000 теңгесіне есептегенде АКТ-ға, капитал салымдарына және ҒЗТКЖ-ға арналған шығындарды салыстырмалы талдау ұсынылып, жүргізілді. Сондай-ақ АКТ саласындағы ЖІӨ-ге қатысты өнімдер мен қызметтер көлемінің үлесі динамикасында талдау ұсынылды.

Аймақтардың әлеуметтік-экономикалық дамуының әртүрлі деңгейі әртүрлі факторларға (география­лық, климаттық, демографиялық және т.б.) байланысты. Экономикалық ғылымда жекелеген аумақтардың дағдарыстығына және құралдарды іздеуіне әсер ететін, ұлттық және халықаралық нарықтарда олардың бәсе­кеге қабілеттілігін арттыруға бағытталған факторларды талдау мәселесі өзекті болып келеді. Аймақтардың бәсекеге қабілеттілігін бағалау, аумақтардың бәсекелестік артықшылықтарын іздеу мәселелері, әсіресе адам ресурстарының сапасын арттыру есебінен жеткілікті зерттелмеген күйінде қалып отыр. Осыған байланысты мақалада Қазақстан Республикасының экономикасы жағдайында адам факторын ескере отырып, аймақтық бәсекеге қабілеттілікті бағалаудың қолда бар үлгілері берілген. Бұдан басқа, мақалада авторлармен аймақтық саясат тұжырымдамасында бастау алатын Қазақстан Республикасы аймақтарының негізгі әлеуметтік-эко­но­микалық көрсеткіштерін талдауға сәйкес аймақтардың топтастырылуы жүзеге асырылған. Сондай-ақ, авторлармен Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасының мәліметтері бойынша аймақтағы адами ресурстардың даму деңгейін және салыстырмалы аспектіде аймақтың бәсекеге қабілеттілік деңгейін анықтау мақсатында Қазақстан аймақтарының бәсекеге қабілеттілік индексінің негізгі көрсеткіштері есеп­телген, әрбір аумақтық бірліктің бәсекелестік артықшылықтарын және өсу мен даму ықтимал аймақтарын анықтауға мүмкіндік берді.

Корпоративтік кәсіпкерлік тұжырымдамасы құндылықтардың құрылуын күшейту үшін ұйымдық мәде­ниеттің қажетті құрамдас бөлігі ретінде анықталады. Корпоративтік кәсіпкерлік - бұл оның өсуі мен дамуына ықпал ету үшін қалыптасқан фирманың қолданатын стратегияларының жиынтығы. Мақалада корпоративтік кәсіпкерліктің алғышарттары мен салдарларын түсіндіретін танымал модельдер қарастырылып, ұсынылады. Атап айтқанда, мақала корпоративтік кәсіпкерлікті ұйымдық көрсеткіштермен байланыстыруға тырысады. Маңызды бағалау шеңберінде осы бапта сондай-ақ осы қатынастарды жеңілдетудегі ұйымдық қатысудың мүмкіндіктері талқыланады. Мақалада корпоративтік кәсіпкерлікпен оның ұйымдық көрсеткіштерге өзара әсерін зерттеуге ынталы ғалымдар үшін концептуалды модель ұсынылған. Автор «кәсіпкерлік әрекет» ұғы­мын жеке адамдарға да, бизнеске де қатысты екенін және кәсіпкерлік әрекет бизнес ортасында оңай танып анықтауға болатын екенін түсіндіреді. Мақалада кәсіпкерлік ортаны дамыту үшін кәсіпкерлік әрекеттер немесе мінез-құлық тәжірибесі мен процестерді қажет ететіндігін көрсетеді, сондықтан кәсіпкерлік әрекет жайлы толығырақ түсінік талап етілетіндігі атап көрсетілген. Кәсіпорындар корпоративтік кәсіпкерлік ар­қылы ұйымның тиімділігіне қалай ықпал ете алатындығы және ұйым осыған байланысты қандай рөл атқара алатындығы туралы түсіндіруге тырысады.

«Корпоративтік мәдениет» тұжырымдамасы дамыған елдерде пайда болды және компаниялардың за­манауи басқарылуына негізделген. Корпоративтік мәдениеттің «негізгі» элементтері: адамдардың қарым-қатынасы, компанияның қызметкерлерге деген адалдығы, компанияның ішкі құрылымын нығайтуға ба­ғытталған дәстүрлер жиынтығы. Бұл компания мүшелері, мінез-құлық стандарттары, көңіл-күйлер, рәміздер, қарым-қатынастар және компанияның жеке басын анықтайтын бизнесті жүргізу жолдары туралы ортақ пікірлердің жиынтығы. APPLE, MICROSOFT, INTEL және Dell сияқты шетелдік компаниялардың топ-ме­неджменті «корпорация - қауымдастық» басқару тұжырымдамасын ұстанады және «корпорация - машина» тәсілінен бас тартады. Электрондық жоғары технологиялық индустрияда жұмыс істеп жатқан американдық компаниялардың табысқа жетуіне мүмкіндік беретін «механизмдер» емес, қоғамдар. Корпоративтік мәде­ниетті басқарудың маңызды саласы кадрларды іріктеу әдістерінің ерекшелігін, қызметкердің кәсіби, жеке қа­сиеттеріне қойылатын талаптар жүйесін көрсететін кадр саясаты болып табылады. Алайда ізденуші үміт­керге қойылатын талаптар корпоративтік мәдениет, құндылық бағдарлары, этикалық шектеулер және ұлттық менталитеттің ерекшеліктері болып табылады. Табысты компаниялардың стратегиялық бағдарланған топ-менеджерлері корпоративтік мәдениетті компанияның қызметкерлері мен топтарын жалпы мақсаттарға қол жеткізуге және нәтиже мен компанияға адалдықты қамтамасыз ететін тиімді өзара іс-қимыл үдерісіне қатысатын құндылыққа деген көзқарастарға жетуге бағыттайтын әсерлі стратегиялық құрал ретінде жіктейді.

Жаңартылған энергетика көздерінің басты факторына анализ жасау барысында негізгі даму заңдылық­тары анықталды. Оған саяси факторлар, яғни энергетикалық қауіпсіздік факторына көмірсудың импорттан тәуелді болуы мен тұрақсыздылығына ықпал етуі; аймақтардың энергиямен бірқалыпты қамтамасыз етіл­меуі; (көмір, мұнай, газ) энергетика ресурстарының таусылуы маңыздылығын атауға болады. Жаһандық экологиялық факторға себепші болған көмірсудың энергетикалық қалдықтары жергілікті халықтың ден­саулығына, биосфераға, дүниежүзілік экологиялық теңгерімге масштабты әсерін тигізеді. Зиянды заттардың атмосфераға шығарылуы қалыпты жағдайда және ол басты мәселеге айналып отыр. Қазақстан Республика­сындағы жаңартылатын энергия көздерінің ресурстық қауіпсіздігі жаңартылатын энергияны дамыту үшін, атап айтқанда, жел және күн қондырғыларын құру үшін әлеует болып табылады. Жаңартылатын энергия көздерін дамыту үшін өнеркәсіп секторлары кәсіпорындарының жоғары энергия сыйымдылығының және елдің энергия тұтынуының өсуінің факторлары; ресурстарға әлемдік бағалардың құбылмалылық факторы, Қазақстанның бастапқы энергия ресурстарын пайдаланудан едәуір экономикалық шығындары маңызды эко­номикалық факторлар болып табылады. Әлеуметтік фактордың әсер етуі бір жағынан, халықтың өмір сүру сапасының құлдырауын көрсетсе, екінші жағынан, қайта қалпына келген энергия көздері халықты жаңа жұмыс орындарымен қамтамасыз етуімен қатар жоғары сапалы өмір салтын көрсетеді. Факторларды бағалау негізінде жаңартылатын энергетиканы дамытудың перспективалық бағыттары және оны Қазақ­стан­да пайдаланудың артықшылықтары анықталды.

Азық-түлік қауіпсіздігі проблемасы қазіргі экономикадағы ең маңызды мәселелердің бірі болып табылады. Ол әр түрлі елдердің, қоғамдық және саяси күштердің мүдделерін қозғайды және ауыл шаруашылығы өнімдері мен азық-түлік саудасының дамуына, жаһандану үдерістерінің жылдамдығына қарай неғұрлым өзекті болып келеді. Мақалада Қазақстанның азық-түлік қауіпсіздігі мәселелері қарастырылған. Орталық Азияның кейбір елдерімен және экономикасы неғұрлым дамыған елдермен салыстырмалы талдау жүргізіледі. Ауыл шаруашылығы саласының негізгі көрсеткіштеріне талдау жасалынды, талдау барысында азық-түлікпен қамтамасыз ету проблемалары анықталды. Елдің макроэкономикалық көрсеткіштері, атап айтқанда ЖІӨ мен азық-түлік қауіпсіздігі деңгейі арасындағы өзара байланыс белгіленген. Зерттеудің өзектілігі азық-түлік қауіпсіздігінің ішкі және сыртқы факторларының маңыздылығымен анықталады. Тәжірибе көрсеткендей, азық-түлік қауіпсіздігі мен импорттық тәуелсіздікке қол жеткізудің маңызды құралдарына агроөнеркәсіп кешені саласындағы сыртқы экономикалық қызметтің дұрыс ұйымдастырылған жүйесі жатады. Мемлекеттің маңызды рөлі, сондай-ақ мемлекеттің агроөнеркәсіптік кешенінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру мақсатында өндірістік ресурстарды ұтымды пайдалану үшін жағдай жасау болып табылады. Бәсекеге қабілеттіліктің ішкі факторлары ресурстық және аумақтық фактордан басқа тиісті көліктік-логистикалық инфрақұрылымды, ауыл шаруашылығы кәсіпорындарын кредиттеудің төмен пайыздық ставкаларын, импорттаушы елдерде жеңілдік­ті режимнің болуын, ішкі азық-түлік нарығын тиімді қорғауды, инвестициялар мен салықтық жеңілдіктерді, инновациялық процестерді енгізуді ынталандыруды қамтиды. Осылайша, елдің алдына азық-түлікпен өзін-өзі қамтамасыз ету деңгейіне қол жеткізу бойынша жаңа міндеттер қойылды.

Бұл мақала компанияның қаржылық стратегиясын әзірлеу үшін қол жетімді әдістерді жіктеу мен тал­дауға арналған. Автор осы әдістердің өзіндік жіктемесін береді және әр топтың артықшылықтары мен кем­шіліктеріне назар аударады. Бұл талдау қаржылық стратегия саласындағы зерттеулер мен практикалық әзір­лемелер үшін маңызды. Қазіргі менеджмент үшін аналитикалық жұмыс кәсіпорындардағы қаржыны бас­қарудың маңызды бағыттарының біріне айналады, ал ғылыми негізделген қаржылық болжамдар мен стра­тегияларды қалыптастыру объективті қажеттілікке айналады. Қаржы менеджментінің тиімділігі көбінесе басқару жүйесінің қандай принциптерге негізделгеніне байланысты, яғни бизнес жоспарлаудың қабылданған көкжиегіндегі басқару шешімдерін әзірлеу, негіздеу және іске асыру жүйесі. Жұмыста әр топтың қаржылық стратегияларда белгіленген әдістердің компаниялардың экономикалық мінез-құлқын анықтауға мүмкіндігі туралы қысқаша айтылады. Автор осы әдістердің жүйесін практикалық қолдану аясында ұсынады, қаржылық талдаудың әр түрлі тәсілдерін қолданудың артықшылықтары мен кемшіліктерін талдайды. Басқарушылық про­цесті әдістемелік қамтамасыз етудің ішкі жүйесінің негізін құрайтын қарастырылған әдістердің көпшілі­гін шетелдік ғалымдар мен консалтингтік фирмалар әзірлейді. Бұл әдістерді қолдану, егер олар бір-біріне сәйкес келсе, бірін-бірі толықтыра отырып дамиды, сонымен қатар отандық кәсіпорындардың экономика­сына сәйкес келсе ғана нәтиже береді.

Мақалада ұйымның меншікті капиталының экономикалық мәні, аудит және меншікті капиталды талдау­дың негізгі аспектілері қарастырылған. Баланстың 5 бөлімінде көрсетілген капитал кәсіпорынның шаруашы­лық қызметін жүзеге асыру үшін қажетті мүліктері мен басқа да активтерінің құндық көрінісі болып табыла­ды. Авторлар аудиттің процедуралары мен реттілігін, капиталдың қалыптасуының уақтылығы мен заңдылы­ғын тексеру тәртібін толық қарастырды. Оның шамасының өзгеру тәртібінің сақталуын, бухгалтерлік есеп шоттарында операциялардың дұрыс көрсетілуін тексеру маңызды мәнге ие. Капиталды тексеру кәсіпорынның ішкі қаржы-экономикалық жағдайын бағалайды. Меншікті капитал аудитінің мәні - уақыттың белгілі бір кезеңінде істің нақты жай-күйін, кәсіпорын капиталының шамасын анықтау. Меншікті капитал аудиті про­цесінде жалпы ғылыми әдістер (талдау және жүйелік тәсіл), танымның диалектикалық әдісі және аудитке тән деректі бақылау әдістері ретінде арнайы тәсілдер қолданылды. Меншікті капиталды аудиторлық тексеру баланс деректерін және меншікті капиталды қалыптастыру бөлігінде меншікті капиталдың өзгеруі туралы есепті зерделеуден басталады. Одан кейін аудитор меншікті капиталдың жай-күйін көрсететін бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік көрсеткіштері деректерінің дұрыстығы туралы пікір білдіруге тиіс. Капиталды талдау тиісті ақпараттық көрсеткіштерді үздіксіз мақсатты түрде іріктеу процесін қамтамасыз ететін рәсім­дер мен іс-қимылдар жиынтығы болып табылады. Бұл көрсеткіштер ұйымның капиталын қалыптастыру мен пайдаланудың барлық аспектілері бойынша тиімді басқару шешімдерін дайындау және қабылдау үшін қажет. Осылайша, авторлар аудиттің аналитикалық қамтамасыз етілуін және капиталдың талдануын зерттеді, меншікті капиталдың басқару процесінде ақпарат ағындарының рөлін анықтады.

Жыл сайын қаржылық мониторинг субъектілері туралы заңнаманың талаптары күшейтілуде, ақшаны жылыстатуға және терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимыл туралы заңнамалық нормалардың тиісті түрде орындалуына қойылатын талаптар күшейтілуде, күдікті операцияларды уақтылы анықтамағаны үшін санкциялар күшейтілуде. Ұйымдарға тек елеулі бедел шығындары ғана емес, сондай-ақ жоғары айыппұл төлеу тәуекелдері де, қызметті тоқтата тұру да, тіпті лицензиядан айыру да қауіп төндіреді. Сондықтан да ақшаны жылыстату мен терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимыл саласындағы Қазақстан Республи­касы заңнамасының барлық талаптарына, цифрлық экономиканың қазіргі заманғы технологиялық дамудың бағыттары мен талаптарына жауап беретін ақшаны жылыстату мен терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимыл жөніндегі жоғары технологиялық жүйелерді (AML-жүйелерді) әзірлеу және енгізу маңызды. Осы мақаланың шеңберінде Қазақстан нарығында жұмыс істейтін AML-жүйелері зерделенді, ақшаны жы­лыстатуға және терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимыл жүйелеріне қойылатын талаптар және «Қыл­мыстық жолмен алынған кірістерді заңдастыруға (жылыстатуға) және терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимыл туралы» Қазақстан Республикасының Заңы талданады. Жүргізілген талдау нәтижелері бойынша AML-жүйесін құру бойынша заңнамалық нормалар мен ұсыныстарға өзгерістер мен толықтырулар енгізу жөніндегі ұсыныстардың тізімі жасалды.

XXI ғ. білімділік инновациялық негіздегі тұрақты экономикалық өсуді, экономика білімділігін құрас­тыратын, әлеуметтік тұрақтылықты, азаматтық қоғамдық институттардың дамуына және мемлекеттің ұлттық қауыпсыздығын қамтитын маңызды факторлардың бірі болуда. Жоғары дамыған елдің негізгі артықшылығы, көпшілігінде білімділікті белгілейтін оның адамзаттық әлеуетімен байланысты. Халықтың білімділік дайындығының және әсіресе өсіп келе жатырған ұрпақтың деңгейі мемлекеттің бәсекелестік қабілеттігінің мінездемесі көрсеткіштерінің бірі болады. Осыған орай, Қазақстан Республикасына халықаралық бәсе­келестіктің жаңа шарттарына бейімделу кезінде, білім мәселелері бірінші қатарға шығарылады. Адами ре­сурстарға ірі ауқымды инвестиция салу, кәсіптік дағдыларды, ғылыми зерттеулерді, ғылымды қажетсінетін технологияларды дамыту және білім беру жүйесін жаңғырту - бұл қоғам дамуының басым бағыттары. Экономиканы және бүкіл қоғамдық өмірді жаңғырту жағдайында білім берудің бағыттары, басымдықтары мен бағдарлары өзгереді, оларды қызметтің вариативті нысандарын әзірлеуде ескеру қажет. Білім берудегі мемлекеттік қажеттілік жоғары білім мемлекеттік саясаттың инвестициялық салада көрінуі қажет. Авторлар жоғары білімі бар еңбеккерлердің және жоғары білімі жоқ еңбеккерлердің басты макроэкономикалық көрсеткішке - Қазақстан Республикасының жалпы ішкі өніміне қосқан үлесін салыстырмалы зерттеуді жү­зеге асырды.

Мақалада авторлар кәсіпкерлік әлеуетті қалыптастыру үшін жоғары оқу орындарының әлеуметтік және ұйымдастырушылық аспектілерін қарастырады. Жаңа білім беру моделіне қайта құру процесінде пайда бо­латын жоғары оқу орындарының негізгі қауіптері мен мүмкіндіктерін анықтайды. Мақалада жоғары білім бе­рудегі кәсіпкерлік әлеуетті қалыптастыру мен дамытудың әлемдік тәжірибесі талданады. Авторлар жоғары оқу орындарының кәсіпкерлік әлеуетін екі бағытта зерттеді. Біріншіден, жоғары оқу орны профессорлық-оқытушылық құрамының ғылыми және білім беру қызметтері нарығында бәсекеге қабілеттілікті қамтамасыз ететін кәсіпкерлік әлеуетті қалыптастыру мүмкіндігі. Талдаудың екінші аспектісі студенттердің еңбек на­рығында бәсекеге қабілетті ұсыныс жасау үшін кәсіпкерлік құзыреттілігін қалыптастыру мүмкіндігі болды. Екі көзқарасты зерттей отырып, авторлар жоғары оқу орындарындағы кәсіпкерлік әлеует жоғары сапалы бә­секеге қабілеттілікті қалыптастырып қана қоймай, экономиканы қазіргі жағдайда өзгерту үшін жаңа мүм­кіндіктер алады деген қорытындыға келді. Авторлардың пікірінше, университеттің бәсекеге қабілеттілігі екі компонент бойынша бағалануы керек: қол жеткізілген нәтижелер мен стратегиялық позиция. Жоғары оқу орындарын қайта құру процесін терең талдау барысында авторлар кәсіпкерліктің әлеуетін дамыту деңгейін анықтайтын негізгі критерийлерді анықтады: ПОҚ сапалы құрамы, жарияланымдар саны, жарияланымдар­дың дәйексөзділігі, ғылыми гранттар саны.

Бұл мақалада авторлар ұлттық экономикадағы жоғары білімнің дамуының негізгі көрсеткіштерін қарастырады. Мемлекет пен қоғам алдында білім беру саясатын қалыптастыратын, өзекті міндет тұр. Жоғары білімнің барлық жүйесін реформалау процестерін зерделеу және талдау маңызды болып көрінеді. Қазақстан Республикасының қазіргі жағдайындағы мемлекеттік саясаты, экономикалық өсу үшін, қажеттті, жоғары білікті кадрлардың қуатты әлеуетін құруға бағытталған. Қазақстанның экономикалық дамуы үшін мемлекеттің білім мен ғылымды одан әрі дамытуға деген көзқарасын қайта қарау қажет. Кәсіби шеберліктің жоғары деңгейі, жоғары сапалы академиялық білімнің жоғары технологиялық өндіріспен өзара әрекеттесуімен қамтамасыз етіледі. Авторлар жоғары білім жүйесінің ұлттық экономиканың дамуына әсерін сипаттайтын макроэкономикалық көрсеткіштерге талдау жасады. Зерттеу нәтижелері бойынша авторлар жоғары білім жүйесі мен ұлттық экономика арасындағы өзара әрекеттесудің негізгі бағыттарын анықтады. Мемлекеттік субсидияларға аккредитациядан өткен мемлекеттік және жеке университеттер қол жетімді. ҚР БҒМ гранттардың ең төменгі мөлшері мен олардың санын белгілейді. Қаржыландырудың бұл түрі жоғары оқу орындарына беріледі, және бұл қаражаттардың мақсатты пайдаланылуы қатаң бақыланады. Мақалада экономиканың бәсекеге қабілеттілігін қалыптастыратын жоғары білім жүйесінің негізгі көрсеткіштері қарастырылған. Авторлар ЖІӨ-нің өсу динамикасын, студенттердің санын, мемлекеттік гранттардың санын талдады. Қазақстандағы жоғары білім беруді мемлекеттік қаржыландыру маңызды мәселе болып қала бермек.

Білім беру әлеуметтік-экономикалық санат түрінде адамның алған біліктері мен құзыреттіліктерінің жиынтығы ретінде және білім, қабілеттер, дағдылар мен ақпарат алмасуға арналған әлеуметтік қатынастар жүйесі ретінде қарастырылған. Дамыған елдерде білім беру маркетингінің мақсаты: білім беру процесінің әсерін барынша арттыру және ұжымдық мүдделерді білім берудің неғұрлым кең анықтамасына сәйкес жеке мүдделерді үйлестіруге келтіру, бұл адамның қабілетін, идеяларын және мінез-құлқын дамытатын процесті көздейді. Бұл ретте маркетинг қағидаларында білім беру қызметтерін қалыптастыру мен дамытуға мемлекет­тік ықпал етудің араласуы объективті қажет болып табылады. Мақалада көтерілген мәселелер өзекті болып табылады, өйткені нәтижеге қол жеткізуге бағытталған қазіргі білім беру процесі индустриялық экономикаға тән жаппай білім беруден инновациялық білімге және әлеуметтік бағытталған экономикаға, білім беру қызметін әркімге жекелендіруге көшуді қамтамасыз ету үшін бірқатар өзгерістер енгізуі керек. Бұл ғылымды ғаламдық және отандық іргелі ғылымды сипаттайтын білім беру қызметін жетілдіруге итермелейтіні сөзсіз. Мұның бәрі шығармашылық және әлеуметтік жауапкершілікті тұлғаны қалыптастыруға әкеледі. Зерттеу барысында білім беру жүйесін ғылыми, теориялық, әдіснамалық құжат ретінде жетілдіруге бағытталған стратегиялар, мемлекет құру және мемлекет тәуелсіздігін нығайтудың маңызды құрамдас бөлігі ретінде білім беру аренасындағы мемлекетіміздің дамуының негізгі векторлары.

Мақалада Қазақстандағы ЖОО-лардың инновациялық және кәсіпкерлік қызметін, корпоративтік мәде­ниетін қалыптастыру қарастырылған. Авторлар корпоративті мәдениетті құрудың өзектілігі мен маңыз­дылығын, атап айтқанда инновациялық және кәсіпкерлік типтегі университеттің миссиясы мен даму страте­гиясына сәйкес келетін құндылықтар мен сенімдер, сонымен қатар ЖОО-ның корпоративті мәдениетінің түрлері, бұқаралық ақпарат құралдары және элементтері анықталды. Корпоративті мәдениеттің элементтері инно­вациялық-кәсіпкерлік типтегі университетке қатысты және басқарушылық шешім қабылдау жағдайында нақты бағалау үшін қажет, оның тұтас имиджін қалыптастыру кезінде университеттің негізгі сипаттамала­рын түсіндіретін, инновациялық-кәсіпкерлік типтегі университетте корпоративті мәдениеттің ұсыныстарын әзірлеуге ұсынылады. Инновациялық және кәсіпкерлік типтегі университеттің корпоративті мәдениетін қа­лып­тастыру бойынша ұсыныстар жасалды. Авторлардың пікірінше, университеттің тиімді корпоративтік мә­дениеті инновациялық-кәсіпкерлік университеттің бәсекеге қабілеттілігіне оң әсер етеді, ол университеттің және оның түлектерінің іскери серіктестер мен қоғам арасында жағымды бедел мен тартымды имиджін қалыптастыруда көрінеді. Университеттің корпоративті мәдениетін оқытушылар мен қызметкерлердің иннова­циялық сезгіштіктері мен белсенділіктерінің өсуі бағытында қалыптастыру университеттің стратегиялық мақ­саттары мен жоғары білім мен қоғамдағы инновациялық даму тенденцияларының сәйкес келуін қамтамасыз етеді. Корпоративті мәдениет басқарудың нәтижелігі мен тиімділігін арттыруға байланысты үрдістерді және басқа ұйымдық өзгерістерді жақсарту жөніндегі ұсыныстардың өсуін ынталандыратын қызметкерлердің шығармашылық белсенділігін арттыруға септігін тигізеді.